Жақында ғана Павлодар облысында киберқылмысқа қатысты тағы бір дерек тіркелді. Интернет алаяқтың ескі сызбасы бойынша әрекет еткен әккілерге 90 жастағы кейуана 13 миллион теңге қаржысын ұстата салып, артынан сан соғып қалған. Зейнеткерге алғашында белгісіз бір ер адам қоңырау шалып, «Қызыңыздың кінәсінен жол-көлік апаты болды, бір адамды қағып кетті. Өзі де түрлі жарақаттармен ауруханада жатыр. Қызыңызды қылмыстық жауапкершілікке тартпай аман алып қалып, мәселені шешу үшін ақша аударуыңыз керек» деген. Біраз уақыттан кейін қарияның үй телефонына қызының дауысына ұқсас әйел хабарласады. Ауырсынған, қобалжыған дауыспен әлгі әйел «Апатқа ұшырадым, маған шұғыл түрде 20 млн теңге көлемінде ақша керек» деген. Апақ-сапақта не болғанын түсінбей абдырап қалған кейуана қоңырау шалған адамның даусын ажырата алмаған. Алаяқтар ақшаны Руслан есімді жігіт алып кететінін де ескертіп үлгереді. Қызының шынымен қиын жағдайға тап болғанына сеніп қалған қария жинақтары мен зейнетақысынан 13 млн теңге қаражатты қолма-қол ақшаға аударып алады. Көп ұзамай үйіне өзін Русланмын деп таныстырған бір жігіт келіп, ақшаны санап алып кетеді. Іс бітті, қу кетті деген осы.
Қазіргі уақытта бұл әккілердің кім екенін, олардың қайдан хабарласқанын анықтау мақсатында жедел-іздестіру іс-шаралары жүргізіліп жатыр. Ал облыстық ПД криминалдық полиция бастығы Балғабай Қапаровтың айтуынша, жыл басынан бері тоғыз павлодарлық дәл осындай тәсілмен әрекет еткен алаяқтардың «құрған тұзағына» түсіп, айдың күннің аманында 25 миллион теңге қаржысынан айырылып қалған.
Сарапшылар еліміздегі 10 интернет алаяқтың жоқ дегенде жетеуі жазадан құтылып кететінін алға тартып отыр. Олардың айтуынша, киберқылмыс Қазақстандағы алаяқтықтың ең көп тараған түріне айналғаны соншалық, азын-аулақ ақшасынан айырылғандар құқық қорғау органдарына жүгінбейтін болған. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, өткен жылы интернет алаяқтарға 36 мыңнан астам адам алданып қалған. Ал жыл басынан бері киберқылмыс қайтадан өршіген. Қаңтар-ақпан айларында құқық қорғау органдарына онлайн алаяқтардың арбауына түскен 3 400 адамнан өтініш келіп түскен. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 16 пайызға көп.
Киберқылмыспен күресушілердің айтуынша, онлайн сауда – киберқылмыстың ең қызған алаңы. Сауда-саттықтың таралған әдісі де кең және көбіне бірін-бірі қайталамайды. Тағы бір айта кетерлігі банктер мен микрокредиттік ұйымдарда жалған онлайн несиелерді тіркеу фактілері де азаймай отыр. Мұндай деректердің дені түрлі жобаларға – инвестиция, бәс тігу, ойынға және тағы да басқа ақшаны тиімді инвестициялау деген желеумен жасалған.
«Мәселен, фишинг сілтемелерді жіберу арқылы азаматтардың шоттарынан, оның ішінде жеке кабинет құру немесе оған қосылу арқылы өткен жылы 1200 алаяқтық ұрлық жасалды. Банк қызметкерлері мен құқық қорғау органдары атынан қоңырау шалу арқылы алаяқтық жасау ерекше алаңдаушылық туғызып отыр. Жыл басынан бері осы әдіспен 3 мыңнан аса алаяқтық жасалған. Мұндай жағдайларда алаяқтар абоненттік нөмірді өзгерту үшін арнайы қызметтерді белсенді пайдаланады. Яғни, орнатылған бағдарламаның көмегімен шынайы абоненттік нөмір басқаға ауыстырылады», дейді Рүстем Дүйсетаев.
Кейінгі бірер жылда банк қызметкерлерінің атынан жасалған телефон алаяқтықтары жиілеп кеткенін құқық қорғау органдары ғана емес, қаржы мамандары да мойындап отыр. Мамандардың айтуынша, қылмыскерлер нөмірді ауыстыру қызметіне көп жүгінеді екен. Өткен жылы полиция қызметкерлері дәл осы тәсілмен жасалған 3600 қылмысты анықтаған. Осыған байланысты ІІМ оларды бұғаттау мәселесін көтеріп, Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігімен бірлесіп, «Ксеll», «КаР-Тел», «Altel» және «Теle2» ұялы байланыс операторларының антифрод-жүйелерінің дерекқорларын біріктіруді қолға алған. Қабылданған техникалық шаралар отандық абоненттік нөмірлерге халықаралық трафик арқылы өтетін фрод-қоңырауларды тануға және бұғаттауға мүмкіндік берді. Нәтижесінде өткен жылдың 6 айында 19 млн алаяқтық қоңырау бұғатталса, биыл 15 миллионнан астам қоңырау анықталған.
Осындай қылмыстарды жасауға қатысы бар адамдарды анықтау, оның ішінде «Сall-орталықтар» деп аталатын қызметті бейтараптандыру және жолын кесу бойынша да шаралар қабылданып келеді. Мәселен, өткен жылы ел аумағында интернет алаяқтық кезінде ұрланған ақшаны қолма-қол ақшаға айналдырумен айналысқан 5 трансұлттық қылмыстық топ анықталып, жолы кесілді. Өткен жылдың желтоқсан айында Украинаның ұлттық полициясымен бірге Днепропетровск облысының аумағында арнайы операция жүргізілді. Нәтижесінде, отандастарымызды алдаумен айналысқан Украинаның 32 тұрғынынан тұратын қылмыстық топ әшкереленді. Қабылданған шаралардың нәтижесінде IP-телефонияны пайдаланумен байланысты телефон алаяқтығының саны екі есе төмендегенін атап өткен жөн.
Алайда ІТ маманы Тимур Бектұр киберқылмыс жасағысы келген адамға кәнігі хакер болу міндетті емес екенін айтады. Сарапшы бұл пікірін ІТ қауіпсіздік пен хакерлік әлеміндегі мына бір жаңалықпен байланыстырады.
ІТ әлемінде клауд компьютинг дамығалы бері SaaS (Software as a Service), IaaS (Infrastructure), PaaS (Platform) деген сияқты қызмет түрлері белең алған. «Бұл – ІТ қызметтердің демократиялануы яғни белгілі бір ІТ білімі мен тәжірибесі жоқ адамдардың ештеңеден қысылмай, кәсіби деңгейдегі ІТ қызметтерді өзі игере беруі үшін жасалған. Сол сияқты, құр жатпайтын киберқылмыскерлер мен хакерлер әлемінде де «CaaS» және «MaaS» дейтін терминдер қалыптасты. Бұл – киберқылмыс жасағыңыз келсе, сіздің кәнігі хакер болуыңыз міндетті емес деген сөз. Бар болғаны тіс қаққан киберқылмыскердің жасаған сервисін жалға алып, ары қарай өз қара ниет, жаман пиғылыңызды жүзеге асыра берсеңіз болғаны», дейді ІТ маман.
