Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Ішкі туризмнің тамырына қан жүгіртіп, туристердің қатарын арттырудың қамы үшін жергілікті атқарушы органдар инфрақұрылымды дамыту бағытында жол картасын әзірледі. Былтырғы 9 айдың қорытындысы бойынша ішкі туристердің саны 5,4 миллион адамға жетіп, 2022 жылмен салыстырғанда көрсеткіш едәуір өскені байқалды. Шетелдік туристердің саны былтыр 835 мыңға жуықтады. Туризм өрісін түлетуге 2022 жылы 40 млрд теңгеге 138 инвестициялық жоба іске қосылса, былтыр 288 млрд теңге бөлініп, 115 жоба қаржыландырылған. Игілікті бастаманы жүзеге асыру арқылы 1,5 мың адамды тұрақты жұмысқа тарту көзделген.
Еліміздегі негізгі 20 туристік аймақтың бірі – Батыс Қазақстан облысындағы «Хан ордасы» кешені. Ордалықтар өздерін тұңғыштардың шоғыры орналасқан көрікті мекен тұрғындары санайды. Олай болатын да жөні бар. Қазақ сахарасында ашылған алғашқы қазақ мектебі, қыздар училищесі, амбулаториялық емхана мен аурухана, банк ғимараты да бұл өлкеде 1850 жылдарға дейін салынып жұмыс істеген. Бүгінде осындай тарихи-мәдени ескерткіштер туристер жиі ат шалдыратын орынға айналып, жыл сайын келушілердің де қатары артып келеді. Жәңгірдің хандық құрған кезеңінде бой көтерген ғимараттардың бүлінбей бүгінге бүтін жетуі Батыс Қазақстан облысының несібесіне айналып отыр. Былтыр күзде ашылған визит орталықтың мәліметінше, 5 жыл бұрын «Хан ордасын» көруге келушілердің саны 16 мыңдай болса, былтыр 25 мың саяхаттаушы табан тіреген.
«Бұл кешенде 1827 жылы салынған хан сарайы сақталған. Одан кейін тұрғын үйлері салына бастады. 1845–1847 және 1878 жылдары қабырғасы қаланған үйлер сақталған. 1832 жылы жәрмеңкеге келген көпестер өздерінің жай-күйіне жайлылық үшін базарлар ашып, тұрғын үйлердің құрылысы жүргізілді. 1841 жылы Жәңгір хан тұңғыш мектепті салдырды. 1883 жылы қазақ қыздар мектебі бой көтерді. 1852 жылы пайдалануға берілген аурухана мен 1872 жылы салынған амбулаторлық ғимараты бар. 1846 жылғы Тарғын мектебі, 1835 жылы Жәңгір ханның өзі салдырған мешіті де тұр. 1867 жылы салынған қазынашылық мекеме мен мешіт тастан қаланған. Қалған ғимарат ағаштан, бөренені бүтіндей, кейде қақ жарып қиыстырған. Мұның барлығы да бүгінде еліміздің тарихи-мәдени ескерткіштері саналып, туристердің тамашалайтын орнына айналып отыр. Алды екі ғасырға жуықтаған ғимараттардың бүлінбей бүгінге жетуі – құрылыс жұмыстарының өте ыждағатпен іске асуынан. Тарихи-мәдени ескерткіштердің басым көпшілігінде еденінің тақтайы екі қабат төселген. Ғимараттардың төбесіне қыста жылу ұстау үшін және жазда салқын болсын деген мақсатта малдың тезегін де жайған. Былтыр облыс әкімдігінің қолдауымен туристерді қабылдайтын визит орталық ашылды. Хан ордасы аулына келетін туристердің алдымен ат байлар мекені – осы визит орталық. Келушілерге қандай кешенді тамашалайтынын, оған қалай жететінін осы визит орталықтағылар жөн сілтейді», дейді музей-қорық директоры Ғайса Махимов.
Оның айтуынша, Ресейдің Астрахан мен Волгоград облыстарынан да келушілер көп. Қоңсы қонған демалыс кешендеріне келгендер де ашық аспан астындағы мұражай «Хан ордасы» музей-қорығын тамашалауға бұрылады.
Азамат соғысының ардагері, еңбегі сіңген педагог Ахметпайыз Тәжетдинов 1962 жылы өзінің жеке қорындағы 55 экспонатпен тарихи-революциялық мұражайды ашқан. Ел ішінен экспонаттарды жинастыра жүріп ауқымын кеңейтті. 1967 жылы мұражай қазынашылық ғимаратына көшіріліп, 1969 жылы мемлекет қамқорлығына алынған соң штат бөлінген. 2002 жылы ғимараттардың саны артуына байланысты Бөкей ордасы тарихи музей-кешеніне айналды. 2019 жылы 13 ғимарат, 3 кесене – барлығы 16 тарихи-мәдени ескерткіш облыста алғаш құрылған музей-қорықтың еншісіне берілді. Бұдан 62 жыл бұрын кітапхананың бір бөлмесінде ашылған музей бүгінде Батыс Қазақстан облысының тарихи-мәдени жауһары саналады. Сондай-ақ Хан сарайының өртке оранған бөлігіне «Мәдени мұра» бағдарламасының шарапаты тиіп, қалпына келтірілді.
«Жол мұраты – жету» десек, «Хан ордасы» музей-қорығына келушілерді қинайтыны – тарихи орынға табан тірегенше жолсоқты болып шаршататын жол ауырлығы. Облыс орталығы Орал қаласынан 600 шақырым, аудан орталығынан 50 шақырым жырақта жатыр.
Келушілер ашық аспан астындағы музей-қорықтан 19 мыңнан аса экспонатты тамашалай алады. Тарихи-мәдени ескерткіштердің құндылығы өз алдына, Исатай мен Махамбеттің сарбазына сыйға тартқан қанжары да Хан ордасы қорық-музейінде тұр. Өткен ғасырда батыс топырағында балмұздақ өндіретін аппараттар жұмыс істегенін осы қорық музейдегі экспонаттар әйгілейді.
Бұл өлкенің табиғаты да туризмді өрістетіп, емдік қасиеті мол су көздері де емдеу-сауықтыру кешендерін салуға сұранып-ақ тұр. Инфрақұрылым мәселесі бір қайырылса, оның ішінде осы жолдың жайы жөнге келсе, ішкі туризмнің екпіні күш ала түсетіні сөзсіз. Шағын және орта бизнестің дамуы 3 мыңнан аса жергілікті тұрғынның да әлеуметтік әлеуетінің нығаюына септігін тигізері анық.
Хан ордасы музей-қорығы – бір ауылдың бизнесін өрістетуге де таптырмас мүмкіндік. Ішкі туризм ағыны күшейіп, бұл ауылға келушілердің қатары артады. Көлік жуатын орыннан бастап қонақүй, асхана, спорттық ойын кешені салынса, бір жоқты бір жоқ табары анық. Сырттан келген қонақ көлігінің батпағын жуғаны үшін де қалтасындағы қаржысын ауыл тұрғынының алақанына салып кетеді. Сиырын сауып, майын шайқап, құртын кептірген ағайын да әр келген туриске тауарын ұсыну арқылы кәсібін дөңгелетеді. Қонақтарды атпен серуендетіп, сейілге шығарып та пайда табуға болады. Этноауыл құру арқылы да ұлттық құндылығымызды дәріптеудің таптырмас мүмкіндігі туады. Көзін тапқан адамға ішкі туризмді өрістету – кәсіптің тұма қайнары.
Жергілікті тұрғындар республикалық маңызға ие Өнеге – Бисен – Сайқын жолынан Хан ордасы аулына жеткізетін 21 шақырым жолдың жасалғанын көптен күтіп жүр. Ойдым-ойдым жолдың бүтінделіп жасалуы көп жақсылықтың жаршысы болмақ. Жолдың жайы реттелсе, Нарынның ұйыса өскен қарағайлы алқабына сауықтыру кешенін салуға ықыласты инвесторлар да табылады. Инвестиция тартумен де емдеу-сауықтыру орындарын салып, жергілікті халықты тұрақты жұмыспен қамтамасыз етуге болады.
Бес жылдан бері «Батыс Қазақстан облыстық Хан ордасы тарихи-мәдени, архитектуралық-этнографиялық музей-қорығы» деп аталатын тарихи кешеннің кем-кетігі біртіндеп түгенделіп келеді. Республикалық маңызы бар тарихи һәм мәдени ескерткіштердің тізіміне енгізілген кешеннің барлығы да – мемлекет қорғауында. 7 ғимараттың келбеті қайта қалпына келтіріліп, жөндеу жұмыстарынан өтіп, халықтың тамашалауына барлық мүмкіндік жасалған. Оның ішінде 172 жыл бұрын салынған аурухана ғимараты және ауыл мұғалімінен ұлт қайраткеріне дейін өскен Сейітқали Меңдешев мекен еткен үйі де жөндеу көрді. Келешекте Жәңгір мектебінің мұғалімдері тұрақ еткен үйі, «Ш.Бөкеевтің әдеби-мемориалдық музейі», Хан сарайы, «Хан мешіті», «Қыздар мектебі», «Баспахана музейі», «Қазынашылық мекеме» болған ғимараттарға да күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіледі. Бұл ауылдан 4 шақырымдай шалғайда орын тепкен Жәңгір хан, Дәулеткерей күйші, ғалым Мұхамед-Салық Бабажанов кесенелері де жаңғыртылады. Мұның барлығы да тарихи-мәдени орындарды тамашалау мақсатында Хан ордасы ауылына тоқтаған туристердің алдына сан салалы өріс ашары сөзсіз.
