Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Осыған орай прокуратура мен ішкі істер қызметкерлері жаңбырдан кейін көбейген саңырауқұлақтай бірінен соң бірі пайда болып жатқан алаяқтықтың қитұрқы әрекеттері жайында халықты үздіксіз құлағдар етіп келеді. Таяу күндері Орал қалалық прокуратурасы да түрлі алаяқтық схемалар арқылы тұрғындардың қаражаты мен жеке деректерін иемдену әрекеттерінің көбейгені жайында кезекті ескертуін жасады.
Прокуратураның мәліметінше, қазіргі таңда ең көп тараған қылмыстың бірі – «телефон алаяқтары». Олар өздерін банктердің, құқық қорғау органдарының немесе басқа ұйымдардың қызметкеріміз деп таныстырып, түрлі сылтаумен телефон соғып, адамдардың жеке мәліметтерін, банк карталарының деректемелерін беруді немесе «қауіпсіз» шотқа ақша аударуды талап етеді.
«Кейінгі кездері елімізде интернет арқылы жасалатын алаяқтық фактілері де жиілеп кетті. Бұл жалған интернет-дүкендер, фишингтік сайттар болуы мүмкін. Олар интернет қолданушыдан әртүрлі сылтаумен банк картасының деректері немесе шоттардың құпия сөздерін иемденіп, одан әрі өздерінің қылмыстық әрекетін жүзеге асырады» дейді прокуратура хабарламасында.
Қазіргі таңда жиі тараған алаяқтық әрекеттерінің тағы бірі әлеуметтік желілер мен мессенджерлердегі аккаунттарды бұзу арқылы жасалады. Сол арқылы достарының немесе туыстарының атынан көрсетілген шоттарға шұғыл ақша аударуды сұрайды. Сондай-ақ, жалған ұтыстар мен лотереялар ойнату арқылы жасалатын алаяқтық қылмыстары да қоғамда дендеп тұр. Мұнда қылмыскерлер азаматтарды жоқ ұтыстар туралы хабардар қылып, оны алу үшін әртүрлі «салықтар» мен «алымдарды» төлеуді талап етеді.
Прокуратура қызметкерлері алаяқтықтан қорғану үшін ешкімге жеке деректер мен банк картасының мәліметтерін бермеуді, банктердің немесе мемлекеттік органдардың қызметкерлері мұндай ақпаратты ешқашан телефон немесе интернет арқылы сұрамайтынын ескертеді.
«Ақпарат көздерін тексеріңіз. Егер сізге ақша аударуды сұрайтын қоңырау немесе хабарлама келсе, нұсқауларды орындауға асықпаңыз. Тексерілген контактілерді пайдаланып, осы мекемеге немесе адамға өзіңіз хабарласыңыз. Күдікті сілтемелерге кірмеңіз және белгісіз сайттардағы деректерді енгізбеңіз. Алаяқтар құпия ақпаратты алу үшін клондық сайттарды жиі пайдаланады» делінген хабарламада.
Сонымен қатар, әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде сөйлескенде абай болуды, досыңыздан немесе туысқаныңыздан күдікті хабарлама алған жағдайда, алдымен оның өзіне телефон арқылы немесе басқа жолмен хабарласып, келген хабарламаның рас-өтірігін анықтап алу керек екенін ескертеді.
Осындай алдын алу шаралары мен ескертулерге қарамастан, әккі алаяқтардан зардап шеккендердің саны азаюдың орнына, көбейіп жатыр. Атап айтқанда, жыл басынан бері Батыс Қазақстан облысының өзінде 23 алаяқ ұсталып, сотталған. Мысалы, Орал қалалық соты дроппер болып жұмыс істеген, яғни алаяқтық жолымен алынған қаражатты қолма-қол ақшаға айналдырған Е. есімді азаматқа қатысты үкім шығарды. Сот отырысында сотталушы өз кінәсін мойындамай, қаражаттың заңсыз жолмен келгенін білмедім деп өзін ақтауға тырысқан. Алайда мемлекеттік айыптаушы оның кінәсін дәлелдейтін бұлтартпас дәлелдерді алға тартып, соттың айыптау үкімін шығаруына ықпал етті.
Нәтижесінде, дроппер Қылмыстық кодекстің 28-бабы 5-бөлігі және 190-бабы 3-бөлігінің 1,4-тармақтарымен көзделген қылмысты жасағаны үшін кінәлі деп танылып, 4 жыл 6 ай мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалды.
Құқық қорғау органдары шынайы өмірде және интернетте жасалатын кез келген алаяқтық әрекеттерден сақтанудың ең тиімді жолы – құқықтық және медиа сауаттылық екенін ескертеді. Алаяқтар қатары күннен-күнге көбейіп жатыр. Бәрін бірдей құрықтап, қолға түсіру мүмкін емес. Сондықтан ең алдымен құқықтық сауатты арттырып, кез келген ақпаратты алдын ала тексеріп алу артықтық етпейді.
