Сурет: ru.freepik.com
Акционерлер жауапкершілігі артады
Бұл заңның қаржы сегментінің алдағы тағдырын айқындайтын салмағы ерекше. Сарапшылардың айтуынша, заң аясында банктерге біршама тың талап қойылуы мүмкін. Солардың негізгілері – нарықтағы жаңа ойыншыларға жеңілдіктер жасау, салыққа қатысты норманы күшейту, банктердің экономикаға көбірек несие беруін ынталандыру және көп дивиденд төлеп жатқан банктерге қатысты белгілі бір шкала енгізу.
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің (ҚНРДА) төрағасы Мәдина Әбілқасымованың айтуынша, банктерге лицензия беру тәртібі де осы заң бойынша реттеледі.
«Әмбебап лицензия ірі және орта банктерге, ал негізгі лицензия реттеу талаптары төмендетілген шағын банктерге арналады деген үміт бар. Лицензиялаудағы өзгерістермен қатар, еншілес ұйымдар немесе филиалдар ашқысы келетін шетелдік банктерге қойылатын талаптарды ырықтандыру жоспарланып отыр. Шетелдік банктерге қолжетімді операциялар тізімін кеңейту де осы заң бойынша шешімін табады. Реформаның тағы бір негізгі бағыты – исламдық қаржыландыруды дамытуға басымдық беру», дейді ҚНРДА төрағасы.
«Осы ретте әмбебап банктерге бір лицензияны алып, дәстүрлі банк қызметін исламдық қаржыландырумен біріктіру мүмкіндігін беру көзделеді. Бұл жаңалық исламдық қаржы секторының дамуын ынталандырып, банктер мен олардың клиентіне көбірек мүмкіндік сыйлайды. Біз жаңа заңды қабылдай отырып, мемлекеттің қатысуын барынша азайтуға, банк тұрақтылығы мен қаржылық жағдайын қамтамасыз етуге акционерлердің жауапкершілігін арттыруға қол жеткіземіз», дейді агенттік басшысы.
Банк туралы заң осыдан 30 жыл бұрын қабылданған. Оған бірнеше рет өзгерістер мен толықтырулар енгізілді де. Алайда қолданыстағы құжаттың өзгере беруі оны бастапқы мағынасынан алшақтатып жібереді. Сөйтіп, байырғы заң бүгінгі күннің мәселелерін шешуге қабілетсіз болып қалды. Бұл заң тіпті қаржыгерлер ортасында да аса түсінікті болмағанын сарапшылардың бәрі айтады. Демек Мемлекет басшысының жаңа заңды дайындауды тапсыруы қажеттіліктен туып отыр.
Салықты көбейту қазына түсімін молайтады
«Halyk Finance» басқарма төрағасының кеңесшісі Мұрат Темірханов банк заңнамасын жаңарту туралы ұсыныс қаржы нарығы үшін күтпеген жаңалық болды дейді.
«Жолдауға дейін бұл туралы ресми деңгейде айтылған жоқ. Сондықтан Үкімет, Ұлттық банк, ҚНРДА бұл мәселеге үлкен дайындықпен келуі керек. Нарық осыны күтеді. Меніңше, банк туралы жаңа заң жобасы әлемдік озық әлемдік тәжірибемен сәйкес келгені жөн. Мемлекет басшысы заң экономикалық белсенділікті ынталандыру және финтех секторын одан әрі серпінді дамыту үшін қажет екенін ашып айтып отыр. Банктердің экономикалық белсенділігін заңнамалық тұрғыдан қалай ынталандыруға болатынын түсіну қиын. Банк қызметін реттеу үшін бізде Ұлттық банк пен ҚНРДА-ның нормативтік актілері бар және бұл жеткілікті. Финтех несиелендіруге келетін болсақ, мұндай несиелендіру банк қызметінен олардың несие беруімен ерекшеленеді, бірақ жеке және заңды тұлғалардан депозит алмайды. Финтех кредитор барлық банк сияқты депозиттерді алғысы келсе, ол автоматты түрде кәдімгі банкке айналып, банктік реттеуге түседі. Неге екені белгісіз, бірнеше жыл бұрын финтех несиелендіру микроқаржы ұйымдары туралы заңға енгізілді. Міне, бұл қателік болды. Финтех несиелеуді МҚҰ бойынша заңнан нақты бөліп көрсету керек», дейді Мұрат Темірханов.
Тәуелсіз сарапшы Нұрсұлтан Ерболатұлының айтуынша, экономиканың құрылымы да, банк секторы да осыдан 30 жыл бұрынғы жағдаймен салыстырғанда көп өзгерді.
«Банктер дәстүрлі жүйеден көпсалалы, өзіндік экожүйесі бар, технологиялық шешімдері дамыған маңызды қаржы институттарына айналды. Елімізде тіркелген банктер тізімінен «ең қымбат компания», «үздік маркетплейс» те шығып жатыр. Сондай-ақ банктердің табысы да жылдан-жылға артып келеді. Мысалы, осы жылдың 7 айында екінші деңгейлі банктердің таза табысы 1,4 трлн теңгеге жуықтады. Бұл – банк секторында бұрын-соңды болмаған рекордтық табыс. Президенттің айтуынша, банк секторына салық мөлшері әділ белгіленуге тиіс және банк акционерлері дивидендіне сәйкес салық төлеуі керек. Әдеттегідей табысы жоғары банктерде таза пайданы акционерлер өзара бөліп алады. Алдағы уақытта Үкімет пен Ұлттық банк алдында акционерлерге төленетін дивидендке теңгерімді салық салу міндеті тұр. Заң қабылданса, банк секторына табыс салығынан бөлек, акционерге төленетін дивиденд салығы салынады. Банк саласындағы қазіргі табысты ескерсек, салықты арттыру бюджетке қосымша миллиардтаған қаржы түсіреді», дейді сарапшы.
Нақты секторға несие беру төмен екені осыған дейін талай айтылды. Елімізде кейінгі жылдары негізгі капиталға салынған инвестиция көлемі де азайып, ІЖӨ-нің небәрі 15%-ы шамасында қалыптасты.
«Дамыған елдерде ішкі қаржыландыруда банк секторы басты инвестор рөлін атқарады. Бізде сектордағы корпоративті несие беру үлесі төмен және заңды тұлғаларға қарағанда жеке тұлғаларға несие беру өсімі жоғары. Банктердің бизнеске ұсынған несиесін кәсіпкерлер қымбатсынады. Қайтарымы тым көп. Ұлттық банк бекіткен жоғары базалық мөлшерлеме несиені айтарлықтай қымбаттатып тұр. Нақты секторды кредиттеу үлесін айтарлықтай көбейту бір жылда немесе қысқа мерзімде жүзеге асатын оңай шаруа емес. Бұл – ұзақмерзімді қажет ететін жұмыс», дейді Нұрсұлтан Ерболатұлы.
Кепіл мәселесі шешілуі керек
Қаржыгер Ілияс Исаев Жолдау негізінен қордаланған бірқатар мәселені мақсатты түрде түзетуге арналған деп есептейді.
«Мемлекеттік аппарат банктердің экономиканың нақты секторына, кәсіпорындарға несие беруге ықылас танытпағанын көріп-біліп отыр. Банктер туралы заң қабылданған 90-жылдардың бел ортасында (1995 жылы 31 тамызда – ред.) банктер экономиканы қаржыландыруға міндетті емес деген пікір басым болыпты. Сол кезде Парламентте банктерді міндеттеу бизнестің бәсекеге қабілеттілігін шектейді деген пікір үстем болған екен. Бірақ біз мұндай ұстаныммен ешбір нәтижеге жете алмадық. Бизнес банктер қаржыландыруға мүдделі болатын жобалар ұсына алмады, банктер мұны тиімді пайдаланды. Соңында Үкімет бұл міндетті квазисектор арқылы шешуге шешім қабылдады. Бұл банк лоббистерінің ықпалымен қабылданған шешім болды», дейді І. Исаев.
Сарапшының айтуынша, экономика өспей, бұл мәселені әкімшілік жолмен реттей алмаймыз.
«Қымбат базалық мөлшерлеме ірі жобалардың іріктеліп шығуын шектеп тастайды. Бұрынғы заңда шектеулер көп болды. Шамадан тыс реттеу, жауапқа тарту, лицензиясын тартып алу банк қызметінің дамуына ықпал етпеді. Бізге банктерді несиелендіруге міндеттеуден бұрын нарықтың инвестициялық тартымдылығына баса назар аудару керек. Себебі бизнестің кепіл құралы әлсіз болса, банктер несие ұсынуға қорқады. Кепілдікті қамтамасыз ету ережелерін жеңілдетуге жаңа заңда басымдық берілуі керек», дейді І. Исаев.
