Салық саясаты қайта қаралады

Сенат Төрағасының орынбасары Ольга Перепечина Мемлекет басшысы 2022 жылғы 1 қыркүйектегі Жолдауында Салық кодексінің проблемаларына ерекше назар аударып, оны толығымен жа­ңарту керегін атап өткенін еске салды.

«Салық кодексінің ең проблемалы бөлігі – салықтық әкімшілендіру мәселесі. Бұл тарау толығымен жаңартылуы керек. Салықтық әкімшілендіруді сервистік нұсқаға көшіруді қарастыру ұсынылып отыр. Біріншіден, бизнесті салық базасын кеңейтуге ынталандыруға баса назар аудару керек. Салықтық жеңілдіктер нақ­ты мультипликативті әсер алуға ба­ғытталуға тиіс. Екіншіден, салық жүк­темесін анағұрлым жоғары кірісті сала­ларға көшіру және халықтың дәулетті топтарынан түсетін табысты күшейту тетігін пысықтау қажет. Бұл салық жүктемесін әділ бөлуді қамтамасыз етеді», деді О.Пе­репечина.

Іс-шара барысында халықаралық тәжірибе мен арнайы салық тәртіптері талқыланды. Депутаттар табыстарға салық салудың және салалар бойынша жүк­темені бөлудің халықаралық тәжі­рибесін жүзеге асыру, сондай-ақ арнаулы салық тәртіптерін жаңаша қарас­тыру, оның ішінде салықтық әкім­шілендіру те­тіктерін жақсарту және салық­тық ба­қы­лауды цифрландыруды бар мүм­кін­дігінше қамтамасыз ету қажеттігін атап өтті.

«Тиімсіз салық жеңілдіктерін оңтай­ландыру және оларды беру жөніндегі мо­ниторинг сапасын арттыру мақсатында салық жеңілдіктерін 20%-ға қысқарту мәселесін қарастыру қажет. Техногендік минералдық түзілімдерден пайдалы қазбаларды алуға салық салу мәселелерін реттеу керек. Газды технологиялық тұр­ғыда еріксіз жағу кезінде, сондай-ақ ұңғымаларды сынау кезінде әлемдік бағаларға емес, өндірістік өзіндік құнға сүйене отырып, бюджеттің ысырап болуына жол бермей салық салу тетігін қайта қараған жөн. Осы және басқа да ұсыныстар біз Үкіметке дайындаған ұсынымдар тізіміне енді», деді сенатор Сұлтанбек Мәкежанов.

Ұлттық экономика министрі Әлі­бек Қуантыров, Қаржы министрлігі Мемле­кеттік кірістер комитеті төрағасының орынбасары Жәнібек Нұржанов, отандық бизнес, «Атамекен» ҰКП, қаржыгерлер қауымдастығы кеңесінің өкілдері баяндама жасады. «KAZENERGY» қауым­дастығының бас директоры Кенжебек Ибрашев жаңа салық кодексіне мұнай саласындағы салықты реттеуге арналған үш ұсыныс айтты.

«Біріншіден, қоры сарқылып келе жатқан мұнай кеніш иелерін өндіріс деңгейін сақтап қалуға мүмкіндік беретін технологияларға инвестиция салуға, ең­бек ұжымының айлығы мен тұрмыс жағдайын жақсарту үшін инвестиция салуға міндеттейтін жаңа ынталандырушы тетік қарастыру ұсынылады. Оны «жер қойнауын пайдаланушыға салынатын салыққа балама салық» деп атауға болады», деді К.Ибрашев.

Сондай-ақ ол мұнай кенішін барлау және өндірістік тәжірибе кезеңінде жағылатын газға салықты әлемдік бағамен емес, өзіндік құнына қарап салуды ұсын­ды.

«Өйткені ол газ экспортқа шығарыл­майды, кәсіпорынның ішкі қажеттілігіне жаратылады. Үшіншіден, экспортқа кететін мұнайды өндіруге салынатын салықтарды іс жүзіндегі сатылым ба­ғасына қарап, трансферттік баға қалыптасу жағдайын ескере отырып есептеу керек», деді К.Ибрашев.

Бұдан кейін сөз алған Ұлттық экономика министрі Әлібек Қуантыровтың айтуынша, Жаңа Салық кодексінің жобасын әзірлеу жұмыстарына мемлекеттік органдардың, бизнес-қоғамдастықтың, «Атамекен» ҰКП, үкіметтік емес және халықаралық ұйымдардың өкілдері бел­сенді қатысқан.

«Бүгінгі таңда 1 000-ға жуық ұсыныс түсті. Барлық мәселе апта сайынғы кестеге сәйкес тұрақты жұмыс тобының қарауына шығарылады. Жыл басынан бері 230-дан аса жұмыс кездесуі өткізілді. Оларға бизнес-қоғамдастықтың 140-тан аса өкілі, салық салу саласындағы сарапшылар, экономистер қатысты. Сондай-ақ мүдделі мемлекеттік органдар­дың қызметкерлері тартылды», деді Ә.Қуан­тыров.

Министрдің айтуынша, түсінікті және болжамды салық саясатын қалып­тас­тыру үшін Салық саясатының тұжы­рымдамасында 2030 жылға дейінгі барлық жаңа тәсіл мен жоспарланған өзгеріс көр­сету ұсынылады. Сондай-ақ даулы мәсе­лелерді бірыңғай түсіндіру үшін министр­лік жанындағы Әдістемелік кеңестің рөлін күшейту қажет екенін алға тартты.

«ҚҚС базалық мөлшерлемесін 12 пайыз­дан 16 пайызға дейін көтеру ұсынылады. Мөлшерлеменің өсуі – бюджетке 2-2,4 трлн теңге мөлшерінде қосымша түсім әкеледі. Бұл Ұлттық қордан республикалық бюджетке кепілдендірілген трансферттер көлемімен пара-пар. Қосымша кіріс­тер трансферттердің мөлшерін азай­туға мүмкіндік береді. Осылайша, Ұлт­тық қор­дың жинақтау функциясын кү­шейтеміз. Бұл – өте маңызды міндет. Біз болашақ ұрпақ үшін Ұлттық қорды сақтауымыз керек.

Сондай-ақ негізгі экономикалық әріптестермен салыстырғанда ҚҚС төмен мөлшерлемесі осы елдерден Қазақстанға тауарлардың экспортын тиімді етеді. ҚҚС мөлшерлемесінің өсуі, ең алдымен, импорттық тауарларға жүктемені арттырады. Қазақстанда азық-түлік тауар­ларын өндіру және қайта өңдеу үшін ҚҚС салудың тиімді жағдай жасалған. Бөлшек саудагерлер бөлшек салық режімін қолданады, онда ҚҚС-тан босату да қарастырылған. Бұл жеңілдіктер сақталады», деді Ә.Қуантыров.

Сала басшысы КТС (корпоративті табыс салығы) мөлшерлемесін саралау көзделгенін жеткізді. Шикізат және қаржы секторлары, ойын бизнесіне КТС мөлшерлемесін 25-30 пайызға дейін арттыру қарастырылған. Шығындарды ауыс­тыру мерзімдерін және талап қою ескіру мерзімін 5 жылға дейін теңестіру мәселесі де ескерілмек.

«Бұдан басқа, ЕАЭО шеңберінде келісімдерді іске асыру үшін темекі өнімдеріне акциздер мөлшерлемелерін кезең-кезеңмен арттыру ұсынылады. Сондай-ақ «сән-салтанат» заттарына қосымша акциздеу мәселесі бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр. Құнының 10 пайыз мөлшерінде қымбат тұратын алкоголь және темекі өнімдеріне акциздер енгізу қарастырылған.

Мүлікке салық салудың келесі тәсілдері ұсы­нылады. Біріншіден, яхта­ларға, жеке ұшақтарға салық мөлшерлемесі арт­тырылмақ. Екіншіден, барлық ЖТ (жеке тұлға) нысанының жиынтық құны 130 мың АЕК шегінен асқан жағдайда салықтың жоғары мөлшерлемесін бел­гілеу ұсы­нылады.

Бұдан басқа, қымбат жылжымайтын мүлік нысандары үшін «сән-салтанат коэффициентін» белгілеу бойынша ЖАО (жергілікті атқарушы орган) құзыретін белгілеу көзделген. Арнайы салық режім­дерін оңтайландыру үшін талап етілмеген режімдерді жоя отырып, ұқсас шарттары бар режімдерді біріктіреді. Нақты қолдану деректерін ескере отырып, режімдерді қолдану шарттары қайта қаралады», деді Ә.Қуантыров.

Сондай-ақ министр тиімсіз салық жеңілдіктерін оңтайландыру және олар­дың тиімділігіне мониторинг сапасын арттыру бойынша жұмыс жүріп жатқанын атап өтті. Сала басшысы Кодексте арнайы экономикалық аймақтар мен инвес­тициялық келісімшарттарға салық тұ­рақтылығы сақталатынын жеткізді.

«Геологиялық барлауға салықтық же­ңілдік жөнінде айтсақ, бұл мәселені талқылаудамыз. Қазір жаңа кен орындарын игеру үшін пайдалы қазбаларды өндіру бойынша салық жеңілдіктері бар. Геологиялық барлауда жиі көтерілетін мәселе – қосылған құн салығын қайтару. Біз қазір қайтару рәсімдерін жеңілдету мәселесін пысықтап жатырмыз.

Техногендік минералдық түзілім­дерден (ТМҚ) пайдалы қазбаларды өн­діруге салық салу мәселелерін реттеу­ге қатысты бұл мәселе қазір ішінара ше­шілгенін атап өткім келеді. Пайдалы қазбаларды өндіру салығы (ПҚТ) бұрын ТМО құрамына кіретін металдар бойын­ша төленген болса, мұндай пайдалы қазбаларды ТМО-дан кейін өндіру кезінде салық төленбейді. Сонымен қатар қатты тұрмыстық қалдықтардан салық төлемей сирек жер металдарын алу қаупі бар», деді Ә.Қуантыров.