Барған сайын Серіктің «Эпитафиясы» ойға орала береді.
«Шаруа едім тірліктің көшіне ерген,
Таусап таттым жердегі несібемнен.
Көп жыл болды мәңгілік ұйқыдамын,
Топырағым бұйырды осы жерден», деген ақынның осы бір шумағы басымызда шыңылдап тұрып алады.
Қабірстандағы зираттар ішінен Серіктің құлпытасын жазбай танисың. Көксұр түсті құлпытас сонадайдан көзге оттай басылады. Таластың толқынымен тербеліп өлең жазған ақынның денесі де өзен арнасынан алыс кетпеген. Әудем жерде тайталасқа толы тіршілікпен жарысып Талас ағып барады.
Ақынның «Құс қанат ғұмыр» атты өлеңіне жазылған әнді бүгінде қазақтың маңдайалды әншісі Мейрамбек Беспаев шырқап жүр. Әншісін тапқан әнді жұрт та сүйсіне тыңдайды емес пе? Есті сөзге жазылған ән де бір күні ретроға айналады. Қазірдің өзінде ретро болып кетпесе. Бірақ өлмейді ғой.
«Таң атса болды күн батты,
Ұршығын мезгіл зырлатты.
Құс қанат менің ғұмырым,
Қанатын тағы бір қақты.
Тұсаудай тұтам тірлікте,
Тентіреп текке жүрдік пе?!
Жойылып жерден кетер ме ек,
Жобасы түскен бір нүкте»,
деп жырлаған ақынның ортамыздан кеткеніне де жиырма жылға жуықтапты.
Біреуге өзім, біреуге көзім, біреуге сөзім ұнасын деген жалтақтықтан ада болған ақынның мұрасы отбасына, әрі кетсе кітапхана қызметкерлеріне, жас қаламгерлерге ғана керек сияқты. Жастардың қолынан не келсін?! Әдеби кештерде Серіктің өлеңдерін оқып, екінші ғұмыр сыйлауға тырысады. Одан асып қайда барады? Ұсыныстарды сан рет айтса, оны ешкім құлаққа ілмесе қайтсін олар?
Серіктің аңсары, жүрек сыры, арманы өлеңдерінде тұнып тұр. Білуімізше, 2003 жылдың қаралы қарашасында фәниден бақиға көшкен ақынның «Пәруана» атты жинағының жарық көруіне сол жылдары Талас ауданын басқарған Батырбек Күлекеев ықпал етіпті. Кәсіпкерлердің басын қосып, ақын мұрасының жарыққа шығуына мұрындық болған Батырбекке алғыс айтқандардың қарасы да қалың.
Секең өмір мен өлім арасындағы тартысты, ажал алдындағы кісінің әлсіздігін жырына арқау етті. Өлеңдерімен өзінің тағдырын жазып кеткен талантты халқы қадір тұтты. Қай кезде де жанынан табылды. Өзегіндегі өкініш өртін өлеңмен басқан ақынға деген жұрттың махаббаты да бөлек болды.
Серік ақынның сөзіне жазылған «Аузынан айдың түскен қыз» деген әнді тағы да сол Мейрамбек Беспаевтың орындауында жұрт жылы қабылдады. Сөзі мен сазы үйлескен шығарманы ел әлі күнге дейін шырқап жатады. Әрине, жүректерге мөр болып басылған соң да ұмытылмайтын шығар. Өйткені сөзін Серік Томанов жазып еді ғой.
Секең дүниеден өткенде Қазақстан Жазушылар одағының ұйытқы болуымен республикалық мүшәйра ұйымдастырылған болатын. Расында, Томановқа қазір ештеңе керек емес. Тірісінде Қазақстан Жазушылар одағының мүшелігіне де өтпепті... Әр уақыттың өз заңдылығы шығар, әйтпесе қазір 20 жастағы жігіттер одақтың мүшесі болып жүр ғой. Айтпақшы, 50 және 60 жылдығында облыстық деңгейде мүшәйралар өткізілді. Сосын шағын аудиторияларда еске алу кештері ұйымдастырылды. Болды.
«Біздің Серік үшін өлеңнен биік дүние болған емес. Қуанған, жабыққан кездерінің бәрі көз алдымда ғой. Серіктің арманы көп еді. Амал нешік?! Ақынның мінезі қандай болатынын да Серіктің бойынан көрдім», дейді ақынның жары Бибігүл Оразбаева.
Секеңнің рухына арналған кештерде жиі-жиі пікір білдіретін рухтас бауыры, ақын Маралтай Райымбекұлы бірде: «Оны әдеби орта таныған һәм мойындаған болатын. Әйтсе де, ол картада жоқ елді мекен секілді елден бөлек елеусіз күн кешті. Оның жанына үңілуге енжарлығымыз тұсау болғаны да рас», деген еді.
Расында да, мақалада Секеңнің «Қызыл көйлек» деген өлеңі туралы толғануға, болмаса басқа шығармасы туралы ой өрбітуге болушы еді. Алайда оны мақсат етпедік. Серікті жергілікті биліктің ұмытып бара жатқаны рас. Еске түсірейік деген оймен Мейрамбек Беспаев орындап жүрген екі әнін мысал ретінде алдық. Неге дейсіз ғой?..
Облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының басшысы Ерлан Жүнісбай сол Мейрамбек мүшесі саналатын «Музарт» тобының продюсері болғанын жұрт жақсы біледі. Қайбір жылы басқарма басшысы қызметіне топ ете түскен Ерлан Жүнісбайдың аузынан Серік Томанов, Бауыржан Үсенов, Артығали Ыбыраевтар туралы бір ауыз сөз естімеппіз. Серікті тани ма, танымай ма, кім білсін? Мейрамбек шырқайтын әндерді еске салсақ есіне түсер деп пайымдадық... Әрине, танымайтын болса... Қысқасы, облыс әкімінің алдында есеп берген кездерінде республикалық айтыс, тағы басқа іс-шараларын жіпке тізгендей қылып айтып беретін Ерекең өңір поэзиясы туралы ләм-мим демейді. Әйткенмен, Томанов туралы бірдеңе білетін болар?
Серік Томановтың дүниеден озғанына келесі жылы 20 жыл толады екен. Біз әлі кітапхана деңгейінен аспай жүрміз. Мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының басшысы шындап ниеттенсе, Тараз төрінде Серіктің атымен байланыстырып, поэзия фестивалін өткізіп жіберер ме еді. Шығыстың жеті шайыры тамсана жырлаған көне шаһарда Серікке дейін де, Серіктен кейін де сұрапыл ақындар аз болған жоқ. Бірақ жергілікті атқарушы билік еліміздің көп өңірінде өткізілетін, поэзияға құрмет көрсетілетін іс-шараларға қаржы бөлуге келгенде құлықсыз. Олар үшін айтыс өтсе болды... Кім білсін, Ерлан Жүнісбай бұл шаруаны келесі жылы қолға алатын болар... Қалай болғанда да мына шумақты есінде сақтаса екен.
«Ей, тірілер!
Өмір жоқ өлім барда.
Тілегім сол: соқпасын жолың жарға,
Қу тірліктің бағасын білгің келсе,
Көз қырыңды салып қой қорымдарға».
Жамбыл облысы
