Ауыл оқушыларына ноутбук сыйға тартатын тағылымды жоба 2022 жылдың қыркүйегінде белгілі бола бастады. Цифрлық даму министрі Бағдат Мусин қолдап, бұл істің маңызды екенін де айтқан болатын. Жоба авторы – «Кazdream» холдингінің негізін қалаушы Дәурен Төлебаев. Бұл жердегі басты міндет – ауылда оқитын оқушыларды мүмкіндігінше компьютермен қамтамасыз ету. Үдеріс қалай жүреді? Еріктілер қажетсіз қалған, бірақ іске жарайтын ноутбуктерді қайта қалпына келтіріп, мұқтаж балаларға береді. Әр компьютерге электронды кітаптар, презентациялар, мақалалар, бейнесабақтар жүктеледі. Оларды желісіз пайдалануға болады. Техника сөмке, жаңа тінтуір мен қуаттау құрылғысымен беріледі. Осы игі іске сыртынан қарағанда «әйтеуір жоқтан бардың қамы ғой» деген ой келуі мүмкін. Десе де мүмкіндігін пайдалана алмай, тасада қалған қаншама талантты баланың жолын ашатынын ойласақ, көңілге шуақ ұялайды.
– Бір ноутбук – цифрлық дамуға қаланатын бір кірпіш. Әр сыйланған ноутбук – үлкен бір белеске бастайтын қадам. Осы балалар ішінен елімізді өрге сүйреп, ғылыми жаңалық ашатын немесе цифрлық әлеуетімізді көтеретін маман шығады деп сенеміз. Неліктен «+1 Илон Маск»? И.Маск – әлемді жақсы жаққа өзгерткен, технологияда табысқа жеткен тұлға. Ноутбукті алған балалардың бірі осы жолмен жүріп, қазақтан да Илон Маск шығады деген үмітіміз бар. Біз өз мысалымызда жас та, кәсіби шеберлік те, табыс деңгейі де маңызды емес екенін көрсетеміз. Тек көмектесуге деген ұмтылыс маңызды. Ісіміздің бәрі автоматтандырылған. Қайырымдылықты ұялы телефон арқылы жасауға, өтінімді онлайн тапсыруға және қордың қатысушысы болуға болады, – деген ұсыныс айтты жоба еріктісі Абылай Исин.
Көбіне қорға ескі ноутбуктер түседі. Оны жөндеуге ұзақ уақыт пен қаражат бөлу керек екені белгілі. Мысалы, осыған дейін 166 бірлік техниканы беру үшін 400-ден астам ноутбук қабылданған. Тіпті кейде қалпына келтіруге болмайтын, балаға мүлдем пайдасы тимейтін модельдер түскен. Осының бәрін ескере отырып, 2023 жылдың жазында олар жобаның сайтын CRM-ге біріктірді. Барлық үдерістің стандартын жасады. Жөндеушілер мен логистер жүйеге қосылды. Бәрінің нақты рөлдері пайда болды. Сайтта кесте түрінде база бар, онда әр ноутбуктің жолы көрінеді. WhatsApp, Telegram, SMS-орталықпен интеграция бар. Ноутбукті сыйға тартқандардың барлығына техника жөндеуге бола ма, кімге тапсырылғаны туралы есеп беріледі.
– Ай сайын берілетін ноутбук санын 1 мыңға дейін арттыруға ниет бар. Бірақ біз оны ұзақ уақыт бойы тексергендіктен, әлі де жоғары деңгейге жеткен жоқпыз. Ноутбук жинау жұмыстарын бастаған кезде әртүрлі мәселені анықтай бастадық. Мысалы, логистиканы түзеуге біршама уақыт қажет болды. Кейде Шымкенттен келген ноутбук Астанаға беріліп, содан кейін біз оны қайтадан Шымкенттегі оқушыға берген кезіміз болды. Осы олқылықтарды дұрыстадық, – дейді Д.Төлебаев.
Үдеріс ұғынықты болу үшін бір мысал келтірейін. Идея авторы Данияр Төлебаевқа сегіз пайдаланылған ноутбук сыйланған. Ол оны қорға берген. Сосын «Сіздің ноутбугіңіз қабылданды, жіберуге дайын» деген мәтіні бар сегіз SMS келген. Солай сыйлыққа келген сегіз компьютер сегіз балаға табысталған. Жақында жоба жұмысына өзгерістер енгізу жоспарда бар. Соңың бірі – әр баланы сыйлықпен бірге суретке түсіру. Қайырымдылық жасаушы біраз уақыттан кейін сол суретпен қатар хабарлама-есеп алады. Бұл тек көңілдегі күдікті сейілтіп қана қоймай, тиімділікті де арттырады. Егер осы үдерістің барлығы реттеліп, цифрландырылса, жоба біраз ауыл баласын қанаттандырар еді.
– Ескерер бір күрделі жайт бар. Бастапқыда біз компьютерлік техниканы қайта өңдеумен айналысатын компания құрғымыз келді. Оны қабылдап, балаларға тарату үшін. Содан кейін мұның заңсыз екенін білдік. Одан соң мемлекеттік ұйымдардан қажетсіз техникаларды сұрасақ деген ой келді. Бұл да мүмкін емес болып шықты. Өйткені олар бәрін есептен шығаруға және жоюға міндетті. Бұл бақыланады. Ынтымақтастыққа дайын компаниялар бар. Бағдат Мусин келгенде көптеген ұйымға ескі ноутбуктерді бізге беруді тапсырды. Бірақ заңды түрде оны ешкім ресімдей алмады. Алайда Мусин бізге пиар тұрғысынан көмектесті. Біздің сенімді қор екенімізді растады. Енді мен онымен бірге түскен суретті көрсетіп, министр бізді қолдады деп айта аламын. Дегенмен де біз басқа жүйеге келуіміз керек. Бірақ қандай екенін әлі білмеймін, – деді мәселе көтеріп Дәурен.
Ноутбук кімдерге беріледі? Жобаның бұл жағы аздап ақсап тұр. Себебі осы істі жүйелеп, нағыз мұқтаж балаларды таңдайтын арнайы адам жоқ. Жоба жетекшісі Динара Шәжімбаева өзі мектептерге қоңырау шалып «Ноутбуктер керек пе?» деп сұрап отырады. Көбіне сенімсіздік пен түсінбестіктің кесірінен бастамалары мақұлданбай қалады. Мектептер оқушыларының техникамен қамтамасыз етілуіне мүдделі екенін ескерсек, бұл әрекеттері қисынға келмейді. Таңғаласың. Оның себебін идея авторы түсіндіріп берді: «Себебі – бюрократия. Көбі білім басқармасынан ресми хат сұрайды. Олар бізге күдікпен қарайды. Тіпті «Кazdream» бренді де көмектеспейді. Біз туралы тек Астана мен Алматыда ғана біледі. Содан кейін негізінен IT саласының мамандарының ғана хабары бар». Барлық директор игі ұсынысқа келісе бермейді. Өйткені еріктілер отбасының қаржылық жағдайын растайтын құжаттарды талап етеді. Ата-аналар анықтама бергісі келмейді. Ноутбукті кім көрінген алмай, шынымен мұқтаж бала алуы маңызды болғандықтан, олар нақты деректерді талап етеді.
Жақында қымбат «MacBook Pro» ауыл баласына тарту етілді. Әдетте еріктілер техниканы мұқтаж отбасыларға ешбір таңдаусыз таратады. Бірақ макбуктың жайы басқаша болды. Бұрынғы иесі оны ең ақылды балаға беруді сұраған. Еріктілер мектепке барып, мұғалімнен ең қабілетті және талапты оқушы кім екенін сұраған және сол балаға берген. Осы жерде бір қызық оқиға болған. Ноутбук алғанына қуанған бала шаттанғаны сонша сыйлығын алып, сыртқа қарай жүгіре жөнелген. Бұл қылығына аң-таң болған еріктілер оның артынан барса, атасымен бірге мотоциклге отырып, тауға қарай бет алған. Сөйтсе, ең ақылды бала шопанның немересі болып шыққан.
– Бұл балаларда ноутбуктердің болмауы ғана емес, интернетке қатысты мәселелер де бар. Біз мұны да ескереміз. Тіпті әрбір екінші ноутбук OLX-тен сатылып кетуі мүмкін. Әрине, біз олардың не көріп жатқанын, не істеп жатқанын бақылай алмаймыз. Біздің міндетіміз – жинау және беру. Бірақ менің ойымша, оннан тоғызы тек ойындар ойнаса да, әйтеуір біреуі болса да ілім үйренеді. Оның өзі – жақсы нәтиже. Өйткені ол болашақта бағдарламашы, ғалым немесе кәсіпкер бола алады. Бірде ноутбуктер мектеп-интернатқа берілді. Онда орта мектеп оқушылары IT курстарында оқиды. Бір қыз «анам сіздерге алғыс айтуды өтінді», деді де жылап жіберді. Бұған тереңірек қарасақ, көп дүние ұғуға болады. Техника алуға мүмкіндігі жоқ, бірақ көкейінде қаншама арманы бар балалар бар. Ол қыз да – солардың бірі. Кейде ауыл балаларына техника беруден басқа, тағы қалай көмектесуге болады деп ойланамын, – дейді жанашыр кәсіпкер.
Жоба ізгілікке толы болса да, көп кедергіге тап болды.Еріктілер ауылдық жерде біз білмейтін көп шындыққа көздері жеткен. Олар ауыл-ауылға барып цифрландыру туралы сөйлескенде, көбі қабылдай алмай, біртүрлі қарайтын көрінеді. Әрине, ноутбук – жай ғана мүмкіндік. Ел қамын ойлап жүрген еріктілер тегін Starlink-ті орнатуға да қарсы емес. Бағдарламалық шешімдерге көмектесуге дайын. Ескі ноутбуктерді қай ауылдың қай баласына жеткізеді деп ойлауыңыз мүмкін. Бірақ жүргізілген зерттеулерге сүйенсек, елімізде есептен шығарылған барлық компьютер мұқтаж балаларға қарағанда көп. Арғы жағын өзіңіз ойлана беріңіз.
