Фото: aikyn.kz
Сенаттың Қаржы және бюджет комитеті Павлодар облысында көшпелі отырыс өткізді. Жиынға жергілікті мәслихаттар, облыс, қалалар мен аудандар әкімдіктері, мемлекеттік кірістер департаменті, өңірлік тексеру комиссиясының өкілдері қатысып, аймақтардың бюджеттік дербестігі, тексеру комиссиялары мен жергілікті атқарушы органдардың ішкі аудит қызметтерінің мәселелерін талқылады.
Ұлттық экономика вице-министрі Азамат Әмриннің дерегінше, жергілікті жерлердегі салықтарды жинаудың қарқыны шамамен 128 пайызға өскен. Өңірлерде 2021 жылы 631 млрд теңге салық жиналса, былтыр бұл көрсеткіш 985 млрд теңгеге жетті.
– Бұдан біз жергілікті әкімдердің салық көрсеткіштерін еселеуге мүдделі екенін байқап отырмыз. Яғни жергілікті қазынаға түсетін кіріс көп болған сайын, төртінші деңгейдегі бюджеттің қалтасы қампаяды. Сәйкесінше, жергілікті жерлерді дамытуға ақша көбейе түседі. Жаңа Бюджет кодексін талқылау кезінде Мәжіліс депутаттарының ұсынысымен корпоративтік табыс салығы мен жеке табыс салығы 100 пайыз аудандық деңгейдегі бюджетке түсу мәселесі жұмысқа алынды. Бірақ Ұлттық статистика бюросының дерегінше, еліміздегі еңбекақы төлеу қоры (ЕТҚ) 2022 жылы 31 трлн 556 млрд теңгені құраған. Оның 10 трлн 677 млрд теңгесі – бақыланбайтын экономика. Соның ішінде Павлодар облысында еңбекақы төлеу қоры аталған уақыт ішінде 1 трлн 249 млрд теңге болса, 482 млрд теңгесі бақыланбайтын экономикаға тиесілі. Шартты есептеулерге сүйенсек, бақыланбайтын экономикаға ЕТҚ-дан қосымша 70 млрд теңгеден астам қаражат түседі, оның 40 млрд теңгесі – жеке табыс, 30 млрд-ы – әлеуметтік салықтар. Бақыланбайтын экономика көрсеткіштерінің төмендеуі бюджетті көбейтудің шешуші факторы екенін ескерсек, өңірлер экономиканың барлық саласында қадағалауды күшейте түсуі керек, – дейді вице-министр.
Дейтұрғанмен қазіргі уақытта төртінші деңгейлі бюджет халқы аз өңірлер үшін аса тиімді болмай тұрғаны байқалады. Мысал үшін Ертіс-Баян өңірінде бұл бюджеттің пайдасын небәрі 2 ауыл ғана көріп отыр.
Павлодар облысы әкімінің орынбасары Дәурен Жамбайбектің дерегінше, облыстағы ауылдық аумақтардың жергілікті кірісі негізгі бюджеттің 1-6 пайызын ғана құрап отыр. Мұндай кіріс олар үшін жеткіліксіз әрі оны пайдалану тұрғысынан тіпті тиімсіз.
– Өңірде 126 ауылдық округ бар. Соның ішінде Екібастұз қаласына қарасты Солнечный кенті мен Төртқұдық ауылдық округінде ғана жергілікті алым-салықтан бюджеттің 67-80 пайызы жабылады. Себебі бұл жерлерде ірі кен орындары орналасқан. Өзге аумақтарда бұл үлес 1-ден 6 пайызға дейін, әрі кетсе 9 пайыздан аспайды. Біздің ұсынысымыз, ауылдық округтегі халық саны 2 мыңнан асқан жағдайда ғана төртінші деңгейлі бюджет қолданылуы керек. Ал одан аз болса, бұл бюджеттің ешбір тиімділігі жоқ, барлық бюджеттік түсімдер аудан арқылы жүргізілуі керек. Бұл ұсынысты біз Парламент пен Үкіметке жолдап отырмыз, – дейді ол.
Тағы бір мысал, 2024 жылы облыста төртінші деңгейлі бюджеттің жалпы жиыны 19,4 млрд теңгені құраса, соның небәрі 9 пайызы ғана жергілікті алым-салықтардан құралған. Ал бюджеттің 27 пайызы жергілікті әкімдіктердің аппаратын ұстап тұруға, 30 пайызы жолдардың күтімі мен жөндеуге, 13 пайызы «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасын жүзеге асыруға, 22 пайызы абаттандыру мен санитарлық іс-шараларға, көшелерді жарықтандыруға жұмсалады деп жоспарланған.
Егер жоғарыдағы ұсыныс жүзеге асатын болса, төртінші деңгейлі бюджет Павлодар облысында халқы 2 мыңнан асатын 32 ауылдық округте ғана қолданылуы мүмкін.
Қазіргі уақытта Сенат өңірлердің бюджеттік дербестігін күшейту мақсатында аймақтарды аралап, пікір-ұсыныстарды жинап жүр. Қаржы және бюджет комитетінің төрағасы Сұлтанбек Мәкежанов Мәжілісте талқыланып жатқан жаңа Бюджет кодексінің жобасы тұрғысынан бұл ұсыныстар аса маңызды екенін атап өтті. Мемлекет басшысының алға қойған міндеттері мен үкіметтік сағаттар, тыңдаулар, дөңгелек үстелдер, көшпелі отырыстар нәтижесіндегі Парламент депутаттарының ұсынымдары мен қоғамның тілектері осы мақсатқа жетуге бағытталған.
Жиында сондай-ақ төртінші деңгейлі бюджетке қатысты шешімдердің барлығын Әділет органдарында міндетті тіркеу, бюджетті нақтылау мерзімдерін көбейту, тексеру комиссиялары мен ішкі аудит қызметінің жұмыстарын қайта қарау сияқты ұсыныстар айтылды.
Павлодар облысы
