Алматы қаласы Мемлекеттік кірістер комитетінің мәліметінше, Қазақстандағы аяқкиімнің көлеңкелі импортының көлемі нарықтағы жалпы тауар айналымының 48 пайызын құрайды. 2021 жылдың қарашасынан бастап Қазақстанда аяқкиімді цифрлық таңбалау енгізілді. Кейбір кәсіпкерлер жаңашылдықты сынап, таңбалау аяқкиімнің құнын қымбаттатады дегенді алға тартады. Қазақстанның басқа экспорттаушы елдермен сәйкес келмеуі қазірдің өзінде 50 млн жұп аяқкиімді құрайды. Кедендік статистикадағы негізгі сәйкессіздіктер Қытай, Өзбекстан және Қырғызстан елдеріне тиесілі.
2021 жылы Қытайдың кеден қызметі Қазақстан Республикасына әкелінетін экспортты қазақстандық деректермен салыстырғанда 2 еседен астам сомаға тіркеді, бұл шамамен 780 млн долларды құрайды Контрабанданың үлкен ағыны жеткізілімдердің үлкен заңды көлемдерімен жасырылған. Мұның басты себебі – Қазақстан-Қытай шекарасындағы сыбайлас жемқорлық, оның ауқымын бағалау қиын. Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылдың қаңтарында кеден қызметінде тәртіп орнатуға, әсіресе Қытаймен шекарада аса көңіл бөлуді талап еткен болатын.
«Айырмашылық миллиардтаған долларды құрайды. Мұндай үлкен айырмашылықтың қалай пайда болғанын ешкім түсіндіре алмайды. Шынын айтқанда, бұл – контрабанда», деді сол кезде Қ.Тоқаев.
Сонымен қатар 2021 жылдың қарашасында Қазақстанда тауарларды таңбалау және қадағалау жобасы аясында «аяқкиім» өнім тобы енгізілді. Бизнеске 2023 жылдың сәуіріне дейін белгіленбеген аяқкиімдерді сату мүмкіндігі берілді. Алайда аяқкиім нарығының кейбір қатысушылары жаңашылдықты сынап, таңбалау қосымша шығындардың көптігі мен кодтың қымбаттығына байланысты аяқкиімнің бағасын 30 пайызға қымбаттатады дегенді алға тартады.
Негізсіз мәлімдемелерге жауап ретінде Премьер-министр Әлихан Смайылов 2022 жылдың ақпанында таңбалау бизнес үшін айтарлықтай шығын әкелмейтініне және оны енгізу аяқкиімнің құнына әсер етпейтініне сендірді.
«Бір таңбалау кодының құны – 2,68 теңге, аяқкиімге Data Matrix кодын қолдануға арналған жабдық жоғары ағынды желілерге қарағанда айтарлықтай арзан», деді Үкімет басшысы.
Премьер-министрдің мәлімдемесін қазірдің өзінде аяқкиімге таңба салып, оны енгізу қажеттігін қолдайтын нарық қатысушыларының өздері де қолдап отыр. Adidas және Intertop ресми дистрибьюторлары өкілдерінің айтуынша, аяқкиімді цифрлық таңбалау құны өзіндік құнның 1%-ынан аспаған және бұл компаниялар жеткізген аяқкиімнің түпкілікті құнына әсер еткен жоқ.
Shoes Republic қазақстандық аяқкиім брендінің негізін қалаушы Дәурен Раманқұл да цифрлық таңбалау Shoes Republic аяқкиім өнімдерінің құнына әсер етпейтініне сендірді.
«Біз бұл шығындарды шығындарға қостық, маржиналдылығымызды 2-4%-ға азайттық. Цифрлық таңбалауды енгізу біздің тұтынушымызға ешқандай әсер еткен жоқ», деді Д.Раманқұл.
Тауарлардың таңбалануын және қадағалануын енгізуге байланысты жаңа үдеріс, әрине, қосымша шығындарды талап етті. Бірақ бұл шығындарды бизнестің тұрақты немесе ауыспалы шығындарынан бөлу маңызды.
Импорттаушылар мен аяқкиім өндірушілер үшін сауда үдерістері тұрғысынан цифрлық таңбалау енгізілгеннен кейін тауарларды Қазақстан Республикасының Ұлттық тауарлар каталогінде тіркеу, сондай-ақ Data Matrix кодтарына тапсырыс беру және қолдану қажет болды. Сондай-ақ енді импорттық хабарламалар, қабылдау-тапсыру актілері, айналымнан шығару туралы хабарламалар немесе сату түбіртегін қалыптастыру сияқты тауарларды қадағалау үшін қосымша құжаттарды қалыптастыру қажет.
Тауар айналымына қатысушылар Қазақстан Республикасының Ұлттық тауарлар каталогінде тауарларды өздерінің жеке кабинетінде тегін тіркейді. Қатысушылардың өнім туралы ақпараты болмаса, жүйе техникалық картаны тегін генерациялауға мүмкіндік береді. Тапсырысты басқару стансасының жеке кабинетіне кіру тегін қамтамасыз етіледі.
Әрбір аяқкиім өнімін таңбалау үшін кәсіпкерлерге ҚҚС-сыз 2,68 теңге тұратын жеке Data Matrix коды беріледі. Өнімді таңбалау ережелері қосымша принтерлерді сатып алудың қажеті жоқ. Осыған байланысты айналымға қатысушы тауарды таңбалауды қосымша жабдықты сатып алмай-ақ, тіпті кәдімгі принтерде де жүргізе алады.
Бұл ретте 2023 жылғы 1 сәуірге дейін таңбалау кодтарын қолдану құнын төмендету мақсатында аяқкиім өнімдерін импорттаушыларға кодты өздерінің қоймаларында қолдануға рұқсат етіледі.
Цифрлық таңбалау үдерісі арнайы білімді немесе дағдыларды және бухгалтердің немесе бағдарламашының қатысуын талап етпейді. Шағын бизнес мұны цифрлық таңбалау үдерісіне қатысатын барлық қызмет пен мобильді қолданбалар бойынша оқулықтар арқылы үйде жасай алады.
Қажетті құрал-жабдық болмаған жағдайда жабдықтың құны шамамен 25 мың теңгені құрауы мүмкін. Бұл контрафактілік нарықты құру және денсаулыққа зиянын азайту үшін төлеуге болатын жоғары баға ма, әркім өзі шешеді.
