Өнер • 01 Қараша, 2022

Күнге ұмтылған Ренуар

437 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

Мың-сан бояудың толқыны есетін картинада бейнеленген пейзаж, портрет, образдан басқа көңіл күй де болады. Иә, суретшінің көңіл күйі. Мұны кейде автордың көзқарасы деп те жатамыз. Кез келген суретшінің шығармасынан кімде мұң көп, кімде шуақ көп, кім философиялық ойларға жиі барады – қолтаңбасы анық байқалады. Мәселен, француз суретшісі импрессионист Огюст Ренуарды өнертанушылар «бақыт суретшісі» дейді. Мына жарық әлемге ынтық Ренуар қолына қылқаламын алғанда ылғи реңді сәттерді, жақсы әсерлерді сездіруге тырысады.

Күнге ұмтылған Ренуар

Оның көзқарасында өнер өмірдің тек бар ғажабын көр­сетуі керек. Адам картинаға қа­рап тұрып, эстетикалық ләззат алады, іші жылып, бір сәт жақ­сылыққа сенеді, арманын жал­ғайды. Суретшінің бұл ойы ақын Серік Ақсұңқарұлының «Өмір деген Күнді айналу» деген өлеңін еріксіз есіңе түсіреді.

Ренуар қаламындағы та­биғи күй оның барлық туын­дысында сезілетін ба­қыт күйі еді. Суретшінің шығар­ма­шылығынан жалыққан, шар­шаған, қажыған, жауыр болған образды, яки өмірдің қоңырқай бір тұстарын кездестіру қиын. Қаз-қатар тізілген полотно ашық түстер мен күн сәулесіне толы.

Ренуарды әрқашан адамдар қызықтыратын. Сондықтан да оның кейіпкерлері, негізінен, әйелдер, балалар және раушан. Суретші олардың бейнелерінде тыныштық пен рухани еркін­дік күйін беруге тырысты. Пор­третті де көп жазды: туған-туыс, достарының, тапсырыс бе­рушілердің, атақты адам­дар­дың, тіпті көшеде немесе кафеде жолыққан бейтаныс жан­дардың бейнесін бір көрген әсермен сала беретін. Автордың картиналарының ішінде, әсіресе «Мулен де ла Галеттегі бал», «Қайықшылардың таңғы асы», «Жанна Самаридің портреті», «Әткеншекте», «Қолшатырлар», «Шарпантье ханым балаларымен» портреті әмбеге аян.

Мәселен, Париждегі «Коме­ди Франсез» театрының актрисасы Жанна Самаридің пор­третіндегі бояулардың үйле­сімі, реңктер тоғысы мен жы­лылықтың, жастықтың, сезім­нің, күншуақтың, табиғи сұлулықтың әсері қалай шебер өрілгеніне таңғаласың. Тұр­мыс құрғанға дейін Самари Фро­шо көшесіндегі суретшінің студиясы жанында тұрыпты. Сонда сурет салдыруға жиі ке­ле­тін. 1877 жылы Ренуар оның ең әдемі портреттерінің бі­рін жазды. Күлімсіреген, енді бір қарағанда, терең ойға бат­қан, жасыл-көк көйлектегі актриса ашық қызғылт фонда тұр. Автор оның образындағы ең әсерлі жақтарына бояуын қоюландыра түсіп, айшықтап көрсетеді. Нәзік сымбаттылық, суық ақыл, көгілдір жанардағы сәл-пәл қулық һәм нұр шашқан күлкі, үлпілдеген қызыл шаш. Суретшінің шеберлігі сол, кейіпкердің сыртқы келбетіндегі ішкі рухани өзгерістердің әрең байқалатын тұстарын да жай ғана күлімсіреуден, дымқыл көздің оттай жарқырауынан-ақ байқатады. Осы детальдар арқылы бауратады. Шын мәнінде, Жанна Самари өмірде асқан сұлу емес деседі. Ренуар актрисаның бойындағы табиғи реңктерді тереңдете көрсете отырып, портретті әйгілі еткен.

Сол Ренуар таза ақылдан шық­қанның бәрін жаны сүй­мейтін: сандарды, теорияларды, формула, ереже, идея, қорытынды. Зиялыларды да, олар аса жоғары мәртебемен айтатын өнер туралы әңгімелерді де жақтырмайтын. Ал кездейсоқта жолыққан адамы кескіндеме туралы салиқалы әңгіме бастаса, Ренуар шыдамсызданып, кейде тіпті дөрекілік көрсетеді. Бірде ол сондай біреуге: «Кешіріңіз, мен асыл өнерден ештеңе тү­сінбеймін, тіпті хабарым жоқ. Мен порнографиялық жанрда жұмыс істеймін», деп шошытады.

Иә, суретші ешқашан көр­кемдік принциптермен шектелген емес, қалағанын өз қалауынша салды. Содан да болар, оның картиналарында ерекше бір еркіндік сезіледі.

Тігінші Леонард Ренуардың отбасындағы алтыншы бала осы Пьер Огюст болды. Кішкентай Пьер-Огюст Ренуар алғашқы суреттерін тігінші борымен үй­дің еденіне салып бастады. Жас таланттың даусы да ерек­ше еді. Тоғыз жасында Чарльз Гуно оған опера хорында орын ұсынып, бәлки әнші болар деп ойлады. Алайда Огюст қылқаламды таңдады. Сөйтіп, 15 жасында ыдыс-аяқтарды бояп, перделерге Інжіл көріністерін салып, сұмдық ақша тапты. Әке-шешесіне үй алуға көмектесіп, шала байыды. Өнер академиясына түсу конкурсында 80-нің ішінен 68-орынды Огюст Ренуар иеленді. Сонда да ол өнер академиясымен қатар Глейрдің шеберханасында екі жыл оқыды. Ренуардың суретшілік білімі осымен аяқталды. 

Оның киім бөлмесінде әр­қашан үш костюм тұратын. Екеуі жолақты сұр түсті, үшін­ші­сі кешкі фрак. Ең ескісін күн­де киетін, ал екіншісі жұмыс­қа арналған. Екінші костюмі әб­ден тозып, үйкелген кезде Ренуар оны көшедегі қайыршыға береді. Яғни суретші ешқашан пальто немесе смокинг кимеген.

Ол француз-пруссия соғы­сында сегіз ай болды. Суретші Фредерик Василий сияқты ша­буылға қатысқан жоқ және Берта Моризо, Дега мен Мане сияқ­ты Париждің төрт айлық қоршауына түспеді. Ренуар жөндеу ротасында қызмет етті.

Суретшінің «Жаңа көпір» картинасы 1875 жылы Друо қонақүйінде өткен аукционда 300 франкке бағаланды. Бұл Ренуардың сол кездегі жақсы бағаға сатылған шығармасы еді. Ал қалған 19 картина мардымсыз тиынға – 50-ден 90 франкке дейін өтіп жатты.

Жалпы, Огюст Ренуардың аукционда сатылған ең қым­бат картинасы 78 миллион тұрады. Бұл «Мулен де ла Га­леттедегі бал» картинасының қыс­қар­тылған авторлық көшірмесі. 1990 жылы сатылым кезінде бұл жұмыс ең қымбат картиналар тізімінде екінші орында болды.