фото: baq.kz
Өңірлік коммуникациялар қызметі алаңында өткен брифингте ШҚО Криминалдық полиция департаменті киберқылмыспен күрес бөлімінің аға тергеушісі Нұрай Арыстанбек сөз сөйлеп, жыл басынан бері полиция «Кибернадзор» ақпараттық жүйесінде 600-ден астам күдіктінің интернет сілтемелерін дереу бұғаттағанын хабарлаған.
2024 жылдың басынан бері полиция базасында құрылған Киберполдың ереуілге қарсы жедел тобы интернеттегі алаяқтық бойынша 30-дан астам қылмыстық істі ашып, зардап шеккендерге келтірілген 50 миллион теңгеден астам шығынды қайтарды. Жалпы, жыл басынан бері интернет алаяқтардан зардап шеккендердің саны 300-ге жуық және ШҚО тұрғындарының 500 миллион теңгеден астам ақшасын жымқырған.
Халықтың қаржылық және құқықтық сауаттылығын арттыру үшін облыс әкімдігі мен полиция қызметкерлері бірлесе отырып медиа-жоспар әзірлеген. Оның аясында аймақтық деңгейде алаяқтықтың алдын алу мақсатында «Тоқта, алаяқ» жедел-профилактикалық іс-шараларын жүргізіп, осы санат бойынша тіркелген қылмыстардың санын азайтуға қол жеткізді. Үйме-үй аралап, тұрғындарға интернеттегі алаяқтықтың түрлері мен фактілері туралы ескертіп келеді. Полиция қызметкерлері әлеуметтік желілерді үнемі қадағалап, заңсыз контент пен шындыққа жанаспайтын жарнамаларға тосқауыл қойып отыр.
Қазіргі уақытта он шақты қылмыстық схема бар. Біріншісі, қаскүнемдер банк қауіпсіздік қызметкерлерін сылтауратып, азаматтардың телефондарына, мессенджерлеріне қоңырау шалып, олардың есепшоттарына қандай да бір күмәнді операция жасалып жатқанын айтады немесе олардың атына несие бермекші деп мәлімдейді. Бұл транзакциялардың алдын алу үшін олар сізден телефоныңызға үшінші тарап қолданбаларын орнатуды сұрайды. Сонымен бірге олар бұл банктік қолданбалар деп сендіреді және олар сіздің қаражатыңызды қорғайды. Іс жүзінде бұл қашықтан қол жеткізуге болатын қолданбалар. Қылмыскерлер смартфоныңызға тікелей қол жеткізе алады.
Екіншісі, соңғы уақытта шабуылдаушылар өздерін ұялы байланыс операторларының қызметкерлері ретінде таныстырып, сіздің SIM картаңыздың жарамдылық мерзімі бітетінін айтып, жәбірленуші туралы толық ақпаратты біле алады.
Интернеттегі алаяқтықтың үшінші әдісі - «пайдалы инвестициялар». Жасанды интеллект арқылы жасалған жарнама қазіргі уақытта әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде танымал болып жатыр. Жарнаманың бұл түрлерінде адамдарды пайдалы инвестиция жасауға, кейбір акцияларды сатып алуға шақырады, ал сенгіш азаматтарды бұған итермелейді. Олар күмәнді сілтемелерді пайдаланып, фишингтік сайттар құрады, онда адамдар жасайтын барлық банктік оперциялар бақыланады және кірісі артады. Бірақ жәбірленуші алаяқтарға ақшасын бергеннен кейін көп ұзамай бұғатталып, сайттың жойылғанын байқайды.
Алаяқтықтың төртінші түрі әлі де өзектілігін жоғалтпай, азаматтарға шығын келтіріп жатады. Бұл - тауарлар үшін алдын ала төлем жасау. Қазіргі уақытта алаяқтар Instagram-да, веб-сайттың мессенджерінде, «Колеса», «Крыша» веб-сайттарында жалған парақшалар жасап, аванс сұрайтын жағдайлар жиі кездеседі. Кез келген өнім немесе қызмет үшін төлем, тартымды баға мен көп жазылушыларды алға тартып, адамдар алдын ала төлем жасағаннан кейін, алаяқтар байланысын тоқтатады.
Мұндай фактілердің алдын алу және болдырмау үшін полицейлер бірқатар қарапайым және тиімді ережелерді есте сақтауға шақырады: біріншіден, банк қауіпсіздік қызметкерлері ешқашан өз клиенттеріне қоңырау шалмайтынын есте ұстаған жөн, өйткені олардың бұған құқығы жоқ. Екіншіден, SIM карталарының жарамдылық мерзімі жоқ екенін есте ұстаған жөн. Егер қандай да бір себептерге байланысты нөміріңіз жұмыс істемей қалса, ұялы байланыс операторларының филиалдарына тікелей хабарласып, мәселені егжей-тегжейлі шешкеніңіз абзал. Үшінші, онлайн аударым жасамас бұрын, сатып алғалы отырған затыңыздың бар-жоғын нақтылап, сатушымен тікелей байланысқа шығыңыз.
Ұялы телефоныңыңға сенімсіз көздерден қосымшалар орнатуға асықпаңыз. Қосымша туралы ақпарат іздеп, орнатар алдында барынша қырағы болғаныңыз абзал.
Алтынай АБДЫШ,
ЕҰУ студенті
