Сурет: ru.freepik.com
Ұлттық буржуазияны қалыптастыру маңызды
Мәжіліс депутаты Ерлан Саировтың айтуынша, елде кәсіпкерлікті дамытуға «бұрынғы жүйедегі» олигархтар кедергі жасап отыр.
«Елдегі бизнес монополиясының сақталып қалуы бизнес ортадағы теңгерімді бұзды. «Бизнесімді тартып алады» деген қауіп әлі сейілген жоқ. Жекешелендірудің алғашқы науқаны кезінде құрылыс, автомобиль, теміржол, басқа да ірі жобалар алпауыт топтардың қанжығасында кетті. Олардың кейбірі бақылауына алған сегменттің инвестициялық климатын сауықтырған жоқ. Бұл үрдісті тоқтату керек. Ендігі жерде жеке қалтасына емес, халықтың мүддесіне басымдық беретін ұлттық буржуазия платформасын қалыптастырып, ықпалынан бизнесмендердің жаңа, адал ұрпағының әлеуетін арттыру керек», дейді Ерлан Саиров.
Экономика ғылымдарының докторы Қуаныш Айтахановтың айтуынша, стратегиялық нысандарды жауапкершілігіне алатын ұлттық инвесторлар платформасы әлсіз.
«Бұл ретте инвесторлардың жауапкершілігі туралы ұстаным заңдастырылуы керек. Кейбір стратегиялық нысандарды жекелеген тұлғалардың басқаруына беру тәжірибесінің нәтижесін ел көріп отыр. Алматыда әрқайсысы 170 кВт қуатты үш генераторы бар бірінші дизелдік электр стансасын 1996 жылдың тамыз айында «атышулы» «Трактебель C.A.» (Бельгия) компаниясы жекешелендірді. 2001 жылы энергокомпанияның 100% акциясы Алматы қаласының әкімдігіне өтті. 2009 жылдың 14 шілдесінде «КазТрансГаз» АҚ директорлар кеңесінің шешімімен «Алатау Жарық Компаниясы» АҚ «Самұрық-Энерго» АҚ құрамына кірді. Жылу орталықтарының көбі алпауыт миллиардерлердің қолына өтіп кеткені ашық айтылып жүр. Жекешелендірудің алғашқы толқыны кезінде біздің энергетикалық нысандарымыздың көбі жекеменшікке өтіп кетті. Олардың сол сегменттегі тәжірибесін зерделеуге уақыт тапшы болды. Сол кезде Парламентке келіп, есеп беретін құрылтайшыларының біразы тарифтен түскен қаржы саланың технологиясын жаңғыртуға жұмсалатынын айтып, ақталатын. Бірақ жаңартылған тариф бағасы саланы жаңғыртуға емес, құрылтайшылардың қалтасы арқылы офшорға кеткенін бәріміз көрдік. Қазір бұл сала жекешелендірудің кері әсерінен толық аяққа тұрған жоқ», дейді Қуаныш Айтаханов.
Жаңа толқын қағажу көріп жатыр
Мемлекеттің араласуын керек ететін кейбір сегменттерде үлесті 40-60% немесе 49-51% формуласында сақтап, жағдайға қарап төмендету немесе жоғарылату қағидасын ұстанған дұрыс шығар. Мұндай жағдайда екі тарап бір-бірінің қалғып кетуіне мүмкіндік бермейді. Бірақ мұндай жағдайға жету үшін мемлекет өзінің менеджерлік деңгейін көтеру керек.
Экономикалық сарапшы Расул Рысмамбетовтің сөзінше, монополияның тырнағы батып кеткен кейбір салада олқылықтар тым тереңдеп кеткен. Ұялы байланыс нарығында олқылық көп. ҚТЖ-ға қатысты да осыны айтуға болады.
«Бірақ Үкімет оларға қатысты ұстанымын ашық жариялауға асықпай отыр. Жеке сектордың ақпараттық технологиямен қамтамасыз етілуі нарықта жаңа ойыншылардың пайда болуына жол ашады. 2014-2015 жылдары да осы тәсілді жаңғырту қолға алынғанымен, ол түпкілікті нәтиже бере алмады. Квазисектордағы холдингтер жұмысының жүйеленбегенін, мемлекеттің экономикадағы үлесінің шамадан тыс көп екенін ескерткен пікірлерге назар аударылмады. Монополияға қарсы күрес жүргізіп, бизнестің жаңа толқынының қалыптасуына жағдай жасау ішкі өсімге жол ашады. Кеше нарықты уысында ұстап келген монополия бүгін де ықпалынан айырылған жоқ. Бағытты өзгертпесек, баяғы күйімізге қайта ораламыз. Нарықтағы жаңа ойыншыларға тың мүмкіндіктердің терезесі ашылмаса, еркін бәсекелестік туралы сөз қозғаудың қажеті жоқ. Экономиканы шоғырландырып, уысында ұстап отырған топ пен өзге ойыншылар арасында саяси тежеу мен тепе-теңдік болмаса экономикалық өсім болмайды», дейді сарапшы.
Алпауыттар преференциясын жою керек
Дүниежүзілік банк есебіне сәйкес, елде мемлекеттік кәсіпорындардың біразы әртүрлі фактор, соның ішінде нашар менеджмент, төмен өнімділік және шектеулі бәсекелестік салдарынан табыстан қағылып отыр.
«Экономиканың жаңа технологиялармен трансформациялану деңгейі мәз емес. Сонымен қатар республикадағы өңдеу өнеркәсібінің үлесі мардымсыз. Басқаша айтқанда, шағын бизнестің орта бизнеске, содан кейін ірі бизнеске айналуына тосқауыл көп. 2000 жылдардың бас кезінде Үкімет технологияны дамытуға ыңғай танытты, бірақ соңына дейін жеткізе алмады. Себебі технологияны дамыту тәуекелі көп бағыт деген пікірлер жиі айтылды. Бұл енді ғана дамуға бет бұрған бағытты қайтып тежеп тастады. Үкімет айтқан экономикалық модельдегі ойын ережелері инвестициялық климатқа әсер етті, нәтижесінде ІЖӨ-нің дамуы тағы да біраз жылға шегерілді. Ішкі нарық ойыншылары арасында тепе-теңдік ережелері сақталуын ұзақмерзімді бағыт ретінде қарастыру керек. Ұлттық инвесторларға ашық экономика және әділ сот үстемдігі ғана қауіпсіздік жастығы қызметін атқара алады», дейді Р.Рысмамбетов.
Сарапшы, кәсіпкер Махамбет Асабаевтың пікірінше, субсидиялық реттеу тетіктерінің сақталып қалуы мүмкіндіктердің көзін жауып тастады.
«Кәсіпкерлер үшін бірінші кезекте «нарықта адал бәсекелестік сақтала ма» деген сұрақтың жауабы маңызды. Мемлекет субсидия арқылы саланың нарық заңымен даму мүмкіндігін тежейді. Мұндай ортаға ұлттық инвесторлар бармайды, қаржы да салмайды. Себебі монополия бар жерде қысым көбейеді, баға өседі. Ішкі нарыққа қажетті шикізатты ең алдымен нарықтың қажеттілігіне бағыттауды міндеттейтін, сонымен бірге ішкі нарықты сырттан келетін балама импорттың экспансиясынан қорғайтын бапты заңдастыру керек. Мемлекет арнайы заң тетіктері арқылы бәсекелістікке жол ашып отырса, монополистердің ықпалы азаяды. Мемлекет бизнеске бөлінетін субсидия көлемін азайтамыз деп жатыр. Бұл мәселені кейбір алпауыт компанияларға берілетін преференцияларды жою жұмысымен қатар жүргізу керек. Нарықты монополияның қысымынан тазартсақ, жаңа ойыншылар пайда болады. Ал жаңа ойыншылардың жаңа тобы ұлттық инвесторларды қалыптастырады. Экономиканы монополиядан арылтуға бағытталған институционалдық шешімдердің өзегі осы болуы керек», дейді М.Асабаев.
АЛМАТЫ
