Коллажды жасаған – Алмас МАНАП, «EQ»
Расында да Қорқыт пен қобыз аспабы қазақ халқы үшін егіз ұғым. Әуелде бақсылардың аспабы деп дәріптелген қобыздың шанағынан төгілген күй байырғы көшпелі жұрттың бүкіл болмысымен сабақтасып жатқандай. Қалай болған күнде де ішегі мен ысқышына аттың қылы тағылған аспапты көшпелі жұрттан бөліп қараудың қисыны да жоқ.
Композитор Рамазан Тайманов пен ақын Оңталап Нұрмаханов шығармашылық тандемі қазақ эстрадасына «Қорқыт-қобыз» әнін әкелгені мәлім. Талғампаз композитордың жүрегін жарып шыққан әннің табиғатындағы жыршы мен жыраулардың сарыны мен күңіренген құдіретті қобыздың үні кімді де болса бейжай қалдырмайды. Қайта өн бойыңда алапат бір сезімді оята түседі.
«Қорқыт бабамыздан қалған,
Қобыз – өкініш пен арман.
Тыңдасаң сыр айтады,
Өкініп мұң айтады.
Оғыз – ұрпақтары тірі,
Қобыз заманының үні.
Бозінген боздағаны,
Жүректі қозғағаны»,
деп басталатын әннің алғашқы шумақтарының өзінен-ақ көне дәуірдің көзіндей болған қасиетті аспапты мәтін авторы Қорқыттың заманымен байланыстырып отырғанын анық аңғара түсесің. Әнші Гүлнұр Оразымбетованың орындауында «Азия даусы» байқауында үздік шығармалардың қатарынан көрінген ән расында да әуені мен әлемінің бөлектігімен адам жанын баурайтыны ақиқат.
Қазақ халқының ән қоржынына қосылған таңдаулы туындыны музыка әлемінің мамандары да аса жоғары бағалағаны белгілі. Шығарманың ерекшелігіне ден қойған олар әннің табиғатын аша түскен мелизмдер де тыңдарман жүрегін бірден жаулайтынын айтыпты. Расында да туындыны көп шығармадан бөлектеп тұрған да осы айырмашылықтар секілді.
Композитор Рамазан Тайманов келтірген деректерге сенсек, ол жазған әуен әуелде бөлектеу болыпты. Айтуынша шығарма әншінің дауысымен толықтай үлесім таппаған секілді. Өйткені әнде жыршы мен жыраудың сарыны және Қорқыт күйінің болмысы тұтасып тұр. Әнді небір мықты әншілер шырқаса да, сол сарынды орындаушылардың ешбірі бойына сіңіре алмаған.
Ширек ғасырға жуық уақыт бұрын жазылған ғажап ән расында да тыңдарманның ойын ойран ететіні анық. Әншінің көмейінен шыққан қобыздың зарлы үнінде қазақ даласы мен Алаш баласының бүкіл трагедиясы тұтасып тұрғандай сезіледі. Қобыз үні қайталанған сайын көкіректегі бүкіл шер көмейге келіп тығылатындай әсерге бөленесің.
Уақытында елімізде Қорқыт баба жылы жарияланғаны мәлім. Қобызшылардың дені Қорқыт баба мұрасымен сусындағанын ескерсек, елімізде аңыз тұлға әлемін зерделеу үшін де Қорқыт жылының жариялануы заңдылық еді. Бұл ән дәл сол жылдары жазылғаны мәлім. Бір дүниенің екінші бір дүниеге себеп болатынының дәлелі де осында жатса керек.
Әннің сөзін жазған ақын Оңталап Нұрмаханов тілшілерге берген сұхбатында шығарманың жылға жуық тартпада жатып, Қорқыт жылы жарияланған соң ғана жарық көргенін айтыпты. Сәтті шыққан туынды уақыты келгенде әлемнің бірқатар мемлекетінде шырқалып, қазақ өнерінің қай деңгейде екенін дәлелдеген.
«Қорқыт-қобыз» шығармасы әнші, композитор, ақыннан тұратын шығармашылық үштіктің де жұлдызын жаққан ән екеніне ешкімнің таласы жоқ. Әуелде «Азия даусы» мен «Жас қанат» секілді өнер байқауында шырқалған ән үш автордың да мерейін тасытты. Үшеуі де жүлдегерлердің қатарынан көрінді. Тамаша туындының авторларына көрсетілген лайықты құрмет өнердің бағасын биіктете түскені сөзсіз.
Қалай десек те «Қорқыт-қобыз» әні қазақ эстрадасына құбылыс болып келген шығарма екені даусыз. Оған ешкімнің таласы да жоқ шығар деп пайымдаймыз. Жиырма төрт жыл бұрын жазылған ән Гүлнұр Оразымбетованың төлқұжатына айналып қана қойған жоқ, талай жас әнші сол туындыны әлі күнге дейін түрлі деңгейдегі байқауларда шарықтау шегіне жеткізіп орындап жүр.
Бір анығы, «Қорқыт-қобыз» әні әлі талай орындаушының орындауында түрлі дауыста жаңғыра беретіні анық. Өйткені ғажап шығарма жас буын талғампаз әншілердің де көңіліне қонатынына ешбір күмән жоқ.
Көңілден көшпейтін, тарихтан өшпейтін шығармалар қай кезде де ұлттың жанына жақындығымен ерекшеленеді. Қобыз сарынымен тарихтың тереңіне тамыр тартқан «Қорқыт-қобыз» әніндегі ұлттық таным мен тарихи үйлесім де әдемі әннің көшін ғасырларға жалғап тұрғандай көрінеді.
