Тұрғын үй тәжірибесін автокөлікке қолдансақ
Ал көлік сатумен айналысып жатқан компаниялардың өзі түрлі қаржы құралын жасап, бөліп төлеу шартымен сатуға дайындықты 2023 жылдың аяғында бастап кеткен болатын. Үкіметтің нарықтағы үлесінен бас тартуға осы фактор себеп болғанға ұқсайды.
«Жеке автокөліктердің сатылуына қаржы бөлгенше, қоғамдық көліктерді жақсарту ләзім. Бұл – көп азаматтарымыздың қажеттілігі. Біз жеңілдетілген автокөлікке несие беру мәселесін бір жарым жыл бұрын жаптық. Бұл қаржы жеке көліктерді сатып алуға емес, тек қоғамдық көліктердің дамуына жұмсалады», деді министр. «Бағдарлама тоқтады ма?» деген сұраққа Шарлапаев «жоқ» деп жауап берді және түскен қаражат жеке көліктерді сатып алуға емес, қала инфрақұрылымына, қоғамдық көліктерге жұмсалатынын айтты.
Биыл 9 айдың қорытындысы бойынша елде 82 мыңнан аса жеңіл автокөлік шығарылды. Құны 200 млн доллар болатын «KIA» автомобиль зауытының құрылысы жүргізіліп жатыр. 150 млн долларға «Geely», «Exeed», «Кaiyi» жеңіл автомобильдер өндірісі қолға алынбақ. Осылайша, Үкімет 2028 жылға қарай отандық машина жасау көлемін екі есе арттыруды жоспарлап отыр.
«Жеңілдетілген автонесиелеу бағдарламасы мемлекет реттейтін әлеуметтік жоба болғандықтан, халыққа тиімді болды. 4 пайыздық жылдық мөлшерлемемен 7 жылға 10 млн теңгеге көлік алсаңыз, 11 млн 400 мың ғана қайтарасыз. Стандартты автонесие бұдан бірнеше есе қымбат екені белгілі. Ал әлеуметтік жобалардың инвесторы – мемлекет. Басқаша айтқанда, нарық динамикасы нарық заңымен емес, Үкіметтің араласуымен реттеліп келді. Бағдарламаны тоқтатуға шешім қабылдаған Үкімет ішінара болса да нарықтың осы сегментінен кетеді. Үкімет экономикадағы мемлекет үлесін қысқартуды тұрғын үй нарығынан бастады. Қазір кей компания бөліп төлеу бағдарламаларын енгізе бастады. Классикалық схемада бөліп төлеу қысқа мерзімге – нысанның құрылысы аяқталғанға дейін, яғни 12-18 айға дейін беріледі. Енді бұл тәжірибе автокөлік нарығына да жетті. Бұл біздің Үкімет үшін қолайлы және халықаралық тәжірибеде де сыннан өткен. Осылайша, экономика мен ішкі нарық капититалистік социализм белгілерін бойына сіңіріп жатыр», дейді сарапшы Айбар Олжаев.
Бағаны бұрмалау – нарық заңына қайшы
Сарапшылар пікірінше, автоөнеркәсіптегі мемлекеттік қолдау деңгейіне ешкім сын айта алмайды. Ол қолдау тұрғысынан ауыл шаруашылығынан кейін екінші орында тұр. Бірақ екі бағытта да ілгерілеу байқалмайды. Қолданыстағы бағдарламаларға едәуір қаражат жұмсалды. Оның нарыққа әсерін зерттеу – бөлек тақырып. Сала мүмкіндігін әртараптандыруда өзгеріс лебі сезілмейді.
«Автокөлік индустриясы ішкі нарыққа ғана есептелген, экспортқа бағдарлануы бойынша қатаң талаптар жоқ. Осы жылдың қаңтар-қыркүйек айларында шетелдік брендтердің 63 370 жеңіл автомобилі жиналды. Ресми статистика елде құрастырылған автомобильдердің экспорты туралы жеке ақпарат бермейді. Тек соңғы айларда ғана Ауғанстанға экспорт туралы пікірлер ашық айтыла бастады», дейді Айбар Олжаев.
Мемлекет экономиканың кейбір сегментіндегі үлесін ішінара болса да азайтуға мүдделі. А.Олжаевтың айтуынша, бұл үрдіс шок терапиясы емес, кезең-кезеңімен жүргізілуі тиіс.
«Автокөліктерге лизинг немесе бастапқы уақытта жалға алу арқылы сатып алу жүйесін енгізуге болады. Нарықтың беталысы бізді осы жүйеге жақындата бастады. Мемлекеттік монополияның оңтайлы жағымен қоса, экономикаға тигізер кері әсерін Үкімет көріп-біліп отыр. Мысалы, несиелеудің жеңілдетілген шарты халыққа тиімді болғанмен, оның көлеңкелі тұстары да баршылық. Көлік қолдан төмендетілген пайыздық үстемемен берілгендіктен, нарықтағы бағадан төмен болады. Бағаны әкімшілік тетіктер арқылы бұрмалау ел экономикасына зиянын тигізіп, кейбір компанияның нарықтық бағдарламаларының жолын жауып тастайды», дейді Айбар Олжаев.
Бизнес өзі билеп-төстей ме?
Әр брендке қатысты бөліп төлеу шарты әр алуан. «Omoda» брендін ұсынатын компания сайтының жыл басындағы ақпарат бойынша, C5 және S5 модельдеріндегі «Omoda» автокөліктерін сатып алу үшін көлік құнының 50 пайыз сомасын бастапқы жарна ретінде құю керек. Бөліп төлеу мерзімі – 2 жыл.
«Chevrolet Tracker» моделін бөліп төлеу арқылы сатып алу аясында 3 жылға дейін грейс-кезең қарастырылған, кейiн шарт бойынша кәдiмгi несие төлегендей төлем жасалады. Сыйақы мөлшерлемесі 0,12 пайыздан басталады. Бастапқы жарна мөлшері – автокөлік құнының кемінде 50 пайызы.
«JAC» автокөлік маркасына қызығушылық танытқандарға несие 12, 24 және 36 айға дейін беріледі. «Changan Auto Changan Auto» дилерлік компаниясының мәліметіне сүйенсек, автокөліктерді сатып алуға бекінгендер толық соманы мынадай шарттар бойынша бөліп төлей алады: бастапқы жарна көлік құнының 10 пайызын алдын ала төлеуден басталады; несие мерзімі – 36 ай.
Сарапшылар мұның бәрі алдағы уақыттағы өзгерістердің тек басы екенін айтып жатыр. Диллерлер өткен жылдан бастап бағаны төмендетуге кіріскен.
«Коммерциялық автонесиелер барған сайын танымал болып келеді. Ендігі бәсеке банктер мен автокөлік диллерлері арасында болмақ. Екі тарап та жаңа идеялар арқылы өнімдерін өткізуге мүдделі. Бірер жылда нарықтың бұл сегменті мемлекеттің қаржысына деген тәуелділіктен арылады», дейді А. Олжаев.
Келісімшартқа мән беру маңызды
Қаржыгер Мұрат Темірхановтың айтуынша, импорт алмастыру мен экспортқа бағдарлану – өнеркәсіптік саясаттың қарама-қарсы үйлеспейтін екі бағыты.
«Автоөнеркәсіпке жасалатын барлық мемлекеттік қолдау – импортты алмастырудың классикалық саясатының жалғасы. Автоөндірушілерді шетелдік машиналардың арзан импортынан қорғау үшін кәдеге жарату алымының және импортталатын машиналарға бастапқы тіркеудің жоғары мөлшерлемелерін пайдаланады. Нәтижесінде, халық пен бизнес зардап шекті. Мұндай шектеулер елімізде жиналатын автомобильдердің ішкі бағасын қымбаттатып жіберді. Отандық автоөнеркәсіп үшін инвестициялық субсидия, төмендетілген салық, жеңілдетілген несие, жер учаскелері мен инфрақұрылымды жеңілдікпен беру түрінде субсидиялар қолжетімді болды. Мұндай артықшылықпен технологиялық экспорттың өсімін емес, иелерінің табысын арттырып, импортты қаржыландырамыз. Себебі бөліп төлеуге берілетін барлық тауар – импорт. Бөліп төлеуді жаранамалап жүрген автокөліктердің тең жартысы – импорт», дейді Мұрат Темірханов.
Сарапшының баяндауынша, 2010 жылдан бастап автокөлік құрастыру индустриялық дамудың жаңа деңгейіне өтуге мүмкіндік береді деп жоспарланған болатын. Алайда сол уақыттан бері бұл бағытта ешқандай алға озу болмады.
«Отандық автоөнеркәсіп елімізде жиналған шетелдік машиналардың экспортына мүдделі емес. Себебі біздің нарықта құрастырылған автокөліктердің бағасы шетелдік баламаларына қарағанда 20-30 пайызға қымбат. Автокөлік сегменті қиын жағдаймен бетпе-бет қалып тұр. Үкіметтің бұл жағдайға қатысты жеке жоспары бар деп үміттенемін. Автокөлік индустриясы мемлекеттің қолдауынсыз өмір сүре алмайды. Елімізде жиналған шетелдік машиналардың экспортын қосымша субсидиялау да бізге тиімсіз. Шетелдік компаниялар автокөлік бөлшегін, пайдаланылған газды шығару жүйелерін, орындық, мультимедиялық жүйе, автошина, аккумулятор және басқа қосымша бөлшектерді шығаруға мүдделі емес. Біздің елге келіп, еншілес компанияларын ашқысы келген инвесторлармен арадағы келісімшарттарда осы мәселелер қамтылуы тиіс», дейді М.Темірханов.
АЛМАТЫ
