Аутизм сырқаты бар балаларға ерекше күтім қажет

Дертті балалардың көбейіп кетуіне не себеп? Бұған жарытымды жа­уап жоқ. Әлемде аутист балаларды сыр­қат балалар қатарына қоспайды, олар­ды ерекше балалар деп қарап, өр­кениеттің сәбилерге салған жарасы түріндегі көзқараспен ұғынуға талпынады. Өйткені осы сәбилер сырттай қарағанда өз қатарластарынан ерек­­шеленбейді. Бірақ олар томаға-тұ­йық, өз әлемінде өмір сүргенді қа­лай­ды. Жарықтан қашады, көпші­лік­ті ұнатпайды, анасынан өзге адамды жатырқайды, тыныштық пен та­би­ғатты сүйеді. Өзімен-өзі оқшау әлем­де өмір сүретін сәбиді жалғыз тас­тап кетуге болмайды. Ол әлсіз әрі қор­ған­сыз.

Жарық дүниеге түрлі туабітті дертпен дүниеге келген періштені ерте бас­тан емдеп-сауықтыру, қоғамға бейім­деу, мектеп жасына жеткендерді оқып-жазуға үйрету, бойларындағы ерекше қабілеттерін ашу оңай жұмыс емес. Бұл жерде ата-ананың темірдей төзімі, білікті дәрігерлердің дер уа­қы­тында жүргізген ем-домы мен жү­йе­лі түрде жүргізілетін сауықтыру ша­ра­лары, ерекше балаларды әлеу­мет­ке бейімдейтін білікті мұғалім-тәр­бие­шілердің болуы өте маңызды. Мұндай сәбиге өзін күту дағдыларын қалыптастыру, соның ішінде киімін, ойыншықтарын, бөлмесін жинауға үйрету, тамақ ішкенде ыдыс-аяғын жинап-жууға дағдыландыру, сондай-ақ өзі қатарлас балалармен қатынас орнатуға, өзіне қажетті нәрселерді ата-анасынан сұрап алуға үйрету өте маңызды. Бұл жерде барлық салмақ науқас сәбидің анасына түседі. Бала ауру болса, ана да күйреуік, шар­шаң­қы, жүйкесі де жұқа. Анасы да бала­сымен төрт қабырғаға қамалған, ол қорғансыз баланы жалғыз тастап кете алмайды. Ал төрт қабырғаға қамалып отыра берсе, ана да, бала да өмірден өгейленіп қала берері сөзсіз. Мұндай балаға жан-жақты қолдау керек болса, анасына да сондай демеу керек. Сондықтан қазіргі кезде ерекше қажеттілігі бар сәбидің ортаға бейімделуі, денсаулығын түзеуі үшін анасымен бірге демалатын шипажай, сауықтыру-оңалту орталықтары өте қажет. Ерте бастан дұрыс, жүйелі түр­де емделсе, сәби жасөспірім шаққа жет­кенше бойындағы біраз кеселден арылып, ойы да, бойы да өсіп, өз жасына сай жетіліп кетуіне мүмкіндік мол.

Елімізде осы мақсатта инклюзивті бі­лім беру мәселесі күн тәртібіне көте­ріл­ді. Мүмкіндігінше осы бала­лар­дың өз қатарларынан қалып қоймауы үшін арнайы педагогтері бар балабақшалар біртіндеп ашылып жатыр. Қазіргі кезде Ақтөбе қаласында аутизм дертіне шалдыққан мектеп жасындағы балалар №7 арнайы мек­тепте, Жайсан арнаулы білім беру ұйымында және психикалық да­муы тежелген балалар мектеп-бала­бақ­шасында білім алуда қаладағы «Нектар» арнайы бала­бақшасында аутизм дертіне шал­дыққан сәбилер үшін екі топ ашылып, осы жерде 29 бала тәрбиеленеді. Өңірдегі үш колледжде 95 бала оқиды. Алайда соңғы мәлімет бойынша өңір­де аутизм дертіне шалдыққан 1-6 жастағы 243 бала мектепке де­йін­гі ұйымдарға тіркелмеген. Ал аудандардағы балалар туралы сөз қоз­­ғау тіпті ұят. Олар төрт қабырғаға қ­а­­малып, не балабақшаға бармайды, не оңалту орталықтарында екі апталап жа­тып ем ала алмайды. Өйткені оларды облыс орталығындағы сағатпен ғана ем алатын оңалту орталықтарына күніне бірнеше рет әкеліп-апаруға көпшілік ата-ананың мүмкіндігі жоқ.

Аутизм дертіне шалдыққан балаларды тым оқшаулауға да болмайды. Егер де олар өз қатарластарымен не­ғұрлым көбірек араласса, соғұрлым әлеуметке тез бейімделеді, уақыт өте келе бойларында бұрын байқалмаған өмірлік дағдыларды қалыптастырады. Сол үшін де аутизмі бар балаларды денсаулығы қалыпты балалармен жалпыға білім беретін мектептерде бірге оқыту маңызды. Алайда ерекше балаларға ерекше қарайтын арнайы мамандандырылған педагог-ассис­тенттер керек. Осы мақсатта биылғы оқу жылына өңірдегі жалпыға білім беретін мектептерде инклюзивті сабақ беретін 67 мұғалімге штаттық бірлік бөлінді.

Аутизм дертіне шалдыққан бала мен оның ата-анасына арнайы пси­хо­логиялық-педагогикалық түзеу ка­би­неттерінде кеңес беріледі. Осы жылы 74 бала түзетім көмегін алды. Бұл жерде 62 баланы әлеуметке бейімдеп, қоршаған ортамен қарым-қатынас, өзін-өзі күту дағдыларын қалыптастыруға үйреткен «Асыл Мирас» аутизм орталығы маман­да­ры­ның еңбегін ерекше атап өткен жөн. Олар бірер сағаттық кеңес беріп қоймайды, ұзақты күн, бірнеше апта бойы үзбей баламен айналысып, түзетім жұмыстарын жүргізеді. Тұрақты түрде осы орталыққа барған баланың бойынан ата-аналары жақсы өзгерістерді байқап жүр. Бұл жерде мамандар арнайы бағдарламалармен жұмыс істейді. Әр сабақтың ұзақтығы – 1 сағат, дәрістер және ойындар аптасына 2 рет жеке және топтық сағат түрінде өткізіледі.

Биыл Ақтөбе облысында жалғыз аутизм дерті емес, барлық мүмкіндігі шектеулі 663 баланы психологиялық-педагогикалық қолдауға мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыруға 72 млн 265 мың теңге қаржы қажет. Осы мәселелерді түйіндей келе, Ақтөбе облысында ерекше балаларды білім беру және тәрбиелеумен қамту жұмыстарының әлі де өзекті түрде тұрғандығын атап өткен жөн. Өйткені білім алуға ерекше қажеттілігі бар 937 бала әлі күнге дейін арнайы мектепке дейінгі біліммен қамтылмаған (Ақтөбе қаласында – 739, аудандарда – 198 бала). Осы мақсатта Ақтөбе облысы аумағын дамыту бағ­дар­­ламасы шеңберінде 2021-2025 жыл­дары облыс орталығында 300 балаға арналған бір арнайы түзетім балабақшасын салу жоспары енгізілді. Сондай-ақ жалпы балабақшаларда 44 түзетім топ ашу жоспарланды (Ақтөбе қаласында 276 сәбиге арналған 23 топ, аудандарда 252 балаға арналған 21 топ). Бұл ерекше қажеттілігі бар сәбилердің өз қатарластарымен ерте жастан араласып, өмірлік дағдыларды сіңіруі үшін өте маңызды. Тағы бір маңызды мәселе – ерекше қажеттілігі бар балаларға психологиялық-меди­циналық-педагогикалық кеңес беру орталықтарын көбірек ашып, педагог, медицина мамандарымен қамтамасыз ету де күн тәртібінде тұр. Себебі мұн­дай орталықтарда дәрігер мен педагог-психолог, дефектолог мамандар бірлесе жұмыс істейді. Түйіндей келе, мемлекеттік және жекеменшік оңалту орталықтары мен түзету кабинеттері, арнайы бала­бақшалар жұмыстары өзара үйлес­тірілген болуы керек. Әйтпесе, арнайы медициналық білімі, тәжірибесі жоқ адамдар кез келген жерден мемлекеттен тапсырыс алып, оңалту орталықтарын ашып, науқас баланың ата-анасын алдап пайда табуды мақсат етіп алған. Сондықтан да осы жұмысқа лицензия бергендерді қатаң бақылауға алып, науқас балаларды емдік-сауықтыру шараларымен қамтылуын орталықтандыру қажет. Балаға жаны ашымайтын, тек пайда тапқысы келетін жандардың бұл жерге кіруіне болмайды.

Ақтөбе облысы