Ауыл еңсесін көтеретін кез

Сондықтан Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жаңа жетіжылдық мерзімге сай­ланғаннан кейін алғашқы Жар­лығын ауыл шаруа­шылы­ғын дамытуға арнағаны мәлім. Мемлекет басшысы биыл­ғы «Әділетті Қазақстан­ның экономикалық бағдары» Жол­дауында да осы салаға ерекше назар аударды.

«Біз агроөнеркәсіп кешенінде нақты серпіліс жасауымыз керек. Ауыл шаруашылығы саласының әлеуеті орасан зор. Бірақ біз қолда бар мүмкіндіктерді әлі де толық пайдаланбай отырмыз.

Қазақстанның айналасында өнім өткізетін өте үлкен нарықтар бар. Онда сапалы азық-түлік өнімдері тапшы. Қазақ­станның стратегиялық мақ­саты – Еуразия құрлы­ғындағы басты аграрлық орталықтың бірі­не айналу. Осы мақсатқа қол жеткіземіз десек, ең алдымен, өнімді жоғары деңгейде өңдеуге көшуіміз қажет», деді Президент. Мемлекет басшысы өндірілген өнімді өңдеуге ынталандыру мақсатында Үкіметке салық саясатын қайта қарауды тапсырды.

Сондай-ақ осы салада ірі компаниялар көбірек болса, нақты серпіліс жасауға болатынын, экспортты ұлғайта отырып, ішкі нарықты да ұстап тұру үшін сапалы өнімді қажетті көлемде тұрақты ұсына алатын кәсіпорындар қажеттігін айтты.

Бұл ретте «Солтүстік» әлеу­мет­тік-кәсіпкерлік корпорациясы арқылы көрсетілген 100 млрд теңге мемлекеттік қолдаудың нәтижесінде бүгінде 100-ден аса ірі сүт-тауар фермасы салынып жатқан Солтүстік Қазақстан облысының жетістіктерін өзге өңірлерге үлгі етіп, құс фабрикаларын, көкөніс қоймаларын, ет өнімдерін шығаратын кәсіп­о­рындар салған кезде де сол­түс­тікқазақстандықтардың тә­жірибесін басшылыққа алуды тапсырды. Ал Солтүстік Қа­зақ­стан облысының бұрынғы әкімі, ауыл шаруашылығының білікті маманы Айдарбек Сапа­ров­тың Ауыл шаруашылығы министрі болып тағайындалуы осы салада соны серпіліс жасау үшін қажетті де қисынды шешім болды деп санаймыз.

Ойлап қарасақ, Мемлекет басшысының еліміздің агро­өнер­кәсіп кешенін дамытуда ірі кәсіпорындарға арқа сүйеу туралы пайымы тәуелсіздік жыл­­­­дарында қалыптасқан өмір шын­­­­дығын ескеруден және ха­лықаралық тәжірибені талдаудан туындаған тәрізді. Себебі өткен ғасырдың тоқсаныншы жыл­дарындағы кеңшарларды жап­пай жекешелендірудің салдарынан ауыл шаруашылығы құлдырап, алтын бесік – ауыл­да­рымыздың көпшілігінің тоз-тозы шыққаны белгілі. Ал ірі ауыл шаруашылығы кәсіп­орын­да­рын сақтап қалған Беларусь Республикасы азық-түлік өнім­де­рін өндіру мен өңдеуде елеу­лі жетістікке жетіп, қазір Еур­азия­лық экономикалық одақ нары­ғы­на бәсекеге қабілетті тауарлар шығарып отыр. 

Мемлекет басшысының: «Дү­ние­жүзілік сауда ұйымының ба­ғалауынша, біздің елдегі ішкі нарықты қорғау деңгейі төмен, небәрі 128 тарифтік емес шара. Сондықтан біз сауда-саттық сая­сатында жаңа әрі батыл қадам жа­сауымыз керек. Мемлекет отандық өнім өндірушілерді қор­ғау­ға міндетті. Бұл – біздің экономикамыз өзгелер үшін жабық деген сөз емес. Экономикамыз басқа елдерге әрдайым ашық бо­луға тиіс. Бірақ ұлттық биз­нес­тің мүд­десін қорғау керек», деген ұс­танымы да қазіргі заман шы­ндығына ден қойған әрі дер кезінде қабылданған шешім деп білеміз. Ол экономиканың бар­лық саласының, соның ішінде агроөнеркәсіп кешенінің алдына қойылған ауқымды міндеттерді табысты іске асыруға оң ықпалын тигізері сөзсіз.

Осы орайда Үкімет қазірдің өзінде отандық бизнесті қор­ғау шараларын қолға алып отыр­ғанын айта кеткен жөн. Мә­се­лен, Ауыл шаруашылығы ми­­нистрлігі биылғы жылдың сәуір айында  контрабандамен күресу үшін Ресей бидайын автокөлікпен жеткізуге жартыжылдық ты­йым салды. Кейін бұл тыйым 2024 жылдың сәуіріне дейін ұзар­тыл­ды. Сондай-ақ 2023 жылғы 11 қазаннан бас­тап атал­ған көрші елдің бидайын темір­жолмен әкелуге де шектеу енгі­зіліп, тек ұн тартатын кәсіп­орын­дар­ға, құс фабрика­ла­рына және ли­цензияланған элева­тор­ларға рұқ­сат берілді.

Мемлекет басшысы ауылды көркейту үшін шағын шаруа­шылықтарды қолдаудың да өте маңызды екенін айта келіп, «Ауыл аманаты» бағдарламасының ке­лесі кезеңінде жеңілдетілген несие берумен шектеліп қалмай, жеке қосалқы шаруашылық ие­лерінің өзара бірігуі үшін қажетті жағдай жасауды ұсынды.

«Бұл – құптарлық ұсыныс. Осы­­дан бес-алты жыл бұ­рын теріс­кейдегі танымал серік­тес­тік­тердің бірі ауылына 174 млн теңгеге спорт кешенін са­лып берді. Бәріміз жарыса жаз­дық, мақтадық. Кейін әлгі шаруа­шылық бір жылда мемлекеттен 2 млрд теңгедей субсидия алғанын білдім. Бидайын, еті мен сүтін сатқаннан түсетін пайдадан бөлек, яғни қайтарымсыз келген ақшаның 10 пайыздайын ғана жұмсаған. Оған да шүкір. Ал қалтасына басып алып жатқан­дары қаншама?!

Президент айтқандай, машина-трактор паркінің әбден ескіріп, тозуы күрделі мәселеге айналды. Сонау кеңес заманында шығарылған ескі тракторларды жамап-жасқап жүріп жатқандар – шағын шаруашылықтар. Сон­дық­тан субсидияны бірінші ке­зекте соларға беру керек», дейді Солтүстік Қазақстан облыс­тық мәс­лихаттың депутаты, журналист Ербақыт Амантай.

Ауылды өркендету үшін ауыл шаруашылығы құрылымдарына субсидия беруде тәртіп орнатумен қатар, бүгінде өздерін ба­я­ғының помещигіндей сезі­не­тін көптеген шаруашылық басшысының қа­ра­мағындағы жұмыс­керлерге лайықты жалақы төлемейтінін де естен шығар­маған жөн. Соның салдарынан қазір ең төменгі орташа жа­ла­қы ауыл шаруашылығы саласына тиесілі болып отыр. Сол себепті шаруа қожалықтары мен серіктестіктердің басшыларын түскен табысты әділ бө­лу­ге міндеттейтін заңнамалық шешімдер қабылдау қажет деп ойлаймыз.

Ауыл шаруашылығын дамы­туға дербес Су ресурстары және ир­ригация, Көлік министрліктері құ­рыл­ғанының да оң әсері тию­ге тиіс. Мемлекет басшысы судың сапасы және оның ха­лық­қа қол­жетімді болуы аса ма­­ңызды болып тұрғанын айта ке­ліп, Еуразия құрлығындағы өзендер мен каналдарды пайдалану бойынша көршілес әрі дос­тас елдермен әрдайым өзара келісімге келу керектігіне, ал шаруалар мен өнеркәсіп өкілдеріне суға қатысты сапалы сараптамалар мен болжамдар қажеттігіне, сон­дай-ақ ішкі су ресурстарын үнемдеп пайдалану өте маңызды екеніне баса назар аударды. Бұл ретте биылғы шілде айында Жамбыл облысында ауа райының қалыптан тыс ыстық болуы және судың тапшылығы салдарынан  жергілікті шаруалар шығынға батқандығына байланысты алты ауданда табиғи сипаттағы тө­тенше жағдай жариялауға тура келгені ойға оралады. Су мәсе­лесі өзге өңірлерде де өзекті.

«Су шаруашылығы және ирригация министрлігіне үлкен үміт артамыз. Мысалы, Ертіс өзенінің суын ұтымсыз пайдалану Павлодар облысының жайылымдық жерлерінде шөптің құрып кетуіне әкелді. Бұдан өңір тұрғындары зардап шегіп отыр. Стратегиялық нысан дәрежесіне ие – Сәтбаев каналының жағдайы да қыл үстінде. Су шаруашылығы нысандарының құрылысы жылдар бойы аяқталмай жатыр», дейді Парламент Мәжілісінің депутаты Нұржан Әшімбетов.

Көлік министрлігін қайта құру қажеттігі туралы айта келіп, Мем­­лекет басшысы: «Автокөлік жолдарының құрылысы мәселесі шешімін табуға тиіс. Қазір оның сапасы сын көтермейді. Тиісті жұмыстар уақтылы және сапалы жасалмайды. Жемқорлық белең алып тұр, бәсеке де жоқ­тың қасы. Мұның бәрі – осы салада әбден тамыр жайған кем­ші­лік­тер. Сондықтан жыл соңына дейін нақты шаралар қабылдау қажет. Міндетін адал атқармаған бар­лық компания заң бойынша жауапқа тартылады», деп қатаң ескертті. Шынында да, жұртшылық өңірлерде салынып жатқан автокөлік жолдарының сапасыздығы туралы жиі дабыл қағып жүр. Мәселен, жақында Солтүстік Қазақстан облысының Айыр­тау ауданындағы Саумал­көл-Светлое бағытындағы жолға жасалып жатқан жөн­деу жұ­мыс­тарының сын көтер­мей­тін­і жайлы шағымға байланыс­ты хабар­лас­қанымызда өңір басшы­лығы мердігер ұйым­ның атқарған сапасыз жұмы­сы қабыл­данбайтынын мә­лім­де­ді. Бұл жолдың енді қашан жөн­деліп бітетіні белгісіз. Көлік министрлігі осындай берекесіздік пен былық-шылықтың алдын алу шараларын қолданса, құба-құп.

Түйіндей келе, Мемлекет бас­шысының Жолдауы ел экономикасында соны серпіліс жа­сауға мүмкіндік беретін нақ­ты бағ­дарларды айқындап бер­ді. Демек ауылдың еңсесі көтерілетін кез де келді.