Қатысушылар өндіріс, сондай-ақ жергілікті өнімдерді сату және бөлшек саудадағы импортпен бәсекелестік мәселелерін талқылады. Кездесу барысында атап өтілгендей, СҚО сауда желілерінде импорттық өнімдер басым, ал отандық өнімдер өте аз көлемде ұсынылған.
Мұндағы мәселе, кездесуге қатысушылардың пікірінше, жергілікті өндірушілердің көпшілігінде санына емес, сапасына бағытталған шағын отбасылық кәсіпорындар ретінде ұсынылған. Солтүстік Қазақстан өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы үшін бірегей табиғи мүмкіндіктерге ие, мұнда осы өңір көптеген жылдар бойы танымал болған жоғары сапалы сүт және ет өнімдері өндіріледі. Алайда, бүгінде бұл сапа сұранысқа ие емес. Азық-түліктің көп бөлігі сауда желілері арқылы сатылады және олар ең төменгі бағамен үлкен көлемде ғана қызығушылық танытады. Мұндай көлемдерді көрші елдердің ірі өндірушілері оңай қамтамасыз ете алады, ал отандық компаниялардың өнімдері сауда желілерінен тыс қалады. Мұндай жағдайда жергілікті өндірушілер өндіріс көлемін азайтуға, жұмыс орындарын қысқартуға және тіпті нарықтан кетуге мәжбүр. СҚО Кәсіпкерлер палатасының деректері бойынша соңғы бес-жеті жылда облыста ет өнімдерін қайта өңдеуші-компаниялардың саны екі есе қысқарды.
«Бүгінде сауда желілері Қазақстан экономикасын басқарады. Олар еңбек министрлігі, сауда министрлігі, экономика министрлігі, қаржы министрлігі мен мемлекеттік кірістер министрлігінің функцияларын өзіне алып алды», деді ет өнімдерін қайта өңдеу өндірістік кешенінің директоры Светлана Меденникова.
«Дәл осы желілер бүгінде нарықта кім тұратынын және жұмыс істейтінін шешеді. Біздің министрліктеріміз басқара алмайды, өйткені олардың әсер ету тетіктері жоқ, бәрі сауда желілерінің қолында. Егер сіздің өніміңізді бөлшек сауда желілері қабылдамаса, онда сіздің өндірісіңіз сөзсіз жойылады, өйткені ешкімге қажет болмайды. Жұмыс орындары, салық салу - мұның бәрі жергілікті өндірістен келеді. Ал бұл желілерге қажет емес. Сондықтан біздің экономикамыздың нақты секторы жойылуда. Соңғы бес жылда Солтүстік Қазақстандық ет өңдеушілердің жартысынан көбі банкротқа ұшырады, бұл он бес өндірістің жетеуі. Олардың орнын Ресейден импорт алды. Өз тамақ өнімдерін өндіру көлемінің жойқын түрде қысқаруы - бұл елдің ұлттық қауіпсіздігіне ең үлкен қауіп», деп қорытындылады С. Меденникова.
Сондай-ақ, кәсіпкерлер өнімнің сапасы мен қауіпсіздігін тексеру тұрғысынан импортпен әділетсіз бәсекелестік туралы айтты. Жергілікті өндірісті санэпидқадағалау органдары үнемі тексеріп отырады, тексерістер азаматтардың өтініштері бойынша да, жоспарлы түрде де жүргізіледі. Импорттық өнімдер қазақстандық нарыққа шыққан кезде бір рет немесе үш жылда бір рет тексеріледі. Ал отандық санэпидемқызмет шетелдік өндірісті Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерде орналасқандықтантексере алмайды. Демек, олар тек өз отандастарын тексеріп, айыппұл салады, ал шетелдік өндірушілер артықшылықты жағдайда. Кездесуде айтылғандай, импорттық өнімдерді тексеру үшін жергілікті СЭС-ке бөлінбейтін қосымша қаражат қажет.
Кездесуде жергілікті сауда желілері арқылы өз өнімдерін сата алатын кәсіпкерлер де сөз сөйледі. Мысалы, «Қазетөнім» ет өңдеу кешенінің директоры Серік Ілиясов желілер өз сауда нүктелерінде өндірушілердің өнімінің сақталуына жауап бермейтіні туралы наразылықпен айтты. Жеткізушілермен барлық шарттар тек желілердің пайдасына жасалады. Кәсіпкерлер өз өнімдерінің желілік дүкендерде сақталушылығы мен тиісті сақталуын қамтамасыз ету үшін қосымша қызметкерлер құрамын ұстауға мәжбүр, ал дүкен қызметкерлерінің өздері бұған мүлдем мүдделі емес.
Петропавлдағы кездесуде талқыланған мәселелер бүкіл елге тән және жақында «Атамекен» ҰКП, азық-түлік өнімдерін өндірушілер қауымдастығы және бірқатар өңірлік бизнес-қауымдастықтардың қатысуымен Нұр-Сұлтандағы кеңейтілген кездесуде көтерілді. Бірақ СҚО-да бұл аймақтың шекаралық болып табылатындығымен жағдай күрделене түсуде. Сонымен, Energyprom.kz сарапшыларының соңғы зерттеулерінің біріне сәйкес 2021 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда, биылғы жылдың бірінші тоқсанында Қазақстандықтардың шығындарының ең көп өсуі дәл Солтүстік Қазақстан облысында байқалды - жылына 30,1% бірден қосылды, ал ел бойынша шығындар орташа алғанда 16,7% - ға өсті. Бұл отандық өндірушілердің өнімдеріне қарағанда импорт көбірек ұшырайтын валюталардың бағамдағы айырмасына байланысты баға тәуекелдерінің мысалы.
Кездесуге қатысушылар жергілікті өндірушіні қорғайтын мемлекеттік реттеу шаралары, нормативтік құжаттарда сауда желілерінде жергілікті өнімдер үшін басым жағдайларды бекіту, сондай-ақ қазақстандық азық-түлік өнімдерін алға жылжытуға және танымал етуге сауда желілерін тартуға бағытталған мемлекеттік қолдау қажет деп санайды. Сонымен қатар, тұтынушылармен жергілікті өнімдерді сатып алудың артықшылықтарын түсіндіретін белсенді ақпараттық жұмыс қажет, өйткені отандық өнімді сатып ала отырып, халық өз экономикасын және жергілікті бюджетке салық түсімдерін қолдайды. Оның үстіне, қазақстандық өндірушілер шын мәнінде сапалы өнім шығара алатын даму кезеңінде тұр. Ал Ресейден сапасын іс жүзінде ешкім тексермейтін жақсы өнімдер жеткізіле бермейді.
Отандық өндірушілерді қорғауға жүйелі тәсілдің болмауы азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіреді деген пікірмен «Атамекен» ҚР ҰКП өкілдері де келіседі. Қазіргі уақытта Қазақстанға азық-түлік импортының көлемі азық-түлік қауіпсіздігі тұрғысынан қауіпті деңгейге жетіп отыр.
«Көктемде «Атамекен» орталық аппараты мен өңірлердің қатысуымен өткен кеңестердің бірінде 2021 жылдың қорытындысы бойынша 4,9 миллиард долларға импорттық азық-түлік сатып алынғаны айтылды. Бұл қомақты соманы біз өзіміздің ішкі азық-түлік нарығымыздан алып, басқа елдердің өндірушілеріне береміз. Бүгінгі таңда барлығымыз сыртқы факторлардың әсерінен азық-түлік бағасының өсуіне тап болдық. Бұл өзіміздің азық-түлік қауіпсіздігімізді есте сақтаудың қаншалықты маңызды екенін тағы да растайды. Қазір отандық өндірісті қолдау мен дамытудың уақыты келді», деп атап өтті СҚО КП АӨК Комитетінің төрағасы Евгений Золотарев.
Кездесу қорытындысы бойынша қатысушылар саланы реттеуге жауапты мемлекеттік органдардың өкілдерін отандық азық-түлік өндірушілерін қорғауға барынша назар аударуға және қазақстандық өнімдердің ел нарығындағы үлесін арттыру бойынша шаралар қабылдауға, сондай-ақ «Қазақстанда жасалған» қағидатын ілгерілете отырып, тұтынушылық патриотизмді дамыту үшін ағартушылық және ақпараттық жұмыс жүргізуге шақырды.
