Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Алматы әкімдігі мен Үкімет Алматының бас жоспарына жоспардан тыс өзгерістер енгізу себебін осылай түсіндіріп отыр. Ал тәуелсіз сарапшылар бұл пікірге келіспейді. Олар Алматының жаңа жобасы құрылыс саласындағы мыңдаған заң бұзушылықтарға жол беретін болашақ жобаларды ақтап алуға мүмкіндік туғызатынын айтып жатыр.
Осыған дейінгі жиындарда бас жоспардың авторы Тамара Залогина алматылықтардың баспанаға мұқтаждығын өтеу үшін 2040 жылға дейін 45,6 миллион шаршы метр тұрғын үй салынуға тиіс екенін айтқан.
2040 жылға арналған жалпы саны 3 млн адам болатын Алматының Оңтүстік-Батыс жоспарлау аймағында 1,3 млн адам (44,6%), 0,5 млн адам (18,1%) тұрады. Орталық жоспарлау аймағында және 0,45 млн адам (15,2%) Шығыс жоспарлау аймағында қоныстанды.
«STOP застройке» тобының мүшесі Мұрат Қасеновтің айтуынша, бас жоспар қаладағы заңсыз құрылыстарға берілген барлық егжей-тегжей жоспарлау жобаларын заңдастыру мақсатында ғана жасалған, «белгіленген тәртіпті» бұза отырып қабылданған. Басқаша айтқанда, құрылыс бизнесімен біте қайнасып кеткен жемқорлық әрекеттерін жасырып, заңсыздықтарға жол ашатын құжат. Қазіргі қолданыстағы бас жоспар осыдан 21 жыл бұрын бекітілгендіктен, көптеген мәселелер ескерілмей қалған. Осы уақыт аралығында қала аумағы 33 898 гектардан 70 348 гектарға дейін өсіп, халқы 2,1 млн адамға дейін көбейді. Қаланың екі есе ұлғаюы аудандардың әлеуметтік, инженерлік, көліктік және өзге де инфрақұрылыммен қамтамасыз етілу деңгейіне кері әсерін тигізді.
Бірақ соған қарамастан Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының бұйрығымен құрылған 27 адамнан тұратын сараптама комиссиясы бас жоспарды «Түзету» жобасына сараптама жүргізіп, осы жылдың 28 сәуірінде Сараптамалық жиынтық қорытындыны бекітіп тастапты.
Бірақ сарапшылардың айтуынша, қоғамдық талқылауларда айтылған ұсыныстар қалалық мәслихат бекіткен бас жоспардың нұсқасында көрсетілмеген. Басқаша айтқанда, бас жоспарды келісу, бекіту және бекітудің міндетті рәсімдерін бұзу фактілері анықталды. Бас жоспар жобасының мазмұнының өзі де комиссия мүшелерінің, оның ішінде экологтердің, жетекші қала сәулетшілерінің, заңгерлердің, инженерлердің қолдауына ие бола алмапты.
Сәулетші, Алматы сәулетшілер одағының басқарма төрағасы Сергей Мартемьянов қазір ескі Алматы мен жаңа Алматының болашағы туралы пікірталастар қызу жүріп жатқанын, бас жоспардың шикі тұстары көп болса да сараптамадан өтіп, қорытынды комиссия одан ешқандай кемшіліктер таппай, бірауыздан мақұлдап жібергенін айтады.
1960-2000 жылдар арасында Алматы құрылысында қолтаңбасы қалған сәулетшілер жобаны біраз өзгерістермен қабылдау қажеттігін айтқан. Бірақ соңында үш-ақ рет талқыланып, ешбір өзгеріссіз қабылданып кеткенін естіген.
В.Мартемьянов бастаған сараптамалық топ жобаны қарауға рұқсат сұрапты, ұсыныстарын құжаттап, қарауға жіберген, бірақ жауап жоқ. Тәуелсіз сарапшы жоспарда сумен қамтамасыз ету мәселесіне де тиісті көңіл бөлінбей, 2002 жылғы жоспардағы қателіктер тағы да қайталанып отырғанын еске салып өтті. Оның айтуынша, кез келген елдің құрылыс-сәулеті заман ағымымен мың құбылса да, бастапқы қалпын сақтап қалуға басымдық береді. Қаланың өткен өмірінен сыр шертетін тарихи ғимараттар қаланың жүрегі ретінде қабылданады. Париж мен Бейжің ғана емес, ресми әкімшілік орталығы болып табылатын Мәскеудің, өткен ғасырдың алпысыншы жылдары түгелдей қирап, құрылысы қайта салынған Ташкент қаласының да өткен тарихтан хабар беріп тұратын жүрегі бар. Бас жоспарда Алматыны басқа қалалардан ерекшелендіріп тұратын тарихи келбеті көмескіленіп, тек пәтермен қамтамасыз етуге ғана басымдық беріліп кетіпті. Сонымен қатар жаңа Алматы мен ескі Алматының арасында алтын арқаудай есіліп тұратын сабақтастық та естен шығып кеткен.
Сондай-ақ ол жаңа Алматының бас жоспарында 2002 жылдан бері қолданылып келе жатқан алдыңғы жоспардың қателіктерін ескеру қажеттігін атап өтті.
«2002 жылғы бас жоспардың проблемалары 11 жыл ішінде бірнеше есе көбейіп кетті. Оны қаланың тұрғындары, сол жоспарды дайындауға қатысқан сәулетшілерден артық ешкім білмейді. Демек, жаңа жоспарда қателіктерден сабақ алуға мүмкіндік берілуі керек», деді С.Мартемьянов.
Алматы қаласы әкімдігінің баспасөз қызметі таратқан хабарламада бас құжатта тұрғын үй, әлеуметтік, инженерлік, көліктік, цифрлық, коммерциялық және рекреациялық инфрақұрылым қамтылғаны айтылған. «Мәдени-тарихи маңыздылығы сақталатын тарихи орталыққа да назар аударылып, кеңестік кезеңде салынған шағын аудандарды жандандыру бағдарламасы жүзеге асырылады», делінген хабарламада.
Алматы әкімдігі сараптау комиссиясының барлық мүшелері өздері қараған «Түзетулер» бөлімдері бойынша ескерту бергенін айтып отыр. Бас жоспар авторлары қарсы пікір айтушыларға биылғы 1 мамырда жауап беріп, қабылданған ескертулер ескерілгенін айтқан. Әкімдік өкілдері айтып өткендей, сараптамалық комиссияның кеңесші мүшелерінің ұсыныстары консультативтік сипатта болыпты. Ескертулерге жауаптарды қабылдау немесе қабылдамау туралы шешім олардың жергілікті қорытындыларын әзірлеу кезінде сараптама комиссия мүшелерінің аттестатталған сарапшыларына тиесілі екен.
Ал осы жолғы жиынға қатысқан тәуелсіз сарапшылардың пікірі басқаша. Олар жаңа құжатта бірқатар маңызды мәселелер ескерілмегенін ашып айтып отыр. Тіпті Алматымен бірге «өмір сүріп» жатқан жол жиектеріндегі су ағарларға орын қалдыру да ұмыт қалыпты. Алматының орталығындағы хайуанаттар паркінің шаһардың солтүстік-батыс аумағына көшіру керек деген ұсынысты да сарапшылар құп көрмей отыр. Себебі Алматының әрбір ауданының экологиялық ерекшеліктері әртүрлі болғандықтан, «Қызыл кітапқа» енген кейбір аңдар «жаңа жерді» жерсінбей қалуы да әбден мүмкін.
Соңғы онжылдықтарда Алматыда аллергия, ентікпе тәрізді дертке шалдыққандар қатарының еселеп өсуіне ішуге жарамды су қабаттарының тереңге шөгіп кетуі, әлеуметтік инфрақұрылым мен инженерлік желілерге ауыр жүктеме, тоқтаусыз кептелістер де себеп болыпты.
Тәуелсіз эколог-сарапшы Абай Ерекеновтің айтуынша, «Қала экологиялық апат жағдайында» деп дабыл қағыла бастағанына ширек ғасыр болған. Алматының нақ ортасында бой түзеп тұрған 800-ден астам тұрғын үй кешені заңсыз салынған, оның жүзден астамы геологиялық талаптарға сай келмейді. Экологтің ойынша, қаланы дамытудың бас жоспары мен Алматының 2040 жылға дейінгі бас жоспарына түзетулер қолданыстағы заңсыз ғимараттарды заңдастыру үшін ғана дайындалған. «Алматының бас жоспарын қайта дайындау немесе түзетулер енгізбестен бұрын Төтенше жағдайлар туралы заң қабылдап, қала құрылысына қатысты кейбір талаптарды сол заңға қарап бейімдеуіміз керек», дейді эколог.
Тәуелсіз сарапшылар ескерткен ең басты мәселе – құжат Төтенше жағдайлар туралы заң қабылданып, барып қаралуға тиіс еді. Сәулетші, Алматы сәулетшілер одағының басқарма мүшесі Павел Савранчуктің айтуынша, осы жылдар ішінде Алматының әрбір бас жоспарының өзіне тән идеясы болатын, қаланың келбетіне әр беріп тұрған әрбір құрылыс ансамблі сол идеяның төңірегінде алға жылжитын, дамитын. 60-жылдары жобаға полицентрлер жүйесі енгізілді. Сарапшылар қазіргі бас жоспардан «тұғырлы идеяны» таба алмапты.
П.Савранчук бас жоспарда қала көлемі екі есеге ұлғайғандықтан, тұрғын үй көлеміне назар аудару қажеттігін де айтып өтті. Сарапшының айтуынша, қала жылына орта есеппен 50 мың адамға өсіп келеді. Бірақ халықтың өсімі қаланың келбетіне кері әсерін тигізбеуі керек. «Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етеміз деп Алматының тарихи келбетін бұзып алуға болмайды. Қаланың кез келген нүктесіндегі құрылыс нысаны бір-бірімен үйлесім тауып тұруға тиіс. Ал бас жоспарда тек тұрғын үй санын көбейтуге басымдық беріп отыр», дейді сәулетші.
Алматының миграциялық тартылыс нүктесі екенін білеміз. Бізге миграциялық толқынды тыныштандыруға басымдық беру керектігін сарапшылар да жиі айтады. «Бұл үшін қала маңындағы аумақтарды агломерацияның «полиорталықтары» ретінде дамытуға басымдық беруіміз керек еді. Мен бас жоспар осы идеяның катализаторына айналады деп үміттенген едім. Мемлекеттік-жекеменшік әріптестіктің әлеуетін пайдалана отырып, құрылыс қызметін қаланың шеткері аймақтарына бағыттау керек. Бұл күн сайын қалаға көптеген көліктің кіруін азайтады, бұл өз кезегінде ауаның ластануын айтарлықтай төмендетеді», дейді сарапшы.
Сарапшының айтуынша, географиялық тұрғыда қала шекарасында орналасқан аудандарды «қала» санатына жатқызуға мүмкіндік беретін біртұтас сәулеттік-жоспарлау ерекшелігі жоқ. Алматының тарихи келбетінен айырылып бара жатқанын қаланың байырғы тұрғындары жиі айтады. Қаптаған құрылыс қаланың ауа бассейнінің тазалығына сызат түсірді. Қаланың ең таза деп танылған бөлігінің өзі көлік кептелісінен көзін аша алмай қалды. Экологиялық теңгерімсіздіктен Жер-ана лас, ағын суды бойына сіңіріп алатын қабілетінен айырылып барады. «Бас жоспарда осы мәселеге ерекше көңіл бөлу керек еді. Бірақ бұл құжат трансформациялық әрекеттерге жол бермей, тау бөктерлерін одан әрі игеруге тыйым салу ұсынысымен ғана шектеліп отыр. Оның айтуынша, жоспар керісінше қала ішінде тұрғын үй және өнеркәсіптік құрылыстың қарқынды өсуін және соның нәтижесінде қалаға келетін тұрақты тұрғындардың шамадан тыс өсуін ынталандыру, сондай-ақ қоғамдық көлік паркін кеңейту қажеттігінен әрі аса алмай қалған», дейді П.Савранчук.
Ал инженер Василий Мартынов Алматыдағы құрылыстың беталысы жойқын жер сілкінісі болған жағдайда үйінділер астында қалатын адамдарды құтқарып қалу мүмкіндігін шектеп отыр. Себебі бір-бірімен иін тіресіп тұрған үйлердің тығыздығы құтқару машиналары жүретін жолды жауып тастаған. Сол себепті тәуелсіз сарапшылар 2023 жылдың 28 сәуір күнгі «Алматы қаласының бас жоспарына түзетулер енгізу» жобасының жиынтық сараптамалық қорытындысы және «Алматы қаласының 2040 жылға дейінгі бас жоспары» жобасы бойынша №1 қоғамдық талқылау хаттамасын, Алматы қаласы мәслихатының 2023 жылғы
21 сәуірдегі «Алматы қаласының 2040 жылға дейінгі бас жоспары» жобасын бекіту туралы № 6 шешімі, «Алматы қаласының бас жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 3 мамырдағы №349 қаулысын бекіту заңсыз деп танылсын», деген байламға келіп отыр.
АЛМАТЫ
