Руханият • 23 Қаңтар, 2023

«Рахмет саған, туған ел» қалай жазылды?

655 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

Елі ерке ақын атап кеткен Нарша Қашағанұлының бақилық болғанына да біраз жылдың жүзі болды. «Елде тұрам» деп жырлаған ақынның «Ауыл ғана ауыспайтын астана» деген тіркесін таластық жерлестері аузынан тастамай айтып жүреді.

«Рахмет саған, туған ел» қалай жазылды?

Нарша туралы әңгіме қозғала қал­са, белгілі композитор Әуезхан Салабе­ковтің шығармалары туралы айтпау мүмкін емес. Ақын мен композитор тан­де­­мінен туған бірнеше ән жергілікті ха­лық­­тың жүрегінен орын тапса, әйгілі «Муз­арт» тобы орындаған «Рахмет саған, туған ел», белгілі әнші Асқар Жүнісбеков шыр­қаған «Хат жазып тұр» әндерін күллі қа­зақ халқы сүйсініп тыңдады. Есті әндер әлі күн­ге дейін ескір­ген жоқ. Өйткені сазы мен сөзі үйлескен туындының өлмейді.

Нарша Қашағанұлы мен Әуезхан Сала­беков шығармашылығын тоғыстырған «Рахмет саған, туған ел» әні жұрт­т­ы бірден баурап алды. Ауылға деген сағы­нышты сәт сайын арттыра түсетін туын­дыны, расында да тебіренбей тыңдау мүмкін емес.

«Қасиеттім, киелім,

Жаралған сенен сүйегім.

Арқардай ауып жүргенде,

Арқамды саған сүйедім,

Рахмет саған, туған ел»,

деп келетін әннің қайырмасының өзі адам бойындағы сезім пернелерін дөп басатыны даусыз. Осылайша, жаныңды баурай түсетін ән кімді де болсын бейжай қал­дырмайды.

Ақиқатында, «Рахмет саған, туған ел» композитордың тапсырысымен жазылған қатардағы көп әннің бірі емес. Көзі тірісінде Нәкеңнің өзі бұл өлеңді Талас ауданының Құрметті азаматы атағын алған кезде жазғанын айтып жүретін. Ғұмыр бойы елде тұрған ақын көңілі толқып, еліне ризашылығын білдіру мақсатында салтанатты іс-шарадан бір сағат бұрын ғана осы өлеңді ақ парақ бетіне түсірген екен.

«Елде тудым, елде есейдім, ер жеттім,

Кісіліктің мектебінен елде өттім.

Елде жүрсе болады екен елде екпін,

Есік жақта жүрмей еркін төрлеттім».

Нарша ақынмен көзі тірісінде бір­неше мәрте әңгімелесудің сәті түскен еді. Сонда ғой, «Неге өмір бойы ауылда тұ­рып келесіз?» деп сұраймын. Ол осы бір шу­мақты оқиды да әрі қарай ағайын­нан алыстағысы келмейтінін кестелеп тұрып айтып беретіні.

Осылайша күтпеген жерден жазыл­ған «Рахмет саған, туған ел» атты өлеңін ақын салтанатты іс-шарада жерлестеріне ризашылық хаты ретінде оқып береді. Кейіннен осы өлеңі жаңа жинағына енеді. Ақынның сол кітабымен танысқан композитордың бойын шабыт кернеп, жаңа ән дүниеге келеді. Алайда Әуезхан Салабеков ол кезде өлеңнің қандай жағ­дайда дүниеге келгенінен хабарсыз еді.

«Шынтуайтында, «Рахмет саған, туған ел» – тәуелсіздік жолында жанын құрбан еткен боздақтарға, алашордашыларға, Екінші дүниежүзілік соғыста шейіт болған батырларға арналғандай көрінетіні бар. Нағыз поэзияға лайықталып жазылған ән болғандықтан шығар, жұрттың да жүрегіне жылдам жетті. Әрі-беріден кейін мұнда тарихқа деген құрмет, қазақ халқына деген шексіз алғыс жатыр. Содан да болса керек, осы ән әлі күнге дейін ескірген жоқ», дегенді композитор Әуезхан Салабеков кездесулерде жиі айтып жүреді. Расында да солай ғой.

Айтпақшы, өлеңнің түпнұсқасын­да «саған» деген сөз болмаған. Ақын «Рахмет туған ел» деп аяқтауды жөн санаған. Алайда композитор әннің ырғағына сай келуі үшін екі буыннан тұратын «саған» сөзін қосуды жөн деп тапқан. Онысы ұтымды шыққанын да айта кеткен ләзім.

Өнерде шекараның болмайтыны ақи­қат. Әсіресе музыканың тілі ортақ екеніне ешкімнің таласы да жоқ шығар. Оны ком­по­зитордың тағы бір сөзінен аңғаруға болады. Қайбір жылы елордада өткен үлкен кон­цертінің бірінде шетелдік қонақтар Нар­ша мен Әуезханның тандемінен туған «Рахмет саған, туған ел» әнін беріліп тың­дап, өз пікірін білдіруді жөн деп санапты.

«Музарт» тобының орындауында Қазақ еліне кеңінен танылған «Рахмет саған, туған ел» атты шығармамды ше­тел­діктер де ұнатып қалыпты. Сөзін Нарша Қашаған ағамыз жазған болатын. Осы ән Астанада өткен бір үлкен концертте орындалып, шет мемлекеттерден келген өкілдер тамсана тыңдаған. Араб және неміс ұлтының өкілдеріне қатты әсер еткені мені қайран қалдырды. Концерттен кейін бізге жақындап: «Біз сөзін түсінген жоқпыз. Алайда лирикалық ән жүрегімізге жылы тиді. Кейіннен аудармашы арқылы әннің сөзін тәржімалатқан кезде әсері тіптен арта түсті», деп ілтипат білдірді», дейді композитор, Мәдениет саласының үздігі Әуезхан Салабеков ойымен бөлісіп.

«Қазақ деп соққан жүрегім,

Қазығыңның бірі едім.

Тайғағында тағдырдың,

Табанды саған тіредім,

Рахмет саған, туған ел!

                       

Еркеледім, есірдім,

Ессіз, көзсіз көсілдім.

Еңіреп кетті есіл күн,

Бәрін де соның кешірдің,

Рахмет саған, туған ел!»

деп жырлаған Нәкең көзі тірі болғанда ­1 сәуір күні 72 жасқа толар еді. Ақынның 70 жыл­дығы ойдағыдай деңгейде аталып өтілген жоқ... Салаға жауаптылар­ды қайдам, бір анығы Нәкеңді елі ұмыт­пайтыны анық. Өйткені «Ерке ақын» деген атты қойған да елі еді ғой...

 

Жамбыл облысы