Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Қаңғыбас иттер келтірген зардап күрт артқан соң ба, әлде басқа бір себебі бар ма, кім білсін, біршама уақыт бұрын Таразда төбеттердің тағдыры талқыға түскен жиын болды. Біздің қоғамда адамдар кісі тағдырына қатты алаңдай ма? Әй, қайдам. Әлі жеткен әлдекім белгісіз біреуді соққыға жығып жатқанын көре тұра ләм-мим демей өте шығатындарды көз көріп жүр ғой. Адамдарды қайдам, иттер бақытты екен. Сол жиында төбеттердің сойылын соққан «адуынды адвокаттарды» көріп таңғалдық...
Соңғы он жылда қабаған иттердің азуы батқан төрт адам жұқпалы аурудан бақиға аттанып кете барған. Бұл тек Жамбыл облысындағы статистика. Басқа өңірлерді қоса есептесек, бұл цифр он еселеніп шыға келетіні сөзсіз. Ал қаңғыбас иттердің талауына түскен азаматтардың барлығы бірдей медициналық көмекке жүгіне бермейтіні тағы бар.
«Құтыру ауруының тез жұғатыны баршаға мәлім. Бұл дертке шалдыққан адамның аурудан құлан таза айығып кетуі екіталай. Тіпті адам өлімімен аяқталып жататын оқиғалар да ұшырасады. Мұндай қайғылы жағдай осыдан бірер жыл бұрын тіркелген еді. Осы жылдың жеті айындағы статистикаға зер салсақ, қалада қаңғыбас иттерден зардап шеккен 2 172 адам тіркеліп отыр. Бұл тек медициналық көмекке жүгінгендер. Ал медициналық көмекке жүгінбей жүретіндердің қарасы қанша екенін кім білсін... Осы санды үш есе көбейткенде нақты көрсеткіш шығатын шығар», дейді облыс бойынша санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаменті аса қауіпті инфекцияларды және туберкулезді эпидемиологиялық қадағалау бөлімінің басшысы Күмісбек Рахимов.
Статистика бойынша ит тістеген халықтың үштен бірі ғана медициналық көмекке жүгінеді екен. Өңір тұрғындарының 1262-сін өздерінің иттері тістеген. 910-ын белгісіз, яғни қаңғыбас иттер қауып алған. Оның 1001-і 14 жасқа дейінгі балалар. «Бір сөзбен айтқанда иттен зардап шеккендердің жартысына жуығы жасөспірімдер. Соңғы 15 жылда облыстағы 1342 жануарға зерттеу жұмыстары жүргізіліп, соның 282-сінен құтыру ауруы анықталған. Олардан кісі тағдырына келетін қауіп орасан зор», дейді К.Рахимов.
Қаңғыбас иттерден адам түгілі малдар да зардап шегіп жатыр десек, таңдай қағатындар табылуы мүмкін. Айтып отырғанымыз аңыз емес, ақиқат. Жыл басында қорадағы қойын түз тағысы жарып кетпесін деп көзінің қарашығындай қорғап жүретін тұрғындардың қаңғыбас иттерден зардап шеккені туралы ақпарат тарап кетті. Иә, қыстың көзі қырауда қала маңындағы «Пригородный» елді мекенінің тұрғындары бас көтерген болатын. Жан бағып отырған төрт түлігін төбеттер қыл мойнынан бауыздап жатса, бас көтермей қайтсін?
Ауыл тұрғыны Сәуле Тәжметова қорасына екі рет түскен төбеттер алғашында он қойын жарып кеткенін, кейіннен екі қой мен бес қозысынан айырылғанын айтып дабыл қаққан еді. Тұрғындар әуелде қораға түз тағысы түсті деп ойлағанымен, төрт түлікке шабуыл жасаған төбеттер екенін уақыт өте келе білген екен. Міне, құтырған иттер адамдармен бірге малға да шауып жатыр. Расында да, мұндай ахуал адам баласын алаңдатпай қоймайтыны ақиқат.
Дерекке көз жүгіртсек, соңғы жеті айдың бедерінде 109 қызметіне өңір тұрғындарынан 1733 өтініш келіп түскен. Олардың барлығы да қаңғыбас иттерден зардап шеккен көрінеді. Айтып айтпай не керек, өңірде басқа мәселе аздай, әулиеаталық әлеумет бүгінде қаңғыбас иттердің мәселесіне қатты бас ауыртып отыр.
Таразда «сері» төбеттердің тағдыры талқыланған жиында «Жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы» заңдағы мәселелер жан-жақты зерделенді. Жиынға арнайы қатысқан Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің бас сарапшысы Талғат Ердешов аталған заң аясында жұмыс істеуде жергілікті атқарушы органдар мен қоғам белсенділерінің әріптестік байланысының маңыздылығына тоқталды.
Сонымен қатар қазіргі таңда қаладағы иесіз иттерді қамайтын арнайы орын жоқ болғанымен, қала әкімінің орынбасары Нұрбол Қалдыбаев ұсталған иттер жалға алынған, уақытша қамап ұстайтын орындарда болатынын, алдағы уақытта нақты осы бағыттағы нысанның құрылысы аяқталатынын жеткізген еді. Ал облыс әкімдігі ветеринария басқармасының басшысы Нұржас Құрмантаев мәселеге орай жергілікті нормативтік-құқықтық актілер таяу арада мәслихатта қаралып, бекітілетінін жеткізді.
«Көбінесе бізге көлік қаққан, кәрі немесе агрессиясы басым иттер түсіп жатады. Қоғам белсенділері тарапынан біздің жұмыстарға айтылатын сын да аз емес. Себебі заңда жануарларды тасымалдайтын көліктерге арнайы талаптар қойылғаны мәлім. Ал қазіргі таңдағы біздің автокөліктер бұл талаптарға сай емес. Сонымен қатар қаңғыбас иттерді аулап ұстайтын құрал-саймандарымыз да әбден тозығы жеткен. Бұлардың барлығын жаңартуға мүмкіндігіміз жоқ. Себебі бұл бағытта бізге арнайы қаражат бөлінбейді. Ал қаңғыбас иттерден зардап шегіп жатқандар көп. Адамның өзіне болмаса да малға зардабы тиіп жатыр», дейді Тараз қалалық ветеринариялық стансасының директоры Қанатбек Қартабаев.
«Жалпы, қаңғыбас иттер көптеген жұқпалы ауруларды тасымалдайтынын бәріміз де білеміз. Оның ішінде, аса қауіптісі – құтыру, эхинококкоз, қышыма, қотыр аурулары. Өкінішке қарай, көп иттердің иелері заңдағы талаптарды сақтауға келгенде құлықсыз болып шығады. Қорадағы иттерін көшеге шығарып жібереді. Салдарынан балалар мен тұрғындар зардап шегіп жатыр. Қаладағы иттерге арнайы мониторинг жүргізіп тұрамыз.
Иттер қала ішінде бір күнде қырық шақырымдай жүріп өтеді. Яғни кей жағдайда қаланың ана басынан мына басына дейін жүре береді. Жұқпалы ауруы бар болса, бұл жағы өте қиынға соғатыны белгілі. Негізі қала бойынша 26 мың ит бар. Бұлардың барлығына біз вакцинация жүргізіп, бақылауда ұстаймыз. Енді жаңа заң бойынша әрбір иттің ветеринарлық паспорттарын жасақтаймыз. Сондай-ақ барлығы чиптендіріледі, арнайы базаға иттің өзі және иесі туралы мағлұматтар тіркеліп, ақпараттар қолжетімді болады», дейді Қ.Қартабаев.
Қоғам қаңғыбас иттерден зардап шегіп жатыр. Ал ит талаған балалардың саны мыңнан асқанын ескерсек, жағдай тіпті ушыға түскенін бағамдау қиын емес. Алайда жоғарыда айтқан жиында иттерді кастрациялау, бірдейлендіру, сырғалау, вакцинациялау үшін 52 миллион қаражат сұралған.
Қаңғыбас иттерді аулау қазір тіпті оңай емес. Өйткені заңға сәйкес бұрынғыдай бір оқпен атып алуға болмайтынын жоғарыда айттық. Содан да болар, жағдай ушығып барады. Басқаны қайдам, қоғамда белсенді болып жүрген талайлар таланған балалардың тағдырына алаңдағаннан гөрі, қаңғыбас иттердің өміріне бас ауыртатындай көрінеді. Оны әлеуметтік желідегі жазбалардан да, жиындардағы айқай-шудан да аңғардық.
Жамбыл облысы
