Ғылымсыз өсу де, өркендеу де жоқ

Оған қолдау жасалса, ұлттық брендке айналар өнім түрлері көбейеді Ғылым ел экономикасы мен өндірісінің дамуына, индус­триясының өркендеуіне қызмет жасауға тиіс. Онымен байланысы болмаған жалаң, құрғақ күйіндегі, өзімен-өзі тұйықталған ғылымнан келер пайда шамалы. Елбасының биылғы Жолдауындағы басты талап пен тиянақты тұжырымның бірі осындай. Әрине, соңғы кезде ғылымның өндірістен алшақтап бара жатқаны, ғылыми жаңалықтардың өндірістің өрге басуына тигізетін пайдасы белгілі бір деңгейде төмендеп кеткені жасырын емес. Ендеше, елімізде ғылым мен ғалым мәртебесін биіктету, бір-бірімен тығыз байланысты. Осы екі ұғымның қадір-қасиетін көтеру ісіне шұғыл бетбұрыс қажет деп білеміз. Өйткені, Мемлекет басшысы атап көрсеткендей, 2050 жылға қарай әлемдегі озық отыз елдің қатарына қосылудың басты факторының бірі ғылым болмақ. Ғылыми қамтымды экономика мәселесіне осы бастан айрықша мән берілуінің басты себебі де осында екені хақ. Бұл орайда, ғалымдар жоға­ры­да айтып өткеніміздей, тек өздері­мен өздері томаға тұйық­та­лып қалмауы керек. Яғни, ғалым­дардың ғылымға жұмсайтын ақыл-ойлары мен күш-қайраты өндіріс пен индустрия өкілдерінің қам-қарекеттерімен ұштасып, үйлесім табуы тиіс. Немесе, керісінше, өндірісшілер де ғылымға қарай бүйректерін бұрып, икемделе түсетін болса, ортақ нәтиже де көп күттірмесі кәміл. Қысқасы, ұлт Көшбасшысының ғылымға жаңаша көзқарас жөніндегі тұжырымдары алдағы ғұмырын ғылымға бағыттауға, оған сарп етуге әзір жас мамандарға да үлкен қолдау деп білеміз. Иә, соңғы уақытта қазақ­стан­дық қоғамда ғылыммен айна­лы­судың келешегі мен өміршең­дігі төмен дегенге саятын тым біржақты көзқарастардың орныға бастағаны да белгілі. Отандық ғылым мен білімді дамытуға айрықша басымдық берілген Президент Жолдауынан кейін жастар мен студенттердің ғылымға келуіне даңғыл жол ашылады деген ойдамыз. Ғылыми ізденістер мен жаңалықтар тек орталықта жасал­майды. Оған республика өңір­лерінде шоғырланған ғалым­дар тобы да өздерінің сүбелі үлес­терін қоса алады. Мұндай әлеуетті ескермеу еш мүмкін емес. Осы орайда мен нақты мы­салдарға тоқталып, Жәңгір хан атындағы аграрлық-техникалық университеті ғалымдарының бүгінгі атқарып жүрген іс-қи­мыл­дарына тоқтала кеткім келе­ді. Олардың қазіргі ғылыми ізденістері мәні мен маңызы жоғары, ғылымның қатысуын қажет ететін инновациялық жобалардың жүзеге асуына бағытталып отыр. Атап айтқанда, ғылыми-зерттеу институты базасында ауыл шаруашылығындағы биотехнология, ихтиология жә­не балықтарды жасанды жолмен көбейту, мұнай химиясы жә­не қоршаған ортаға залал келтіруі мүмкін нысандардың эколо­гиялық мониторингі бағытындағы ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіліп, ғылым мен жоғары оқу үдерісін интеграциялау үрдісі нәтижелі жүзеге асуда. Аймақтағы жоғары оқу орны көптеген шет­елдік жоғары оқу орындарымен, ұлттық компаниялармен және жергілікті кәсіпорындармен тығыз байланыста жұмыс істейді. Мыса­лы, «Парасат» Ұлттық холдин­гі жабық тоғанда бекіре балық­тарын өсіру жобасына 900 миллион теңге бөлді. Қазір «Ак­ва­культура ғылыми-зерттеу зерт­ха­насындағы» тұйық жүйелі сумен қамтамасыз ету қондыр­ғыларында орыс және сібір бекірелері өсірілуде. Бекіре балығы табиғи ортаға қарағанда, осындай жабық кешендерде екі есе жылдам өседі. Демек, одан өнім алу үдерісі де соншалықты шапшаңдай түспек. Балықтар мамандардың жіті бақылауында болатындықтан одан алынатын өнімнің де сапасы жоғарылайды. Жоба ойдағыдай жүзеге асқан жағдайда мұнда жылына 8 тонна қара уылдырық пен 86 тонна қызыл балық еті өндіріледі және Жайық өзеніне жыл сайын бір миллионға жуық бекіре шабақтары жіберіліп отырады. Ол өз кезегінде Жайық өзені мен Каспий теңізі бассейнінде қызыл кітапқа енген қызыл ба­лық қорын сақтап, көбейтуге оң ықпал етпек. Каспий теңізіне енші­лес Қазақстан, Ресей, Әзер­бай­жан, Түрікменстан және Иран мем­лекеттерінің 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап бекіре балы­ғын аулауға мораторий жария­лағаны белгілі. Мұндай шешім қабылдауға теңізді мекен ететін бағалы бекіре балықтары қоры­ның азаюы себеп болып отыр. Рес­ми деректерге жүгінсек, соңғы он жылда теңіздегі бекіре тұқымдас балық қоры елу пайызға кеміген. Жабық кешенде бекіре балы­ғын өсіру жобасының маңыз­ды­лығы қандай екенін осы мәлімет­терге қарап-ақ бағамдай беруге болады. Оралдағы осы бекіре зауыты іске қосылғанда жүзден астам жаңа жұмыс орны ашылады. Ғалымдарымыздың аталмыш жобасы өткен жылдың қазан айында университетімізге келген Нұрсұлтан Әбішұлының оң бағасын алды. Болашағы зор сала екендігін айтқан Елбасы аква­кешендегі өнімді ұлттық брендке айналдыру және отандық инвесторларды тартуды міндеттеді. Өз шикізатымыздан қуат үнем­деп, жылуды жақсы сақтайтын жаңа құрылыс материалдарын шығару жобасының ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесінде жа­һан жұртшылығының назарына ұсынылатыны жергілікті ғалым­дарға зор жауапкершілік жүк­тейді. Осы орайда біздің уни­верситеттегі көбікшыны, көбік­бетон, жылу сақтағыштығы өте жоғары кірпіштер мен жасанды қиыршықтастар шығарудың жаңа технологиясын өндіріске енгізу кезек күттірмейтін өзекті мәселе. Мұндағы әрбір өнім патенттелген және олар әдеттегі құрылыс материалдарынан екі есе жеңіл болып келеді. Аталмыш жоба 2013 жылы «Шапағат» республикалық өнертапқыштар байқауында жылдың ең үздік өнертабысы деп танылған болатын. Сондай-ақ, жас ғалымдарымыз ойлап тапқан жаңа мойынтіректер мен крестовиналар авиация, машина жасау, мұнай өңдеу, тау-кен өндірісі салаларында кең қолданысқа енуге әбден лайық. Өйткені, ішінде серіппесі бар мойынтіректер қазіргі қол­да­ныстағыларға қарағанда бес есе ұзағырақ қызмет етеді. Желі­ніп біткенде өздігінен тоқтап қал­майды. Соның арқасында қауіп­сіздік артады. Бүгінде Орал өңірінде мұнай өнімдерін өңдеу­мен айналысатын кәсіпорындар біз­бен жұмыс істеуге қызығу­шылық танытуда. Биылғы Жолдауда Президент төрт түлікті түлетіп, қара жерден нәр алуды жаңғыртуға шақырды. Ата кәсіпті мықтап қолға алып, аграрлық саланы инновациялық әдіспен дамытудың қыр-сырына тоқталды. Осы орайда аграрлық-техникалық бағыттағы жоғары оқу орны ауыл шаруашылығы саласындағы ғылыми-зерттеулер нәтижесін өндіріске енгізіп қана қоймай, оқу-ғылыми-өндірістік орталық жұмысын табысты жүзе­ге асыра білді. Мұнда асыл тұқымды мал шаруа­шылығын жолға қоюға, ақжайық етті-жүнді қойларын өсіруге де баса көңіл бөлініп келеді. Қазіргі таңда оқу орны база­сында 7500 бас биязы жүн­ді ақжайық етті-жүнді қой, 5000 гектарға жуық жер бар. Рес­публика көлеміндегі ірі қара шаруа­шылығы бойынша ірі көлем­ді селекцияны енгізу негізін­де жүргізіліп жатқан жұ­мыс­тар­ға біздің ғалымдарымыз бел­се­нді түрде атсалысуда. Облыс­та етті ірі қараның дамуын, қой шаруашылығы, жылқы және түйе шаруашылығындағы селек­ция­лық-асылдандыру жұмыстарын да ғылыми жағынан қамтамасыз етеміз. Ғылым араласпаған жерде өсу де, ілгерілеушілік те жоқ екенін Пре­зидент жақсылап тұрып, жілік­теп шағып айтып берді. Елба­сы айтқандай, ғылым араласса, кез келген өндірістің шығаратын өнімінің саны да, сапасы да арта түседі. Өнеркәсіп орындары мен индустрия өкілдері ғалымдардан өздерінің қажетін алып жататын болса, одан екі жақ та ұтады. Бұл тұрғыдан алғанда, Батыс Қазақстан облысының әкімі Нұрлан Ноғаев жас ғалым­дардың жаңашыл идея­ларын ұдайы қолдап, қуаттап отырады. Аграрлық салаға бағытталған оннан астам инновациялық жобаны облыс басшысы бекіткен «Инновациялық тәжірибелерді тарату және ендіру бойынша көр­сетілетін қызметтер» бюд­жеттік бағдарламасы аясында қаржыландыру көзделіп отыр. Олардың қатарында қазіргі заманғы генетикалық әдістер бойынша асыл тұқымды малдың ата тегін анықтау, генеқорды сақтау, ғылыми негізде қолдан ұрықтандыру, жайылымдар жағдайын зерттеп, құнарлылығын арттыру, сондай-ақ, төрт түліктегі жұқпалы және паразиттік пата­ло­гиялардың алдын алу, тану, ем­деу шараларын жүзеге асыру жобалары бар. Елбасы Жолдауынан туындайтын маңызды міндет-мақсаттар сараланған облыс активінде сөйлеген сөзінде өңір басшысы алдағы жұмыстың ұзақ мерзімді басымдықтарын айқындап берген болатын. Соның ішінде ауылшаруашылық саласына айрықша тоқталып, агроөнеркәсіп кешенінде бизнестің дамуына, жерді тиімді пайдалануға бөгет жасайтын барлық кедергілерді жою жөнінде нақты шаралар алынатынын жеткізді. Иә, Президент Жолдауынан кейін бола­шақ­та ғылымсыз өсу де, даму да жоқ екеніне айқын көз жеткізіп отырмыз. Түйіп айтқанда, біздің университет ғалымдары Жолдау талап­тарына сай ғылыми ақыл-ойлары мен із­де­ністерін өндірістің өрге басуына, агро­өнер­кәсіп кешенінің өркендеуіне және мұнда қолға алынған республикада баламасы жоқ айрықша жоба – аквакешен өнімдерінің ұлттық брендке айналуына бағыттап жұмыла еңбек ете бермек. Қазыбай БОЗЫМОВ, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор. Батыс Қазақстан облысы.