Коллажды жасаған Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Иә, ауылдың аты айтқандай Жарлысу ауыз судан тарығып отыр демесеңіз, елді мекенде басқа мәселе жоқ деуге де болады. Уақытында Қазақстанның Еңбек Ері, «Шәушен» шаруа қожалығын басқарған белгілі азамат Сайрамбай Дөненбаев халыққа көптеген аудан орталығында кездесе бермейтін зәулім мешіт, шопандардың балаларына арнап ғажап интернат, балабақша, «Жеңіс» саябағын салып берген-ді. Кім біледі, Сәкең ортамызда болғанда ауыз судың мәселесін де өзі шешер ме еді...
Бүгінде ауылдағы 197 аулада 1 073 адам тұрады. Ауыл халқы 2020 жылы өңірлерді дамыту бағдарламасы аясында жүргізілген ауыз судың сапасына көңілдері толмайтынын айтады. Халыққа ауыз су деп бергені техникалық су болып шыққан.
«2020 жылы «Жігер 2004» ЖШС көктем мезгілінде ауылға ауыз су жұмыстарын жүргізуді қолға алды. Содан күз аяқталып, қыс басталар шақта жұмыстарын аяқтауға күш салды. Қазды, құбыр жүргізді. Сол кезде қар жауды да тірліктері түйінделмей қалды. Кей жерлерді жапқанымен, біраз жер жабылмады. Одан кейін бұрынғы басшылар суды пайдалануға бердік деп айтқаны туралы хабардар болдық. Содан халық болып аудандық прокуратураға арыз жаздық. Сол кезде құзырлы орган қызметкерлері тексерсе керек. Аудандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің басшысы мен «Жігер 2004» ЖШС басшысы келіп: «Прокуратураға арызданыпсыздар, сол арызды қайтарып алыңыздар. Ел ішінде бітімгершілік деген болады. Жұмысымызды аяқтаймыз» деді. Халық болып ақылдастық та, ел азаматтары уәдесін орындайтын шығар деген оймен қағазымызды кері қайтарып алдық. Кейіннен олар келіп, жұмысты ары қарай жалғастырды. Уақыт өте келе, облыстық телеарнадан журналист шақырдық. Сол кезде олар суды жіберді. Екі скважина бар. Бірінен берген суы тұзды болса, екіншісінікі тіпті ащы болып шықты. Ішуге жарамайды. Сол суды алдымен малға беріп көрдік. Жылқы ішпей қойды. Бұлар сонда кімді алдап отыр? Мемлекетті ме, халықты ма», дейді ауыл тұрғыны Жұмағұл Зиябаев.
Оның айтуынша, сол кезде жергілікті атқарушы билік елді мекендегі ауыз су мәселесін оңынан шешуге сөз берген көрінеді. Ал әлгі аққан су шелекте бірнеше күн тұрғаннан кейін өңін өзгертіп, ағарып кетіпті. Тұрғындар бізге сол судың суретін де көрсетті.
«Кейін аудан басшысы келіп, мектепте кездесу өткізді. Өзінің орынбасарын ертіп келді. «Ертеңнен бастап орынбасарым осы ауылда болады. Су екі айда пайдалануға беріледі» деді. Суды адам түгілі мал ішпей жатқанын айттық. Естуімізше, біздің ауылдан ауыз су шығуы үшін 300 метрге дейін қазу керек екен. Мұнда ондай тереңдікте қазылмаған. Су сорғысы күйді, қазір су жоқ. Тазарсын деп біраз күн ағызды. Кейін бұл судың құрамын тексертіп, кадмий деген химиялық элемент бар екенін білдік», дейді ол.
Бүгінде ауыл тұрғындары Кеңес өкіметі тұсында қазылған құдықтан аққан таза суды ішіп отыр. Олардың айтуынша, арбамен су тасу әлі де бар.
«Таудың бойымен өзен суы келеді. Соны ішеміз. Болмаса Кеңес өкіметі кезінде қазылған құдықтан аламыз. Ол су белгілі бір уақытта ғана берілетіндіктен жетпейді. Ондай жағдайда ақшасы барлар суды сатып алады», дейді ауыл тұрғындары. Халықтың айтуынша, тау суы кейбірінің үйіне жетпейді. Өйткені арада үлкен сай бар екен. Сондықтан да олар судың қадірін біледі.
«Негізі біз 3-4 тонналық бассейн жасап алғанбыз. Сатып алған суымызды соған сақтаймыз. Қазір жаз болған соң бір тонна ғана аламыз. Әйтпесе, борсып кетеді. Ал арықтың суымен жуынамыз», дейді жергілікті жұртшылық.
Тұрғындардың сөзіне сүйенсек, әлгі жарамсыз судың ақпағанына 2 айға жуықтаған. Жергілікті жұртшылық: «Ішуге жарамаған соң оның аққанынан не пайда? Әлгі сумен әйелдер кір жуса, кір тұтып қалады. Ал бас жусаң шашыңды тұтады», дейді күйініп.
Жергілікті халықтың айтуынша, құрамында кадмий элементі бар суды ішу қауіпті көрінеді.
«Негізі бұл жерге ілгеріде барлау жұмыстары жүргізілген. Ереже бойынша солай болуы керек. Белгілі бір компания судың құрамын тексеруге тиіс. Соның нәтижесінде қорытынды жасалуы керек. Сол қорытындыда кадмий бар екені көрсетілген. Кадмий – улы зат. Сол жерде арнайы тазалайтын құрылғы болуы керегі айтылған. Белгісіз бір себептермен жоба жасалған кезде сол қондырғыны қарастырмаған. Жоба жасаушылар алғаш тексерген компанияның лабораториялық анализіне емес, кейін басқалар жасаған тексеру нәтижесіне сай жасаған деген сөз бар. Онда кадмий жоқ деп айқындалған», дейді ауыл тұрғыны Мақсат Байжігітов.
Ал ауданның жаңа әкімі Ернар Есіркепов ауыл халқымен кездескенде мәселемен танысыпты. Тиісті мекемелер арқылы мәселені шешуге күш салатынын айтқанын ауыл тұрғындары жеткізді. Әйтсе де, олар «аяқталды» делінген жұмыстың жақын арада қайта жанданып, халыққа таза су берілетініне күмәнмен қарайды. Біз өз кезегімізде Тұрар Рысқұлов ауданының орталығы Құлан ауылына барып, жауапты тұлғалармен кездесіп, мәселенің мәнісіне қанықтық.
«Жарлысу ауылының халқы ауыз судың сапасына қатысты мәселе көтеріп отыр. Жұмыс 2020 жылы басталып, сол жылы аяқталған. Кейбір жұмыс күн суық кезде жасалғандықтан, кейін қалпына келтірілді. Уақытында жоба әзірленген кезде құзырлы мекемелер талапқа сәйкес деп көрсеткен. Жоба соған сәйкес жасалған екен. Сарапшылардың сүзгісінен өткен. Мүмкін тереңдікті тағы төмен түсірсек, тұщы су шығатын шығар деген оймен мердігер тарапынан тағы жиырма метрге жуық тереңге түсірілді. Алайда судың дәмінде өзгеріс жоқ.
Қазіргі таңда аудан әкімі тарапынан тиісті комиссия құрылды. Кезінде «Юж Каз Недро» деген мекеме тарапынан су қорын анықтау жұмыстары жүргізіледі. Бұл 2015 жыл болатын. Ол кезде тапсырыс беруші – құрылыс басқармасы. Сол уақытта кадмий элементінің көрсеткіштері анықталған. Тиісті құрылғы орналастыру қажеттігі нақтыланған. Ал жоба 2018 жылы әзірленген кезде жобалаушылар анализ алған. Осылайша, судың сапасын анықтағанда кадмий көрсеткіші нормадан аспайтыны белгілі болған. Жоба соның негізінде жасалған.
Біз суды тікелей скважинадан алдырып, санитарлық-эпидемиялық стансаға бердік. Қазір судың деңгейі төмен түсуіне байланысты халықпен сөйлестік. Бір су сорғы істен шықты. Жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Ол жұмыс мердігердің кепілдік мерзіміне сәйкес атқарылып жатыр. Бүгінде облыстық энергетика басқармасымен келістік. Ауыл тұрғындары тарапынан белсенді азаматтарды комиссия құрамына қостық. Суды қосқан күні «Жамбыл су» мекемесінің қызметкерлерін шақырамыз. Солар келіп судың құрамын тағы тексереді. Аталған мекеменің өз лабораториясы бар. Жергілікті халық санитарлық-эпидемиялық стансаның нәтижесіне сенбей отырғандықтан осындай қадамға баруға бел будық», дейді аудандық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі басшысының міндетін атқарушы Жасұлан Өмірқұлов.
Оның айтуынша, ауыз су жүйесін жүргізу жұмыстары аяқталғаннан кейін жауаптылар жұмысты қабылдап алған. Мамандар жұмысты қабылдап алған кезде СЭС-тің қорытындысын негізге алған екен.
«Халыққа барғанда олар бұл суды ішпейтінін айтады. Ал «пломба» салуға барған кезде: «Неге өйтіп жатырсыңдар?» дейді. Кейбір азаматтар суды мал да ішпейді деп айтқанымен, үйлеріне тартып алғанын білдік. Тұрғындар айтып жүргендей құбырлар талапқа сай салынбаған деген жаңсақ пікір. Мамандар тексерді. Ал жойылуға тиіс кемшіліктер жойылған. Халық таза суды қашан ішеді деген сауал орынды. Біз тиісті сынамаларды алып жатырмыз. Өткенде тереңдікті тағы 12 метрге түсірдік. Судың қанша метрден шығатынын кім анықтайтынын жоғарыда айттым. Халық «Жамбыл су» мекемесі шығарған қорытындыға сенетінін жеткізді. Оларға техникалық су емес, тұщы су қажет. Мердігермен келістік. Бәрі біткен соң мамандарды шақырамыз. Жергілікті халық арасынан шыққан комиссия мүшелерінің қатысуымен сынама алынады. Қорытындысын күтетін боламыз.
«Жігер 2004» ЖШС басшылары жұмысты жобаға сай жасағандарын айтып отыр. Ал жобалаушы мекеме өз құжаттарын алға тартады. Сынама нәтижесі теріс болған жағдайда біз жоғарыда айтқан тиісті құрылғыны алуымыз керегі түсінікті. Ол үшін барлық қорытындылар керек. Кадмий элементінен тазартамыз ба, әлде судың құрамын тазалаймыз ба? Сол қорытындыға сәйкес жұмыс атқаратын боламыз. Бәрі қорытындыға байланысты. Сараптама қорытындысы оң болса, құрылғы алу қажет болмайды», дейді бөлім басшысы.
Иә, Жарлысудағы ауыз су мәселесіне қатысты дауға нүкте қоятын кез келіп жетті. Жасұлан Өмірқұлов айтқандай, кезекті сынамадан кейін жағдай оңалар деп сенеміз. Олай болмаған жағдайда бөлім басшысы айтқандай келесі қадамдар жасалуы керек. Өйткені халық тазу суды асыға күтіп отыр.
Жамбыл облысы,
Тұрар Рысқұлов ауданы
