Әлемдік сенім мен келісім

Жер жаһанның дін басшылары жиналған алғашқы съезд 2003 жылдың 23-24 қыркүйегінде Астана қаласында өтті. І Әлемдік және дәстүрлі діндер съезінде Қазақстан орындалуы неғайбыл нәрсені жүзеге асырды. Дөңгелек үстел басына әлемдік ірі конфессия өкілдерін бетпе-бет жинады. Бұл қалыптан тыс, форматы мен мәні жөнінен бірегей, шынында да ғаламдық деңгейдегі оқиға болды.

Жиынға ислам, христиан, буддизм, иудаизм, индуизм, синтоизм, даосизм және бас­қа конфессиялардың жоғары дең­гейдегі өкілдері қатысты. Негізгі әлемдік діндер көшбасшылары тарихта бірінші рет бас қосып қана қоймай, кон­фессияаралық диалог халықтар мен ұлттар арасындағы бейбітшілік пен келі­сімді қолдаудың маңызды құралы ретінде қарастырылатын декларацияны бірлесіп қабылдады. Сондай-ақ форум барысында съезді тұрақты түрде, үш жылда бір рет өткізіп тұру келісілді.

Алғашқы съезде диалогтің маңызы жөнінде әл-Азһар уни­вер­ситетінің сол кездегі Бас имамы, Шейх Мұхаммад Саид Тантауи: «Жағымды диалог, әйгілей айтайын, жағымды және пайдалы диалог ақиқатқа сүйеніп, өтіріктен аулақ болуға тиіс. Біз жақтастарымызбен де, тіпті бізді жақсы көрмеуі мүмкін қарсы­лас­тарымызбен де әңгіме жүргізе алуымыз қажет», деген еді.

2006 жылдың қыркүйегінде Аста­­нада, съезд өткізуге арнайы тұр­ғы­зыл­ған Бейбітшілік және келісім сарайын­да, Әлемдік және дәстүрлі діндер көш­бас­шы­ларының ІІ кездесуі өтті. Оған әлемнің 26 елінен 29 діни делегация қатысты. Съезде «Дін­аралық диалог принципі» және қақтығыстарды бол­дырмауға шақыру Декларациясы қабыл­данды.

2009 жылдың маусым айында Аста­нада әлемнің 35 елінен келген 77 деле­гацияның қатысуымен ІІІ Әлем­дік және дәстүрлі діндер көшбас­шы­ларының съезі өтті. Әлемдік қоғам­дас­тықты шынайы дінаралық диалог орнату үшін діни көш­басшылардың күш-жігерін қолдауға ықпал етуге шақырған үндеу қабылданды.

Әлемдік және дәстүрлі дін көш­бас­­шыларының IV съезі 2012 жылы 30-31 мамырда Астана қаласында өтті. Съезге әлем­нің 40 елінен 85 делегация қа­тысты. Форумның басты тақы­рыбы – «Бейбітшілік пен келісім – адамзаттың таңдауы». Съезд жүріп жатқан кезде өзге де гуманитарлық форумдар мен ынты­мақтастыққа бағытталған Дін көш­­басшыларының кеңесі жұмысын бастады. IV съездің қорытын­дысы бо­йынша жа­рия­лан­ған Үндеуде дін көш­басшы­лары бүкіл адамзатты болашақ өмір үшін өзара бірлікке, татулық пен бейбітшілікті сақ­тауға, әділдік пен жасампаздыққа ша­қырды.

Съезге қатысушылардың бірі – Из­раильдің Бас Сефард Раввині Шломо Қазақстанның конфессия­аралық тату­лық пен толерант­ты­лықты қамтамасыз етудегі күш-жіге­ріне жоғары баға берді. Оның сөзінше, бұл – бүкіл адамзат үшін жар­қын үлгі. Осы орайда, Шломо Амар Қазақстанның БҰҰ-ның жа­ңа нұсқасын құрғанын, бұл ұйым халықтарды ғана біріктіріп қой­май, діндер мен мәдениеттерді де тоғыстырғанына ерекше мән берді.

2015 жылғы 10-11 маусымда өт­кен Әлемдік және дәстүрлі дін көш­бас­шы­ларының V съезіне мүйізі қарағайдай көшбасшылар жинал­ды. Астанада БҰҰ-ның Бас хат­шысы Пан Ги Мун, Иор­дания королі Абдалла II, Финляндия пре­зи­­денті Саули Нийнисте, ЕҚЫҰ Бас хат­­шысы Ламберто Заньер, ИЫҰ Бас хат­­шысы Ияд бен Амин Мадани және өз­ге де саясаткерлер, дін және қоғам қай­­­рат­керлері жиналды. Съезге бар­лы­ғы 42 елден 80-ге жуық делегация келді.

Форум жұмысына халық­ара­лық қо­ғам­дастық ерекше мән бергенін атап өткен жөн. Өтпе­лі кезеңде дінбасылардың «бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаруы» аса маңызды еді. «Бейбітшілік және даму жолындағы діни және саяси қайраткерлердің диалогі» съездің негізгі тақырыбына айналды.

Съезд декларациясы әскери қақ­тығыстарды тоқтату, саяси қай­шылықтарды күшпен шешуден бас тарту, державалар арасындағы сенімсіз­дікті жою, кон­фессияаралық алауыздық отын тұтатуға бұқаралық ақпарат құрал­­дарын пайдалануға жол бермеу мәселелерінде, сол сияқты аштық, жұқпалы індет, жұмыс­сыз­дықпен күресте діни және саяси қайраткерлерді күш бі­ріктіруге шақырды.

Кезекті съезд 2018 жылы 10-11 қазан күндері Астана қала­сында өтті. «Діни лидерлер қауіп­сіз әлем үшін» тақы­рыбында ұйымдас­тырылған жиынға саяси қайрат­кер­лер мен халықаралық ұйым өкілдерінен құралған 46 елден келген 82 делегация қатысты.

Съезд қорытындысы бойынша қа­былданған Декларацияда форум қа­тысушылары ұзақ мерзімді тұрақ­­ты­лыққа қол жеткізу және өшпен­ділік пен төзімсіздіктен туындаған күштеп жасалатын әрекеттердің алдын алу жөнінде күш-жігер қосуға Әлемдік және дәс­түрлі діндер көш­басшыларын барынша тартуға әзір екенін жеткізді.

Қорытынды құжат әлемдік БАҚ өкілдерін терроризм мен дінді тең­дестіруден бас тарту­ға үндейді. Декларацияда бейбі­т­шіліктің құн­ды­лығын, бұқаралық ақпарат құрал­­дарында, әлеуметтік желілер мен қо­ғам­дық жиындарда өзара түсініс­тік пен сый­ластықты ілгері­лету, сондай-ақ барлық діннің құл­шы­лық жасау орындары мен киелі жер­лерінде арандатушылық пен зорлықты болдырмауға күш салуға үндеуі қамтылады.

Биылғы жиын «Пандемиядан кейінгі кезеңде адамзаттың рухани және әлеуметтік дамуындағы әлем­дік және дәстүрлі діндер лидер­лерінің рөлі» тақырыбына арнал­ған. Съезд барысында дін лидер­лерінің әртүрлі кездесулері, съез­дің салтанатты ашылуы мен жабы­луында пленарлық оты­рыс­тар өтеді. Сондай-ақ төрт секциялық оты­рыс, Қазақстан Прези­дентінің, Съезд Хат­шылығы басшысының делега­ция басшы­ларымен және съездің бе­дел­ді қатысушыларымен екіжақ­ты кез­десулерді өтеді деп жоспар­лан­ған.

Жалпы алғанда, елордада ұйым­дастырылған съездер дін­аралық қақтығыстар қаупін артта қалдыру және жаһандық рухани келісімді ны­ғайту жолындағы біздің шынайы үлесіміз болғаны анық. Түр­лі діндердің бейбіт, қатар өмір сүруі­не және олардың диалогына жағ­дай туғызған Қазақстан осы форум­ға ерекше лайық алаң бола білді. Елімізде өткізіліп келе жатқан Әлемдік және дәстүрлі діндер көш­бас­шыларының басқосуы әлемдік сенім мен келісімнің бір тірегі екені белгілі.