Суретті түсірген – автор
«Бізді қауіпсіз жерге көшіріңдер!»
Қаңтар айының басында 4 құтқарушы мен жер астына түсіп кеткен автобустың жағдайы бүгінде тұтас елдің қабырғасын қайыстырып отырғаны мәлім. Құтқарушылар қолдан келетін бар дәрменін жасап баққанымен, ойық түбіндегі топырақ арасында әлі де екі адам табылмай жатыр.
Дей тұрғанмен, қазір кентте тағы бір мәселенің шеті тұтанып келеді. Шахта маңайын жағалай орналасқан көне үйлердің, атап айтқанда «Шанхай» шағын ауданының жұрты кейінгі төрт-бес жылда жер астындағы дүмпулер мен бұрғылардың даусы айқын естіле бастағанына, үйлерінің іргетасы мен қабырғалары жарылып, үй төбесін ұстап тұрған ағаш тіреулердің қақырай түскеніне алаңдаулы. Айтуларынша, кеніш үйлердің астын кеулеп, кен байыту комбинатына қарай жылжып барады. Көпшілік бір күні әлгі автобус құлаған сияқты жер опырылып, астына түсіп кетеміз бе деп үрейленеді.
13 қаңтар күні Баянауыл ауданы әкімінің, жергілікті құқық қорғау органдарының, «Майқайыңалтын» АҚ басшылығының қатысуымен кентте кездесу ұйымдастырылып, жұртшылық көкейде жүрген мәселелерін ашық жеткізді.
– Алтын дала көшесі, №3 үйде тұрамын. Үйіміздің сылағы түсіп, қабырғалары жарылып жатыр. Жер астында жарылыс жасаған сайын жанымызды шүберекке түйіп отырамыз. Түн ортасында ұйықтап жатқанда үйіміздің астынан гүрілдеген техника мен шақ-шұқ еткен дыбыстардан кішкентай балаларымыз шошып оянып, жылайды. Кеніштің төңірегінде орналасқан үйлердің асты шахта екеніне күмәніміз жоқ. Өзімнің жасым 60-тан асты. Бұл үйде 8 жан бармыз. Немерелеріміз үнемі үйде, ұсақ. Екіншіден, біздің үйлер орналасқан аумақта дені дұрыс жол жоқ. Көктем мен жазда такси шақырсақ, үйімізге келмейді. Ойдым-ойдым, шалшық жерге кім жоласын? Оның үстіне көп үйлерге ауыз су тартылмаған, суды кәдімгі құдықтан алып ішіп жүр, – деп шағымданды майқайыңдық әжей Кәжен Сынғадолла.
Тәжік-ауған соғысының ардагері Төлеген Ботаев – көпбалалы отбасының отағасы. Айтуынша, үйінің іргетасы қақырап, сөгіліп барады. «Кешкілік үйде жатқанда кеншілердің қимылын, экскаватордың жер жыныстарын ойып жатқанын анық естиміз. Түнеугүні шахтада қатты жарылыс болды. Үйіміз теңселіп кеткендей күй кештік. Қорыққанымыздан далаға атып шықтық. Жыл сайын үйімізге жөндеу жүргізе-жүргізе, шығынға баттық. Мына түрімен бір күні құлайтыны анық. Бізге кенттің өзге қауіпсіз жерінен үй салып беріп, сонда көшірсін. Үй сатып алуға біздің жағдайымыз жоқ. Онсыз да құр жалақыға, зейнетақыға қараған адамдармыз. Шамамен 40-50-дей үй бар болуы керек. Жаңадан үйлер салуға миллиардтап табыс табатын кәсіпорынның қалтасы көтереді. Өйтпесе, жақын жылдары адам шығыны болатыны анық», дейді ол. Тұрғынның бұл айтқандарын көршілері Үміт Кудикенова, Меруерт Қабыкенова, Ақния Қайрат, Айнаш Хәкім, Бекішев Жарылғасын, Мизамхан Алтыбайым, Әтейхан Еркебұлан, Динашқан Малқай, Күләтай Кәлпей және өзгелері қостап отыр.
Тағы бір майқайыңдық ана Махаббат Абсаттарова қауіп көзінде тұрған үйінің жағдайынан қорқып, қазіргі күні кент ортасында баспана жалдап тұрып жатыр. Кеніш жанындағы үйлерінің қабырғаларынан қыста үнемі ызғар соғып, 15 жасар қызы сыз өтіп ауырып қалған. Дәрігерлер созылмалы цистит және бүйрек ауруы диагнозын қойып отыр. Анасының өзі де аурушаң, отбасымызбен денсаулығымызды жоғалттық деп мұңын шақты.
Енді бір адамдар жарылыс болған сайын үйлеріміздің төбесінен топырақ саулайды, кеніштен шыққан улы газ аузы-мұрнымызға кіріп тұншықтырады дейді. «Экологиялық тексеріс мүлде жүргізілмейді. Жазда кеніштен фабрикаға кен тасыған жүк көліктері айналаның бәрін шаңдатып, далаға кір жая алмай қаламыз. Қыста қар бетіне кәдімгідей қызыл шаң тұрады. Зиянды ауа жұтып отырғанымызды білеміз. Алайда осыны тексеріп, зияндылығын дәлелдейтін экологтер жоқ. Жергілікті билік мәселемізді елемей отыр», деп шағымданды көпшілік.
Ал тұрғын Айнаш Хәкім 4 қаңтар күні кешкілік кеніште алапат жарылыстар орын алғанын, салдарынан қабырғада ілініп тұрған шкаф құлап, ыдыс-аяғы күл-талқан болғанын ашына жеткізді. Бұл тұрғынның үйі кеніштен небәрі 300 метрдей жерде ғана тұр. Сол күні шахта үстінде қара шаң көтеріліп, айналаның бәрін тұмшалап тастағанын айтады куәгерлер.
– Бұл қолдан жасалып отырған апат деп ойлаймыз. Кезінде мен бұл шахтада ПДМ машинисі болып еңбек еткен едім. Шындықты айтқаным үшін жұмыстан шығарып жіберді. Кенттен біраз жерде «Алпыс» деген кеніш бар. Ол жердің алтынын әлдебір инвесторлар алып, екі-үш жылдың ішінде ту-талақайын шығарып қазып, ортасына түсіріп кетті. Мына жерде «Майқайыңалтын» АҚ-ның акционерлері де солай жасағысы келіп отыр. Заңсыздық көп, – деген пікірін ашына жеткізді тағы бір майқайыңдық тұрғын Мақсат Тоқтархан. Жергілікті белсенді жастың бірі Ертай Мақсұм оның сөзін қостай келіп, кәсіпорында еңбеккерлер бойынша «қара тізім» жасалатынын, басшылыққа жақпағандар жұмыстан шығарылып жататынын әңгімеледі.
Байқағанымыздай, қабырғалары жарылып, сылақтары түсіп жатқан үйлер Ә.Молдағұлова, Кенші, Алтын дала көшелерінде орналасқан. Адамдар үйлерінің төбелері опырылып түспес үшін бөлме ішіндегі белдеу ағаштарға тіреу қойып жатыр. Кейбір баспаналарда төбедегі бөренелер кәдімгідей жарылып, сына бастағаны көрінеді. Бұл зардаптардың барлығы – кеніште тынбай жүргізілетін жарылыстардың салдары.
Билік пен кәсіпорынның шешімі қандай?
Баянауыл ауданының әкімі Ардақ Кісентаевтың айтуынша, қазіргі күні Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің бұйрығымен құрылған арнайы комиссия кенттегі оқыс оқиғаның себеп-салдарын бүге-шігесіне дейін тексеруде. Арнайы сараптамалар жүргізіп, мамандар барлық жағдайды есепке алып жатыр. Комиссияның қорытындысы шыққан соң ғана апаттың мән-жайы толық хабардар етіледі.
– Егер үйлеріңіздің қауіп көзінде тұрғаны дәлелденсе, мәселені шешуге әбден болады. Тек комиссияның нәтижесі шыққанын күтіңіздер. Екіншіден, қазір шын мәнінде апаттық жағдайда, құлағалы тұрған баспаналар болса, оларға кезектен тыс үй алып беру мүмкіндігі бар. Ол үшін арнайы сараптама жасатып, құжатын біздің қолымызға тигізсеңіздер болғаны. Бұған дейін аудандағы бір отбасына осындай мүмкіндік жасағанбыз. «Шанхайдың» инфрақұрылымы жөніндегі мәселелерді де жақсы білеміз. «Шанхай» мен «Площадка» ықшам аудандарына биыл жалпы ұзындығы 9,5 км асфальтты жол салынады. Оған аудан бюджетінен 334 млн теңге бөлінді, – деп жауап берді.
Мәселенің ізімен «Майқайыңалтын» АҚ-ның бас директоры Қуаныш Ботинді сөзге тарттық. Кәсіпорын басшысы үйлердің асты шахта деген құр қауесет, шындыққа жанаспайды деп отыр.
– Менің үйім де сол «Шанхайда» орналасқан, қауіп жоқ екенін жақсы білемін. Сейсмологтердің пікірінше, жер астында болатын жарылыстардың дүмпуі өте алысқа тарайды. Соның толқыны сіздердің үйлеріңізге жетуі мүмкін, себебі баспаналар кеніштің дәл іргесінде тұр. Сондықтан бұл мәселені қазір тексеру жүргізіп жатқан комиссия анықтайды деген сенім зор, – дейді ол. Жоғарыда сөз болған «Алпыс» кеніші сонау 2014 жылы өз жұмысын тоқтатқан, себебі одан шығарылған кен сұйылып, шығынын ақтамаған.
«Біздің кәсіпорында жасырып қалатын ештеңе жоқ. 3 қаңтар күні кешкілік сағат 7 мен 8-дер арасында кеніште кен жару іс-шаралары болды. Мұндай жарылыстар күн сайын жүргізіледі. Ал акционерлік қоғам пайда болғалы кентте жаңадан баспаналар салмағаны рас. Оған қаржылық мүмкіндік жоқ. Есесіне, кенттің суы мен жылуына, кәріз жүйесіне біздің кәсіпорын жауапты. Жыл сайын жергілікті бюджетке 3,5 млн теңге төлейміз. Жылу инфрақұрылымын қалыпты ұстауға 400 млн теңге шығындасақ, тариф төлемдері арқылы тек 72 млн теңгесі қайтарылды. Қалған шығынды өзіміз көтеріп отырмыз. Бұл – кентке жасап отырған әлеуметтік жауапкершілігіміздің бірі ғана. Кезінде мұндағы орталық жылу жүйесі тоқтап қалған еді. 2016 жылдан бастап жылуды өз қарауымызға алып, барлық үйге жүйені қайта тарттық. Қазандықтарымыз толықтай жаңарып, қазіргі күні жылудың сапасы да артты. Оған тұрғындар куә. Келешекте орталық жылуға қосылмай тұрған өзге үйлерді де жүйеге кіріктіру жоспарымызда тұр», деп нақтылады сөзін Қуаныш Советұлы. Бұған қоса ол қазіргі күні кәсіпорында 1 мыңнан аса адам істейтінін, орташа еңбекақының мөлшері 500 мың теңге екенін атап өтті.
Қорытындылай айтқанда, билік өкілдері арнайы комиссия апаттың себеп-салдарын жария еткен соң ғана шешім қабылданады деп отыр. Себебі шахтаның шын мәнінде үйлердің астында бар-жоғын мамандар анықтап жатыр. Күмәндері шындыққа айналса, онсыз да үрейленіп отырған жұрттың берекесі қашатыны анық. Көпшілігінің барар жер, басар тауы жоқ. Сондықтан бұл мәселені Үкімет деңгейінде назарға алу керек деп есептейміз.
Павлодар облысы,
Баянауыл ауданы,
Майқайың кенті
