Коллажды жасаған Зәуреш Смағұл, «ЕQ»
Қаржы нарығы бәсекеге дайын ба?
Нарық заңына енді ғана бейімделіп жатқан біз емес, дамыған, алпауыт елдердің өзі өзге елдердің озық тәжірибесімен қаруланып, барлық сегментте интеграциялануға мүдделі. Біраз елде билбордтарда көздің жауын алатын «Coca-Cola», «Gucci», «Chanel», «Dior» жарнамасы ғана емес, UBS, «Bank of America», «JPMorgan», «BNP Paribas» сияқты ірі банк атаулары да самсап тұр.
Шетелдік банктер біздің нарық үшін жаңалық емес. Кейінгі жиырма жылда олардың бірі келді, бірі кетті. Қазір бізде екінші деңгейлі 21 банк жұмыс істейді. 12 банкте шетелдік акционерлердің үлесі бар. Басқа банктерде шетел капиталының үлесі айтарлықтай аз. Қазақстанның банк секторындағы шетелдік банктер негізінен сауда операцияларына немесе өз елінің компанияларына қызмет көрсетеді.
Сарапшылар үш банк келген жағдайда экономиканы қаржыландыру мөлшері мен банктер арасындағы бәсеке артады дейді. Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің төрағасы Мәдина Әбілқасымова ол банктердің Батыс Еуропа, Азия мен Таяу Шығыстан келу мүмкіндігі барын айтқан.
Қаржы сарапшыларының сөзінше, қаржы нарығын жаңа ойыншыларға бейімдеу үдерісі былтыр күзде басталды. Жаңа банк ашу талаптарының жеңілдеуі шетелдіктерге де қолайлы болуға тиіс. Бірақ күзден бері бізге жетіп жатқан ақпараттарда елге келеді деген үш банктің дерегі нақтыланған жоқ. Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі төрағасының орынбасары Олжас Қизатов апта басында журналистермен кездескен кезде жекелеген шетелдік банктердің Қазақстанда еншілес ұйымдар немесе филиалдар ашуға деген ниеті қызығушылық немесе зерттеу деңгейінде екенін айтты. Әңгіме Шығыс Азия елдерінен, Оңтүстік Кореядан, Таяу Шығыстан, соның ішінде Қатардан, сондай-ақ Шығыс Еуропадан келген инвесторлар туралы болып отыр. Бірақ олардың ешқайсысы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне әлі ресми ұсыныс түсірмеген.
Олжас Қизатовтың айтуынша, қаржы реттеушісі өз тарапынан бұл бағытта біраз дайындық жұмыстарын жүргізіп қойған. Шетелдік еншілес ұйымдар мен филиалдарды ашу талаптарын ырықтандыру бойынша заң жобасы дайындалды. Заңнамалық түзетулерді жақын арада парламентке енгізу жоспарда бар. Сондай-ақ шетелдік банктерді ашу кезінде ұсынылатын құжаттардың санын азайту жұмыстары жүріп жатқанын жеткізді.
«Біз бұл ақпараттың көпшілігін басқа әртүрлі көзден алуға болатынын көреміз. Тікелей емес, бір-бірін қайталайтын құжаттар жиі болатын. Аудит жүргізу барысында бұрын тіркеу кезінде талап етілетін елу құжаттың біразы қысқартылды. Қалай болғанда да, ірі халықаралық банктердің біздің нарыққа келгенін қалаймыз, олардың келуі банк секторының одан әрі сапалы өсуіне оң әсер етеді деп сенеміз», дейді Олжас Қизатов.
Банктердің экономикалық әлеуетке назары
Сарапшылар елге сенімді шетелдік банктерді тартқымыз келсе, бұл мәселеге байыппен қарау керектігін айтады. Тіпті дамыған елдердің қаржы сегменті шетелдік ірі ойыншыларды ішкі нарыққа тарту арқылы банк секторын сауықтырып алғысы келеді. Мұнайдың табысқа немесе елдің рейтингіне кепілдік бермейтіні өткен жылдардан бастап байқала бастады.
Коллажды жасаған – Алмас МАНАП, «EQ»
«Ұлттық банк жанынан рейтингтік агенттіктердің дерегіндегі мәліметтерді сыни тұрғыдан талдай алатын Сарапшылар кеңесін құру керек» деген пікір көптен айтылып жүр. Бұл банк ісін ілгерілетудің нақты бағдарламасын белгілеуге және ел парламентіне заңнамалық өзгерістерге қатысты ұсыныстар жасауға мүмкіндік береді.
Белгілі қаржыгер Берлин Иришевтің баяндауынша, Батыс елдерінің ірі банктерінің елге келуі тек бедел мәселесі емес, нақты капитал және ел экономикасына қосқан елеулі үлес тұрғысынан сипатталады.
«Бұл әрбір адам үшін, әсіресе қарапайым халық үшін тиімді. «Батыс, ЕО елдерінің ірі банктерін елге әкелу қиын. Табысты қаржы институты абырой мен беделді бағалайды, өзіне ұсыныс білдірген елдің нарығына шықпас бұрын оны жан-жақты зерттейді. Шетелдік банктер бірінші кезекте елдің экономикалық әлеуетіне назар аударады. Нарық заңынан алыс және болашағынан үміт күттірмейтін елдерге ақшасын салмайды. Содан кейін құқықтық тұрақтылыққа назар аударады. Олар басымдық беретін үшінші мәселе – бәсекелестік ортаның болуы. Билік пен бизнес бітеқайнасқан елдерге шетелдік банктер бармайды. 90-жылдардың екінші жартысында еншілес компанияларын ашқан көптеген Батыс ойыншысы ақыры қазақ нарығынан кетіп қалды. Демек оларға есік ашпастан бұрын өз елімізде көп нәрсені өзгерту қажет. Заңнамалық түзетулерден бастап адам психологиясына, мәдениетіне қатысты көзқарастар түбегейлі өзгеруі керек», дейді Б.Иришев.
Сарапшы Расул Рысмамбетовтің айтуынша, екінші деңгейлі банктерді шетелдік инвесторлардың қолына беру арқылы банк секторын шетелдік қаржы институттарымен интеграциялауға болады.
Тұтынушылық несиелендіру нарығы тұтастай алғанда «қызып кеткен», осыған байланысты оның одан әрі өсу мүмкіндіктері шектеулі. Қаржы ұйымдарының агрессивті маркетингі туралы әңгіме – жеке тақырып. Егер бұл мәселе реттелсе, тұтынушылық нарық сабасына түседі. Корпоративтік сегментте сапалы қарыз алушылардың тапшылығы байқалады, бұл – Қазақстан банктерінің несие белсенділігін төмендететін факторлардың бірі. Мұның бәрі қисынсыз ақша-несие саясаты және реттеуші мен банктер арасындағы нақты қарым-қатынас аясында болып жатыр. Мұндай жағдайда бізге сыртқы ойыншылардың қызығушылық танытуы екіталай, бірақ олардың кейбірі саяси себептерге байланысты келуі де мүмкін», дейді.
Қаржы институтына көмек керек
Бизнес өз жобасын өз күшімен қаржыландыруға мүдделі емес. Банктік қаржыландырудың 75-80%-ы депозиттер арқылы қаржыландырылады. Банктердің басым көпшілігі делдал ретінде шетелден қарыз алып, экономиканы қаржыландыруға мүдделі емес. Бірақ сарапшының айтуынша, біздің нарықты шетелдік қаржы институты үшін тым жағымсыз сипатта дей алмаймыз. Ішкі нарықта шығар-шықпас жаны бар банктер де бар. Дегенмен инвесторлардың назары инвестициялық жағынан үміт күттіретін банктерге ауып тұр.
«Bereke Bank-ті қатарлық инвесторлардың басқаруына беру туралы әңгіме жүріп жатыр. Jusan Bank те инвесторлар үшін тартымды. Соңғы 20 жылда жаңа қаржы институты ашылған жоқ. Кейінгі толқын жаңа банк деп қабылдайтын банктердің басым көпшілігі тек атын өзгертті. Себебі елде ескі иелерінің құпиясын сақтап отырған банктер бар. Банктерді жабу – қиын үдеріс. Жабылу қарсаңында тұрған банктерді шетелдіктердің басқаруына ұсынып, сауықтырып алуға мүмкіндік беру керек. Шағын және орта бизнеске квазисектордағы қаржы институты емес, кәдімгі банк керек. ШОБ банктер үшін пісіп-жетілді. Бірақ нарықта ауылға немесе ШОБ-қа бағытталған банк жоқ. Жаңа ойыншыларды бөлшек сауда керек етпегенімен, корпоративтік несиелеу тұрғысынан қажет болып тұр. Бұл ретте бізге аймақты, нарықты, менталитетті жақсы түсінетін, Қазақстанға ұқсас экономикадан шыққан шағын банктер керек шығар. Тек Қатар ғана емес, Индонезия, Малайзия, Үндістан және Шығыс Еуропа елдерінен шыққан банктер қажет», дейді сарапшы.
Банк секторының сын сағаты
Сарапшылардың пікірінше, тұтынушылық несие бойынша қарыздың жоғары деңгейі банктердің бас ауруына айналып тұр. Дүниежүзілік банктің мәліметінше, тұтынушылық қарыз елдің қаржылық тұрақтылығына қауіп төндіретін сыни деңгейге жетіп қалды. Бұл банктердің стратегияларын қайта қарауға және ШОБ субъектілеріне деген көзқарасын өзгертуге мәжбүрлеп жатыр. Шетелдік банктерді тарту бәсекелестікті арттыруға, қызмет көрсетуді жақсартуды ынталандыруға және клиенттерге қызмет көрсету сапасын арттыруға мүмкіндік беруі мүмкін екені айтылып қалады.
Мемлекет шынымен жаңа инвесторды күтіп, банкке қатысты қыруар жұмыс атқарды. Базалық мөлшерлеме 14,75 пайызға дейін төмендеді, жылдың екінші жарты жылдығында екінші деңгейлі банк несиесі де төмендейді деген болжам бар. Алдағы он жылдың еліміздің қаржы секторы үшін қандай көкжиектер ашатынын уақыт көрсетеді. Әзірге ресми ақпарат емес, болжам басым. Біз елге келуден үміті бар шетелдік банктердің ШОБ-тың және клиенттің, ең бастысы экономиканың мүмкіндігіне қарай бейімделгенін қалаймыз.
АЛМАТЫ
