Бұл – осымен жарық көріп отырған үшінші фотоэнциклопедия. Алғашқы жинақ «Қазақ баспасөзінің фотошежірешілері» деген атпен 2012 жылы шыққан.
Оған еліміздегі осы саланың дамуына үлкен үлес қосқан 12 ардагер фотосуретші енген. Одан кейін араға бес жыл салып, екінші кітап басылды. Бұған 25 фотографтың туындылары топтастырылған. Ал енді оқырманға жол тартқан үшінші еңбектің ерекшелігі де мол. Мұнда көптеген құнды дерекке куә боласыз. Мәселен, осыған дейін «Қазақтар фотоөнерді Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін игерді» делінген пікір айтылып келді. Шынымен солай ма? Жоқ! Қазақтың тұңғыш кәсіби фотографы кім десеңіз, ол – жасынан Еуропа әдебиетімен сусындап, қазақтың жыраулық поэзиясын дәстүрлі жазба әдебиетке ұластырған көрнекті ақын, Жәңгір ханның немересі Шәңгерей Бөкеев. Оның ұлттық фотоөнерінің басында тұрған тұлға екені ғылыми түрде дәлелденген. Айталық, Бөкеевтің түсірген суреттері арқылы Ғұмар Қараш, Жанша Сейдалин, Дәулетшаһ Күсенғалиев, Бақытжан Қаратаев, Ғұбаш Шомбалов секілді қайраткерлердің бейнесі бүгінге жетті. Сондықтан бұл кітаптың бірінші беті Шәңгерей атамыздың өзі түсірген туындыларымен ашылып отыр. Сондай-ақ бірқатар республикалық, одақтық фотокөрменің жүлдегері, Мәскеудегі КОКП XXVI съезін суретке түсірген алғашқы қазақ фототілшісі Қалиғұмар Қабдешұлының қырағы жанарымен табиғаттың ғажайып көріністері мен еңбек майталмандарының бір сәтін бедерлеген дүниелері айрықша көркемдігімен көз тартады. Ал қазіргі Абай облысы Абай аудандық газетінде 25 жылдан аса фототілші болған Сабыржан Құсайынов түсірген ұлы ақынның туыстары мен оның көзін көрген замандастарының суреттері тарихи құндылығымен кітап мазмұнын одан әрі тереңдете түскен. Жинаққа енген қазақ фотосуретшілерінің бүгінгі әлемдік деңгейде және елімізде қандай жетістікке жеткенін айғақтайтын тұлғалар мен олардың жұмыстары алғаш рет хронологиялық тәріппен топтастырылған.
Іс-шара тізгінін ұстаған Журналистика және саясаттану факультетінің деканы Қайрат Сақ бірегей еңбектің маңызына тоқталды.
– Шынында да, бүгін ұлтымыздың бір жоғы түгенделіп, қазақтың фотоөнерін, ұлт фотожурналистикасының тарихы мен ғылымын өнер деңгейіне көтерілгенін дәлелдейтін энциклопедия жарық көріп отыр. Бұл – өте құнды еңбек. Себебі кез келген өнер саласының тарихы түгенделмей бағасы берілмейді. Мұнда қазақ фотоөнерінің алғашқы туындыларынан бастап, ол қалай қалыптасты, қандай кезеңдерден өтті, оның басында қандай тұлғалар болды, осы салаға кім мол үлес қосты деген сұрақтарға толық жауап бар. Кітаптың басты құндылығы – ғылыми негіздер мен анықтамалардың берілуі. Энциклопедияны шығару – оңай емес. Оған мол қажыр-қайрат, ізденіс, көп жұмыс істеу керек. Сондай ізденістің нәтижесінде үлкен еңбек жасалған, – деді ғалым.
Одан кейін сөз алған «Фотоөнер» қоғамдық бірлестігінің төрағасы, жинақты құрастырушы Асылхан Әбдірайымұлы қазір елімізде фотоөнер саласы көп нәрсені талап етіп отырғанын айта келіп, алғашқы фотограф туындыларының тарихынан аз-кем сыр шертті.
«Міне, араға тағы бес жыл салып, үшінші энциклопедияны шығарып отырмыз. Бұл еңбекті бір адам жасай алмайды. Жинақты ғалым Дәурен Мақсұтханұлы екеуміз дайындадық. Кітаптың артықшылығына келсек, бұған тұңғыш фотограф Шәңгерей Бөкеевтің еңбектерін енгіздік. Кезінде Бөкей ордасының 100 жылдығына орай Ресейдегі II Николай патша Шәңгерей атамызды Санкт-Петербургке шақырып, сонда оған сол заманның ең күшті деген фотоаппаратын сыйлаған. Бұл фотоаппарат барлық құралдарымен бір ат арбаның көлеміндей болған. Соны Санкт-Петербургтен Ордаға алып келген. Бұл жайында әдебиетші ғалым, журналист Мақсат Тәж-Мұрат дәлелдеп жазған. Негізі Шәңгерей Бөкеев – ақын. Бірақ ол өнердің көптеген түрімен айналысқан. Музыкаға жақын болған. Фотоөнермен де шұғылданған. Ол кісінің бірқатар фотосуреті сонау қуғын-сүргін заманда жойылып кеткен. Текті тұлғаның тікелей ұрпағы, ғалым Шолпанай Аманжолова апамыздың айтуынша, сол кісінің анасы атасының біраз суретін сандықта сақтап, кейін оны кино мұрағатқа өткізген. Соларды біз осы жинаққа енгіздік», деді ол.
Іс-шара барысында белгілі фотожурналист Рахымбай Ханалының зайыбы Априза Айтбаева да қазақ фотоөнерінің даму ерекшеліктері туралы баяндады. Жинаққа туындылары енген фотосуретшілер де өз ой-пікірлерін айтты. Студенттердің қойған сұрақтарына жауап берді.
Тарихтан тамыр тартқан энциклопедияға редакциялық алқаның шешімімен 18 автордың еңбегі енген. Оның ішінде әлемдегі үздік 10 фотографтың бірі атанған Серік Мұқышұлы, «Nikon» секілді әлемдік брендтердің ТМД көлеміндегі сынаушы-сарапшысы, халықаралық деңгейдегі кәсіби фотограф Фархат Қабдықайыров, сондай-ақ «Үркер» ұлттық сыйлығын иеленген 4 фотограф бар. Соның бірі – «Egemen Qazaqstan» газетінің фототілшісі, осы саладағы бірқатар байқаудың жеңімпазы Ерлан Омаров.
Түрлі-түсті фотосуретпен жарқырап шыққан жинақ «Фотографтар шығармашылығы», «Фотоөнер және ғылым» және «Фотоөнер» қоғамдық бірлестігінің жобалары» атты үш тарауға бөлініп, анықтамалық глоссарий мен библиографиялық тізімдерден құралған. Көлемі 407 бетті қамтиды. Кітап «Фотоөнер» республикалық қоғамдық бірлестігінің қолдауымен «Дарын» баспасынан 500 данамен жарық көрді. Ондағы фотосуреттер Орталық мемлекеттік кино-фотоқұжаттар мен дыбыс жазбалары архивінің қоры мен авторлардың өзінен алынған. Кітаптың таралуына белгілі фотожурналист С.Пернебаевтың әулеті қолдау көрсеткен.
