Әбілхан мен Әбіл

Қылқалам шебері құс қа­наты талатын байтақ даламызда бой тынықтырғанда ойы құстай самғай, қиялы шексіз кеңістікпен астасып кетеді екен. Тұмса таби­ғаттың тама­шасын картинасына түсір­генше мазасы қашып, байы­з таппай, беймәлім күй кешеді. Жыбырлаған қоңыздан қа­сиет іздеген қазақ баласы топы­рақтың түйіршіктеріне дейін тіл бітіріп, ауыл өмірін осылай әлдилейді. Оған сурет­кер­дің Аспантау бөк­теріндегі Шал­көде жайлауына сапары дәлел, нақтырақ айтсақ – осы картина. Мұны бізге жур­налист Болат Мәжит баян­дап берді. Ол композитор Бей­біт Дәлденбай ағамыздың жеке архивіне үңіліп, Әбілхан Қас­теевтің Шалкөде жайлауына қашан барғаны, ондағы сұлу та­биғат­ты қалай кескіндегенін жеткізді.

«Әкем Әбіл Дәлденбай атақты қылқалам шебері Әбілхан Қастеевпен дос-жаран болып, жақын араласты. Мен бастауы­ш сыныпта оқып жүргенде су­рет­шінің Нарынқолға келгені, біздің үйде тұрып ұзақ уақыт жұмыс істегені әлі есімде. Қазір ол жайында ойласам, сол күн­дері Әбілхан Қастеев жай ғана қонақ болмапты. Алдына үлкен шы­ғармашылық мақсат қой­ған екен. Хас талантты жасыл кілем жамылған жайлау ерекше қызықтырған. Сұлулыққа деген іңкәр сезімдерін қыл­қалам арқылы паш етті. Қазір су­ретшінің сол туындыларына қа­раған сайын әкем Әбіл мен Әбілханның қуана қауышқан сәттері, туған бауырлардай иық­тасып бір-бірін құрметтегені көз алдыма келеді», дейді ком­позитордың өзі.

Қастеевтің қасиеті сол, та­баны тиген топыраққа тіл біті­ріп, табиғатты картинаға кө­шір­генше ой үстіне жүреді. Кісіге артық әңгіме айтпайды, то­маға-тұйық қалпы, жатғалам­шарлықтай әлем­ге таңданыспен қарап, тал­ғам түзеді. Мәселен, Шалкөде жай­­лауын аралап, оны майлы бояу­мен кенепке қалай кес­кін­дегені де аңызға жүк болар әңгіме. Оны досы Әбіл Дәл­денбай суреткер туралы есте­лігінде былайша тарқатады.

«Суретші уәдесінде тұрды. 50-жылдың соңына қарай На­рынқолға келді. Бұл күн біздің әулетіміз үшін кішігірім мерекеге айналды десем артық болмайтын шығар. Әсіресе Қастеевті көргеніне Күлия әпкем ерекше қуанды. Қадірлі қонаққа туған жердің қойнауларын түгел көрсетуге тырыстық. Алдымен На­рынқолдың батысындағы Байын­қол аңғарына бардық.

Тастан-тасқа секірген тау өзенінің дауысы жартастарды жаңғыртады. Өзеннің биік саға­сында алтын кені бар. Әбілхан оның тыныс-тіршілігімен таныс­ты. Жанға жайлы Шо­ған сайына әкелдік. Мен Шо­ған абыз­дың ұрпағымын. Баба­лары­мыздың қандай өңірді ме­кен­­дегенін көріп суретші таң-та­ма­ша болды.

Қарындаш пен қылқаламда тыным жоқ. Әсерін қойын дәп­теріне түртіп алатын ақын­дар секілді жазып жатады. Қарын­дашпен сызылған неше алуан нұсқалары дайындалады. Ақ қағазға сыймағанын ойға тоқып, жадына сақтайды. Бүлдіргеннің нәзік сабақтарына дейін ұмыт­пайды. Адамдардың көңіл күйін бояулармен көрсетеді.

Бірнеше күннен кейін өзімнің үш аяқты мотоцикліммен Шал­көдеге жол тарттық. Біраз ел жа­ңалықтан құлақтанып үлгеріпті. Басшылар мен қосшылардың тосып тұрғанын көрдік. Жай­лаудың аумағы кең. Қақ тө­рінде қасқайып Айғайтас тұр. Су­ретшіге «Шоқан асқан» асуы туралы да айтып бер­дік. Қой бағып жүрген қара­пайым еңбек­кер­лердің арасында ел мен жер­дің шежіресіне қанық небір сұң­ғыла адамдар бар. Олармен сұхбаттасқанда Әбілхан мүлдем арқаланып кетті.

Алғашқы сәттен бастап-ақ шығармашылық жұмысына белсене кірісті. Бір істі дұрыстап тия­нақтамай жаны жай таппайды екен. Үнемі ой үстінде жүреді. Айналамен үнсіз тіл­деседі. Өмір­дің біз ұқпаған құ­пияларына үңіледі. Осы оқи­ғалар барысында көркем шы­ғармалардың дү­ниеге оңай келмейтінін білдік. Ақ қағазға да, кенепке де суреттер салынып жатты», дейді досын сағына еске алып.

Дүниенің бояуы өзгер­ге­німен, Қастеевтің картинасы өз биігінен түскен жоқ. Байырғы қазақтың тазалығын, жан мейі­рімін, тату тұрмысын, сұлу сал­тын шы­ғармашылығының өзегіне ай­налдырған даңқты суретшінің жасампаз мұрасы дәуірмен бірге көшері хақ. Оған қазақ зәру, біз ескіні емес, естіні сағынғанда соған үңілеміз, рухымызды оятамыз. Қастеевтің бояуы қазақ тұрғанша тұғырдан түспесі анық.