Коллажды жасаған – Алмас МАНАП, «EQ»
Психологтердің айтуынша, құрбы-құрдастары арасында басбұзарлыққа жол беретіндердің көбі – тілазар балалар. Яғни тәртібі қиын, ата-анасы көп сөйлесе қоймайтын жасөспірімдер қоғамдық тәртіпті бұзуға жақын тұрады. Өкінішке қарай, кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың өсуіне отбасындағы тәрбиенің осалдығы бірден-бір себеп екені белгілі. Ата-аналардың көбінің жұмысбастылығына, кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу, оқыту мен асырау міндеттерін ойдағыдай орындамауына байланысты келеңсіз жайттар жиі орын алады.
Павлодар облыстық полиция департаментінің ақпаратына сүйенсек, биылғы қаңтар-тамызда кәмелетке толмағандар тарапынан 15 құқық бұзушылық тіркелген. Департамент бастығының бірінші орынбасары Жасқайрат Қайыров балалар арасындағы жалпы қылмыс саны 21 пайызға төмендегенімен, ұрлық, ұрып-соғу, буллинг жасау фактілері тыйылмай тұрғанын айтады. Бұған қоса өзгенің мүлкін тонау, зорлау, сексуалдық сипаттағы зорлық-зомбылық көрсету, денсаулыққа қасақана зиян келтіру, есірткі тасымалдау сияқты құқық бұзушылық та тіркелген.
Шілде айында облыс орталығында 12-17 жастағы бір топ бала өз қатарласын аяусыз ұрып, тепкінің астына алған оқиға жұрттың жағасын ұстатты. Жасөспірімнің бас сүйегіне, денесіне жарақат салып, ойларына келген жауыздықты жүзеге асырғандар зардап шегушіні шешіндіріп, қорлап, онысын ұялы телефон камерасына түсіріп алған. Ол аздай бейбастақ жасағандар баладан 100 мың теңге талап етіп, бопсалаған. Бұл оқиға республика көлемінде резонанс тудырғаны да есімізде. Мұндай буллинг әрекеттерінің ендігі жерде қайталанбауы үшін не істеліп жатыр?
Өңірлік білім басқармасының басшысы Самал Айтқазина Оқу-ағарту министрлігінің «Орта білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызмет қағидаларын бекіту туралы» 2022 жылғы 25 тамыздағы №377 бұйрығын орындау мақсатында облыс мектептерінде психологиялық қызметтің жұмысы жолға қойылғанын жеткізді. «Тәрбие алаңы» жобалық кеңсесінің базасында 5 негізгі бағытты ұстанатын педагог-психологтердің өңірлік жұмыс тобы құрылған. Мамандар аутодеструктивті, девиантты мінез-құлыққа ие, ерекше қажеттілігі бар балалардың топтарымен және олардың отбасыларымен жұмыс істейді. Бұған қоса «Жас психолог мектебі» бар.
«Педагог-психолог жұмысының жоспары, суицидке немесе әрекетке бейім балаларды анықтау кезіндегі білім беру ұйымы педагогтерінің іс-қимыл алгоритмі әзірленді. Бұған қоса балаларға практикалық дағдыларды үйрететін сағаттарды көбейтіп, педагог-психологтердің жұмыс форматын қайта қарадық. Олардың жұмысын жеделдету мақсатында 2022-2023 оқу жылында «Codo» серіктестігімен бірлесіп, қанатқақты режімде облыс мектептерінде «HR+» психологиялық-педагогикалық мониторингтің автоматтандырылған жүйесі енгізілген еді. Денсаулық сақтау басқармасымен, үкіметтік емес ұйымдармен, облыстың жоғары оқу орындарымен өзара іс-қимыл ұйымдастырылды. Мамандарымыз тұрақты түрде білімдерін көтеріп, тәжірибе алмасады. Оқушылар сарайының базасында «Тәрбие алаңы» жобалық офисі жұмыс істейді. Ол жыл бойы құқық бұзушылықтардың, кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстардың, буллингтің алдын алу мақсатында «Инабат» бағыты бойынша түрлі іс-шараны үзбей өткізеді. Мектеп, колледж директорларының тәрбие жөніндегі орынбасарларына, педагог-психологтерге арналған курстар мен семинарлар ұйымдастырылады. Жобалық офис ата-аналарға арналған «Позитивті ата-ана» курсын әзірлеп, іске асырып жатқанын да атап өту керек», деді басқарма басшысы.
Білім алушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында облыста қазіргі күні арнайы жол картасы іске қосылған. Ресми мәліметте аймақ бойынша 576 мектепте 115 мыңға жуық оқушы білім алатыны көрсетілген. Барлық білім беру ұйымында полицияның жедел бақылау орталығына қосылған бейнебақылау жүйелері орнатылып, дабыл батырмалары аумақтық ішкі істер органдарының кезекші бөлімдеріне шығарылды. Яғни керекулік балабақшалар мен мектептердегі, колледждердегі балалардың қауіпсіздігі 19 646 бейнекамера арқылы бақыланады.
Балалар арасында құқық бұзушылық көбіне Павлодар мен Екібастұз қалаларында жиі кездеседі. Жыл басынан алғашқысында – 10, соңғысында 5 қылмыс тіркелген. Мұның сыртында кейбір мектептердегі тентектердің қылығы жылы жабылып қоя салынатыны да мәлім. Құқық қорғау органдары кез келген құқық бұзушылық ресми тіркелуі керектігін ескертудей ескертіп келеді. Алайда кейбір аудандарда орын алған буллинг әрекеттерін мектеп басшылығы шу шығарудан қорқып, арнайы мекемелерге хабарламайтыны да белгілі жайт.
Психологтер бала мен ата-ананың жылы қарым-қатынасы жанжалсыз орта құруда маңызды екенін айтады. Жас ата-аналарға бала тәрбиесінде көмек көрсетуге бағытталған «Позитивті ата-ана» курсы да бүгінде тәп-тәуір жұмыс істеп тұр. Педагогикалық тұрғыда өзін-өзі тәрбиелеуді ұйымдастыру мақсатында ата-аналарға көмек көрсету үшін білім беру мекемелерінде «Отбасы мен мектеп арасындағы өзара іс-қимыл тұжырымдамасы» да енгізілді. 522 ата-аналар комитетінің, 169 әкелер кеңесінің, білім беру ұйымдары жанындағы 186 аналар кеңесінің қызметі қайта жандана түсті. Оқу-ағарту министрінің былтырғы №506 бұйрығымен «Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидалары» бекітілген. Аталған қағидаға сәйкес әрбір білім беру ұйымының әкімшілігі баланы жәбірлеуге жол бермеу үшін барлық жағдайды жасауы керек. Бұл бағытта жақсы жұмыс атқарып отырған Баянауылдағы Қошке Кемеңгерұлы атындағы орта мектепті мысал етуге болады. Педагогтер ұжымы оқушылар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында сынып сағаттарын, құқықтық білім сабақтары мен әңгімелер, дөңгелек үстелдер, пікірталастар, ситуациялық ойындар өткізеді. «Мен және менің құқықтарым», «Балалық шаққа барынша құрмет көрсету керек», «Өзімізді құрметтеуді үйрену», басқа тақырыптарда тәлімдік сабақтар жүргізіліп, оқушыларды бауырмалдыққа жетелейтін түрлі ойын-сауық ұйымдастырылады.
Түйіндей айтсақ, балалар арасындағы буллингтің қоғамға төндіретін қаупі зор. Әрі агрессивті мінез-құлық – араға жиі уақыт салып қайталана беретін әрекет. Сондықтан баланың тәртібімен жастайынан айналысу, ата-ана мен мектептің бұл бағытта ынтымақтасуы аса маңызды.
Павлодар облысы
