Кеше Парламент Мәжілісінде «Техникалық, кәсіптік және жоғары білім беру жүйесінде экономика салалары үшін кадрлар даярлаудың сапасы мен перспективалары» деген тақырыпта өткізілген парламенттік тыңдау білім мен ғылым саласындағы жетістіктерге құрылған көрмені тамашалаудан басталды.
Одан кейін жұмыс Парламент палаталарының бірлескен отырыс өткізетін үлкен залында жалғасты. Аталған шараны жүргізген Мәжіліс Төрағасының орынбасары Дариға Назарбаева қазір әлемде білім беру және экономика үшін кадрлар даярлау мәселелері мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілігінің аса маңызды факторына айналды, дегенді баса айтты. «Кадрлар бәрін шешіп қана қоймайды. Кадрлар мен білім сапасы бүгінгі күні ұлттық қауіпсіздік стратегиясының елеулі бөлігі ретінде қаралуға тиіс. Еліміз өзінің алдына 2050 жылы әлемнің дамыған 30 елінің қатарына кіру мақсатын қойып отырған кезде осы кеуделі мақсатқа қол жеткізудің алғашқы басты шарты ретінде адами капиталды дамыту аталады», деді Дариға Нұрсұлтанқызы. Ал ол өз кезегінде қазіргі заманғы оңтайлы сапалы білімге негізделмек. Және де дамыған елдердің бәрі де ғылымға иек артатыны, онда қызмет көрсету секторы мен еңбек өнімділігі жоғары болатыны да атап көрсетілді.
Бұдан кейін парламенттік тыңдауға қатысушыларға арнап Мәжіліс Төрағасы Қабиболла Жақыпов сөз сөйледі. Спикер Елбасының өзі «Қазақстан-2050» Стратегиясында заманға сай білім беру жүйесінің, кадр даярлаудың, білім беру әдістемелерін жаңартудың нақты бағыттарын айқындап бергендігіне тоқталды. Ал экономиканың дамуы үшін мықты кадрлар қажет екені айтпаса да түсінікті. Осы орайда Төраға Майкл Портердің «егер ел экономикасының дамуы деңгейі артсын десең, онда адам ресурстарының сапасы үнемі арттырылып отыруы керек», деген сөзін алға тарта отырып, білім беру жүйесінің негізгі міндеті қазақстандықтарға өмір бойы білім алу керектігін үйрету екендігін жеткізді.
Сөз орайы келгенде, спикер Дүниежүзілік экономикалық форумның мәліметтеріне сүйеніп, еліміз еңбек нарығы бойынша 2013 жылы 21-ші позицияда болғанын, алайда кейбір көрсеткіштер бойынша төменгі рейтингте қалып отырғандығын айтып өтті. Атап айтқанда, басқару машығы – 116-шы орын, штаттық орынға қызметкер даярлаудың қолжетімдігі – 96-шы, білікті мамандардың сыртқа кетуі – 78-ші орын.
Бүгінгі таңда қазақстандық еңбек нарығы жай кадр емес, жоғары білікті кадрларға зәру. Мәжіліс Төрағасы сондықтан да дуалды кәсіби білім беруді дамытып, заманауи қолданбалы орталықтар құру қажеттігіне назар аударды. Инновациялық салаларды айтпағанда, бүгінгі күні өндіріс пен ауыл шаруашылығында кадрлар проблемасы бар. Оның үстіне инженерлік білім беру қажеттігіне, кадрларды техникалық мамандықтар бойынша әзірлеу барысы туралы көп айтылды. Бұдан басқа, Төраға ғылым мен бизнестің кооперациясы және ғылымға негізделген ғылыми қамтымды экономика мәселесіне де арнайы тоқталды. Өкінішке қарай, халықаралық рейтингтер Қазақстанда ғылыми-зерттеу кадрлары мен институттары сапасының төмендігін, бизнес пен зерттеушілер арасындағы әлсіз байланысты көрсетіп келеді.
Сондай-ақ, елімізге технологиялар трансферті мен пайдалануға болатын мамандар қажет. Әсіресе, бұл ЭКСПО-2017-ні өткізуге дайындық барысында өте маңызды. Сонымен қатар, Қ.Жақыпов қоғамдық сананы өзгертуде де үлкен жұмыс күтіп тұрғандығын айтып өтті. Әсіресе, бұл жастар арасында ерекше маңызға ие. Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы – бұл өмірлік нәтиженің тек жасампаз еңбектің арқасында келетінін түсіну және үлкен кәсібилік, өз ісіне деген сүйіспеншілікке негізделген қоғам. Сондықтан да жастарды білікті маман болуға және әртүрлі салада нәтижеге жетуге баулу орынды болмақ.
Сондай-ақ, парламенттік тыңдауда сөз алған Премьер-Министрдің орынбасары Гүлшара Әбдіқалықова еңбек нарығы мен білім беру үдерісі арасындағы өзара байланысты регламенттейтін стандарттарды жаңғырту мәселесіндегі алғашқы кезектегі қадам сабақ жіктемелерін жетілдіру екендігін ортаға салды. Оның пайымынша, бұл жетілдіруді жұмыс берушілер мен білім беру жүйесі басшылыққа алуы тиіс. Г.Әбдіқалықованың ойынша, кадрларды дайындау жүйесіндегі жаңа элемент барлық кәсіптер бойынша білімді, дағдыны және құзыретті айқындайтын білім мен бизнес арасындағы өзара байланыс. Соның негізінде жаңа білім беру бағдарламасы әзірленуі тиіс.
Қазіргі таңда еңбек нарығында еңбек ресурстарындағы сұраныс пен ұсыныстың арасында үйлеспеушілік орын алуда екен. Жұмыс берушілер тарапынан жоғары білікті мамандарға деген қажеттілік бола тұра, колледждер мен жоғары оқу орындарын бітірушілерге сұраныс төменгі деңгейде қалып отыр. Вице-премьер оның басты себебін кадрлар даярлау жүйесінің мазмұны мен бизнес талаптарының арасындағы алшақтықтан көретінімен түсіндірді. Бұл көбінесе мамандар даярлау жүйесінің кәсіпорындар сұранысына емес, білім беру инфрақұрылымының мүмкіндігіне бағытталуына байланысты орын алуда. Қазіргі уақытта Үкімет экономика салалары бойынша еңбек ресурстарына деген сұранысты жан-жақты зерттеуде. Кадрлар даярлау жүйесі еңбек нарығының қажеттіліктеріне сәйкес қатысушы барлық субъектілер өзара тығыз байланысы арқылы жаңғыртылып отыратыны да ортаға салынды.
Білім және ғылым министрі Аслан Сәрінжіпов бүгінде 130 ЖОО мен 849 колледжде миллионнан астам адам білім алып, жыл сайын 300 мың түлек еңбек нарығына шығатынын, олардың 80 пайызы жоғары оқу орнынан кейін, 70 пайызы колледжден кейін кәсіптері бойынша алғашқы жылы жұмысқа орналасатынын көлденең тартты. Министрдің атап өтуінше, соңғы 3 жылда техникалық және кәсіптік білім беруге арналған бюджет қаражаты 2 есеге дейін ұлғайып отыр. Колледждердегі шеберханаларды жабдықтауға арналған қаражат 6 есеге өскен. Дуалды оқыту жүйесі енгізілуде. Тек соңғы 2 жылдың ішінде жоғары білім беру саласын қаржыландыру 20 пайызға ұлғайыпты. Жоғары оқу орындары желісін оңтайландыру нәтижесінде олардың саны 16-ға азайып, 2013 жылы 9 ЖОО халықаралық рейтингке енген. Ал олардың ғылымын қаржыландыру көлемі 7 есеге артқан.
Десе де, министр кемшіліктердің барлығын да мойындады. Әлі күнге дейін халықтың бірінші техникалық кәсіп игеруіне тең қолжетімділік қамтамасыз етілмеген. Бүгінде техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде аталған санаттағы жастардың тек 17 пайызы қамтылыпты. Қазіргі кезде 14 пен 24 жас аралығындағы 633,2 мың жастың мамандығы жоқ. Бұлар жалпы Қазақстан жастарының 20 пайызын құрайды. Олардың 94 мыңы еш жерде жұмыс істемейді. Колледждерге қолжетімділік бойынша Оңтүстікте 7 мың орын тапшылығы бар болса, ал солтүстік және шығыс өңірлердегі осы оқу орындарындағы профицит 4 мың орынды құрайды.
Министр 117 849 кәсіпорынның тек 0,03 пайызында ғана оқу орталығы бар екенін айтты. Бұл өте алаңдатарлық көрсеткіш және ол өндіріс технологиясының төмендігін немесе жұмыс берушілердің жұмыс орындарын дұрыс аттестаттамауын көрсетеді.
Міне, осылайша өткен парламенттік тыңдауға Парламент депутаттарынан өзге министрліктер, ұлттық компаниялар басшылары, жұмыс беруші қауымдастық өкілдері, ЖОО ректорлары, кәсіби және техникалық білім беру ұйымы директорлары мен шетелдік қонақтар қатысты. Айтылған ой-пікірлердің негізінде тиісті ұсынымдар әзірленді.
Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан».
Одан кейін жұмыс Парламент палаталарының бірлескен отырыс өткізетін үлкен залында жалғасты. Аталған шараны жүргізген Мәжіліс Төрағасының орынбасары Дариға Назарбаева қазір әлемде білім беру және экономика үшін кадрлар даярлау мәселелері мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілігінің аса маңызды факторына айналды, дегенді баса айтты. «Кадрлар бәрін шешіп қана қоймайды. Кадрлар мен білім сапасы бүгінгі күні ұлттық қауіпсіздік стратегиясының елеулі бөлігі ретінде қаралуға тиіс. Еліміз өзінің алдына 2050 жылы әлемнің дамыған 30 елінің қатарына кіру мақсатын қойып отырған кезде осы кеуделі мақсатқа қол жеткізудің алғашқы басты шарты ретінде адами капиталды дамыту аталады», деді Дариға Нұрсұлтанқызы. Ал ол өз кезегінде қазіргі заманғы оңтайлы сапалы білімге негізделмек. Және де дамыған елдердің бәрі де ғылымға иек артатыны, онда қызмет көрсету секторы мен еңбек өнімділігі жоғары болатыны да атап көрсетілді.
Бұдан кейін парламенттік тыңдауға қатысушыларға арнап Мәжіліс Төрағасы Қабиболла Жақыпов сөз сөйледі. Спикер Елбасының өзі «Қазақстан-2050» Стратегиясында заманға сай білім беру жүйесінің, кадр даярлаудың, білім беру әдістемелерін жаңартудың нақты бағыттарын айқындап бергендігіне тоқталды. Ал экономиканың дамуы үшін мықты кадрлар қажет екені айтпаса да түсінікті. Осы орайда Төраға Майкл Портердің «егер ел экономикасының дамуы деңгейі артсын десең, онда адам ресурстарының сапасы үнемі арттырылып отыруы керек», деген сөзін алға тарта отырып, білім беру жүйесінің негізгі міндеті қазақстандықтарға өмір бойы білім алу керектігін үйрету екендігін жеткізді.
Сөз орайы келгенде, спикер Дүниежүзілік экономикалық форумның мәліметтеріне сүйеніп, еліміз еңбек нарығы бойынша 2013 жылы 21-ші позицияда болғанын, алайда кейбір көрсеткіштер бойынша төменгі рейтингте қалып отырғандығын айтып өтті. Атап айтқанда, басқару машығы – 116-шы орын, штаттық орынға қызметкер даярлаудың қолжетімдігі – 96-шы, білікті мамандардың сыртқа кетуі – 78-ші орын.
Бүгінгі таңда қазақстандық еңбек нарығы жай кадр емес, жоғары білікті кадрларға зәру. Мәжіліс Төрағасы сондықтан да дуалды кәсіби білім беруді дамытып, заманауи қолданбалы орталықтар құру қажеттігіне назар аударды. Инновациялық салаларды айтпағанда, бүгінгі күні өндіріс пен ауыл шаруашылығында кадрлар проблемасы бар. Оның үстіне инженерлік білім беру қажеттігіне, кадрларды техникалық мамандықтар бойынша әзірлеу барысы туралы көп айтылды. Бұдан басқа, Төраға ғылым мен бизнестің кооперациясы және ғылымға негізделген ғылыми қамтымды экономика мәселесіне де арнайы тоқталды. Өкінішке қарай, халықаралық рейтингтер Қазақстанда ғылыми-зерттеу кадрлары мен институттары сапасының төмендігін, бизнес пен зерттеушілер арасындағы әлсіз байланысты көрсетіп келеді.
Сондай-ақ, елімізге технологиялар трансферті мен пайдалануға болатын мамандар қажет. Әсіресе, бұл ЭКСПО-2017-ні өткізуге дайындық барысында өте маңызды. Сонымен қатар, Қ.Жақыпов қоғамдық сананы өзгертуде де үлкен жұмыс күтіп тұрғандығын айтып өтті. Әсіресе, бұл жастар арасында ерекше маңызға ие. Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы – бұл өмірлік нәтиженің тек жасампаз еңбектің арқасында келетінін түсіну және үлкен кәсібилік, өз ісіне деген сүйіспеншілікке негізделген қоғам. Сондықтан да жастарды білікті маман болуға және әртүрлі салада нәтижеге жетуге баулу орынды болмақ.
Сондай-ақ, парламенттік тыңдауда сөз алған Премьер-Министрдің орынбасары Гүлшара Әбдіқалықова еңбек нарығы мен білім беру үдерісі арасындағы өзара байланысты регламенттейтін стандарттарды жаңғырту мәселесіндегі алғашқы кезектегі қадам сабақ жіктемелерін жетілдіру екендігін ортаға салды. Оның пайымынша, бұл жетілдіруді жұмыс берушілер мен білім беру жүйесі басшылыққа алуы тиіс. Г.Әбдіқалықованың ойынша, кадрларды дайындау жүйесіндегі жаңа элемент барлық кәсіптер бойынша білімді, дағдыны және құзыретті айқындайтын білім мен бизнес арасындағы өзара байланыс. Соның негізінде жаңа білім беру бағдарламасы әзірленуі тиіс.
Қазіргі таңда еңбек нарығында еңбек ресурстарындағы сұраныс пен ұсыныстың арасында үйлеспеушілік орын алуда екен. Жұмыс берушілер тарапынан жоғары білікті мамандарға деген қажеттілік бола тұра, колледждер мен жоғары оқу орындарын бітірушілерге сұраныс төменгі деңгейде қалып отыр. Вице-премьер оның басты себебін кадрлар даярлау жүйесінің мазмұны мен бизнес талаптарының арасындағы алшақтықтан көретінімен түсіндірді. Бұл көбінесе мамандар даярлау жүйесінің кәсіпорындар сұранысына емес, білім беру инфрақұрылымының мүмкіндігіне бағытталуына байланысты орын алуда. Қазіргі уақытта Үкімет экономика салалары бойынша еңбек ресурстарына деген сұранысты жан-жақты зерттеуде. Кадрлар даярлау жүйесі еңбек нарығының қажеттіліктеріне сәйкес қатысушы барлық субъектілер өзара тығыз байланысы арқылы жаңғыртылып отыратыны да ортаға салынды.
Білім және ғылым министрі Аслан Сәрінжіпов бүгінде 130 ЖОО мен 849 колледжде миллионнан астам адам білім алып, жыл сайын 300 мың түлек еңбек нарығына шығатынын, олардың 80 пайызы жоғары оқу орнынан кейін, 70 пайызы колледжден кейін кәсіптері бойынша алғашқы жылы жұмысқа орналасатынын көлденең тартты. Министрдің атап өтуінше, соңғы 3 жылда техникалық және кәсіптік білім беруге арналған бюджет қаражаты 2 есеге дейін ұлғайып отыр. Колледждердегі шеберханаларды жабдықтауға арналған қаражат 6 есеге өскен. Дуалды оқыту жүйесі енгізілуде. Тек соңғы 2 жылдың ішінде жоғары білім беру саласын қаржыландыру 20 пайызға ұлғайыпты. Жоғары оқу орындары желісін оңтайландыру нәтижесінде олардың саны 16-ға азайып, 2013 жылы 9 ЖОО халықаралық рейтингке енген. Ал олардың ғылымын қаржыландыру көлемі 7 есеге артқан.
Десе де, министр кемшіліктердің барлығын да мойындады. Әлі күнге дейін халықтың бірінші техникалық кәсіп игеруіне тең қолжетімділік қамтамасыз етілмеген. Бүгінде техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде аталған санаттағы жастардың тек 17 пайызы қамтылыпты. Қазіргі кезде 14 пен 24 жас аралығындағы 633,2 мың жастың мамандығы жоқ. Бұлар жалпы Қазақстан жастарының 20 пайызын құрайды. Олардың 94 мыңы еш жерде жұмыс істемейді. Колледждерге қолжетімділік бойынша Оңтүстікте 7 мың орын тапшылығы бар болса, ал солтүстік және шығыс өңірлердегі осы оқу орындарындағы профицит 4 мың орынды құрайды.
Министр 117 849 кәсіпорынның тек 0,03 пайызында ғана оқу орталығы бар екенін айтты. Бұл өте алаңдатарлық көрсеткіш және ол өндіріс технологиясының төмендігін немесе жұмыс берушілердің жұмыс орындарын дұрыс аттестаттамауын көрсетеді.
Міне, осылайша өткен парламенттік тыңдауға Парламент депутаттарынан өзге министрліктер, ұлттық компаниялар басшылары, жұмыс беруші қауымдастық өкілдері, ЖОО ректорлары, кәсіби және техникалық білім беру ұйымы директорлары мен шетелдік қонақтар қатысты. Айтылған ой-пікірлердің негізінде тиісті ұсынымдар әзірленді.
Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан».
