Коллажды жасаған – Алмас МАНАП, «EQ»
Әйгілі «Шұғаның белгісі» повесінің алғашқы нұсқасы осы журналда жарияланды. Қазақ жазушысының ізі қалған оқу орнында ескерткіш тақта орнатылғанын мақтан еткен өнер иесі Қапан Бадыров: «Мен Биағаны алғаш рет 1922–1923 жылдары Орынбор қаласында кездестірдім. Жүзі жылы, кішіпейіл, кісіге өте жақын, жақсы адам болатын... 1972 жылы гастрольмен Уфа қаласына бардық. Музейлерінде, тарихи жерлерінде болдық. Сонда ертеде Бейімбет оқыған медресе ғимаратына ескерткіш етіп мемориал тақта қойыпты. Қандай қуаныш! Башқұрт халқына ризалығымды жазушылары арқылы айтып, шаттық көңіл білдірдік», деп еске алады. Қаламгерлік қыры медреседегі қолжазба журналдан бастау алған Б.Майлин баспасөзден қол үзбеген.
1922 жылы С.Сейфуллиннің шақыруымен Б.Майлин Орынборға келіп, баспасөз қызметіне қызу кіріседі. Ол Қостанайда басылып шығатын «Ауыл» газеті мен Орынбордағы «Еңбекші қазақ» газетінде кезекпен қызмет атқарады. Нақтылап айтсақ, Бейімбет 1923 жылдың 14 шілдесінен бастап Қостанайдың «Ауыл» газетінде қызмет етеді. Жауапты хатшы, көп ұзамай редактордың орынбасары болып тағайындалады. Бұл газетте 1925 жылдың наурызына дейін еңбек етті. Көптеген новелласы, сықақ әңгімесі, «Раушан коммунист» хикаяты осы газет беттерінде жарияланады. Демек «Ауыл» газетін Бейімбеттің сан алуан жанрда қалам тербеп, жазушылық шеберлігін шыңдаған мектебі деуге болады. Зерттеушілердің пайымдауынша, тек 1924 жылы ғана Бейімбеттің жетпіске жуық шығармасы жарық көрді.
Ол «Еңбекші қазақ» газетінің есігін екі рет ашты. Бейімбеттің бұл газеттегі қызметі 1922–1923 және 1925–1928 жылдарды қамтиды. Деректерге сүйенсек, 1925–1928 жылдары «Еңбекші қазақта» Бейімбеттің 60-қа жуық өлеңі, 80-нен астам оқшау сөздері, фельетон, әңгімелері, 160-қа жуық мақаласы жарияланды. Бейімбеттің бір ерекшелігі, баспасөзден еш уақытта қол үзбеген. Өмірінің соңғы жылдары (1934–1937) «Қазақ әдебиеті» газетінің жауапты редакторы болды. Бейімбеттанушылардың анықтауынша, Майлиннен мұрағат қалмаған, оның барлық еңбегі 1912–1937 жылдардағы мерзімді басылым беттерінде жарияланған.
Тұрақты түрде өнімді жазатын осынау әріптесі туралы С.Мұқанов: «Жұмысының көптігі мен өнімділігі жағынан Бейімбетке теңесетін қазақ жазушысы, әсіресе қазақ журналисі аз болатын. Көркем әдебиет майданында ширек ғасыр бойына еңбек еткен Бейімбет қаламынан туған шығармалар ұлан-байтақ. Сол кезде Қазақстанда шығатын «Қызыл Қазақстан», «Әйел теңдігі», «Лениншіл жас» басылымдарының бәрінде де өлең, әңгімелерін, оқшауларын үздіксіз жариялайтын ол мерзімді баспасөз ісіне мейлінше кәнігерленіп алған кісі», деп еске алады. Кейін өлеңдері «Қазақ» газеті мен «Айқап» журналында жарияланып тұрады. Троицк қаласында «Айқапта» қызметте жүрген С.Торайғыровпен, М.Сералинмен танысады.
Биағаңның қаламгерлік қабілетінің жан-жақтылығы, өнімді еңбектенетіні туралы Ғ.Мүсірепов: «Өмір тіршілігінен біржола қоштасқанша қолынан қаламы түспеген, әдебиеттің қай саласын болса да биікке көтере білген», дейді. Әкесі туралы қызы Гүлсім Майлинаның естелігінен алынған мына бір үзікте тақырыпты нақтылай түседі: «Әкем мейірімді, кішіпейіл, еңбекқор жан болатын. Оның қолынан қаламы түскен сәті тым сирек еді. Тіпті рабфакта оқып жүрген маған үй тапсырмасын орындауға көмектесе отырып та, өзі жаза беретін...». Бұл турасында Бейімбеттің өз жазғаны да бар: «Қолымнан қаламым түскенше жаза беремін. Жаңа өмір туралы және оны орнатып, өркендетіп жатқан адамдар туралы жазамын. Менің жазғаным халқыма аз да болса пайда келтіретін болса, жан салып жазатын боламын».
Бейімбеттің журналистік қызметіне үлкен жауапкершілікпен қарап, қашанда ұқыптылық пен мұқияттылық танытатынын онымен қызметтес болған ақын Жақан Сыздықов былайша еске алады: «Сол кезде «Жаршы», «Әдебиет майданы», «Әйел теңдігі» журналдары баспа жанынан шығатын. Журналдарға басылатын материалдардың үлкен-кішісі Биағаның редакциялауынсыз теруге жіберілмейтін. Мен өзім күні бүгінге дейін ондай ұқыпты, жанашыр редакторды кездестіргем жоқ. Жақсы бір шығарма оқыса, жаны жадырап сала беретін».
Жазу ісіне төселгеніне қарамастан, Бейімбет қашанда көп оқып, тынымсыз ізденеді. Ол татар, Шығыс әдебиетін өте жақсы білетін. Батыс әдебиетінің озық үлгілерін өзі оқып-үйрене жүріп, өзгелерге де үлгі ететін. Көп оқып, тынымсыз іздену қажеттігін кейінгі жастарға ескертіп отыратын. Айталық, қаламгерлікке бет бұрған Мәриям Хакімжановаға Биаға былайша ақыл-кеңес береді: «Күнделікті газет-журналдарды көп оқы. Оларда болған өлең-әңгімелерді босқа жібермей оқы. Неғұрлым көп оқысаң, соғұрлым ойыңды тереңдетіп, тіліңді ұштайтын нағыз мектеп – солар». Сондай-ақ жазу ісіне асқан жауапкершілікпен қарап, әр сөзге мұқият болу қажеттігін «білем екен деп сөз біткенді құйылтып, құйғыта беру шығарманың шырайын енгізбейді, шырқын бұзады. Судың да сұрауы бар» деген сөздерімен білдіреді. Б.Майлиннің шарапаты тиген әнші Елубай Өмірзақов былайша ағынан жарылады: «Бейімбет екеуміз Ақтөбе ауылынанбыз.1921 жылы Қостанайдағы милициялар даярлайтын алты айлық курсқа жібертті. Кейін Орынборда ашылған қазақтың халық ағартушылар институтына түсуіме жағдай жасады. Бейімбеттің мені елде бастаған үйірмеден үлкен сахнаға дейін сүйреген өлшеусіз көмегін айтып жеткізе алмаймын. 1936 жылы Москваға онкүндікке бардым. Партия мен үкімет қызметімді бағалап, омырауыма орден тақты. Соған қуанған Бейімбет пен Ғабит, Күлжамал, Құсни маған арнап той жасады. Өнер есігін ашып, оның төріне шығарып, мені адам еткен Бейімбет. «Жақсымен жолдас болсаң, жетерсің мұратқа»
деген осы».
Майлиннің журналистік қызметі оның қаламгерлік талантының жан-жақты ашылуына зор ықпал етті: ол ақын, прозаик, драматург ретінде танылды. Айталық, талантты қаламгердің түрлі тақырыптағы өлеңдерімен, лирикалық және сатиралық жырларымен қатар, «Байдың қызы», «Рәзия қыз», «Зәйкүл», «Маржан», «Қашқан келіншек» сынды он төрт дастаны, «Шұғаның белгісімен» қатар, қазақ әйелінің тағдырын толғайтын екі шығармасы «Раушан-коммунист», «Берен», тағы басқа туындылары дүниеге келген. Майлин драматургиясындағы іргелі туынды «Майдан» екенін атап өткен жөн. Ғ.Мүсіреповпен бірлесіп «Амангелді» пьесасын жазған. Әріптестік қарым-қатынаста жақын араласқан олар бір-бірін жақсы таныған.
Б.Майлиннің жазушылық қабілеті әңгіме жанрында айқындалды. Оның шығармашылығының негізгі мазмұны – Қазақстандағы жаңа ауыл шындығы. Жазушы шығармаларының тілі – қарапайым еңбек адамдарының тілі, сондықтан да оның шығармаларын көпшілік түсініп оқиды. Қазақ әңгімесінің үздік үлгісін көрсеткен Б.Майлин туралы М.Әуезов: «Қазақ әңгімелерінің аса көркем үлгілері Бейімбет Майлиннің мұрасынан табылатын», деп баға берген. Заңғар жазушының шәкірті Зейнолла Қабдолов: «Саңлақ суреткер өлшеулі ғана творчестволық ғұмырында өлшеусіз еңбексүйгіштігі арқылы жазушылық, жазу, жақсы жазу, жақсы жаза алсаң, қалам құрғатпай жазу екенін тынымсыз да мігірсіз іс-әрекетімен қолма-қол дәлелдеп кетті». Орыс әдебиетінде әңгіме жанрының өркендеуіне А.Чехов үлкен үлес қосса, Б.Майлин қазақ әңгімесінің қас шебері атанады. Замандастарының бірі оны «Қазақтың Чеховы» дегенде, Бейімбет: «Чеховтың ауылы алыс қой» деп, қарапайымдылық танытқан көрінеді. Бейімбеттің қарапайымдылығы турасында Ғабең: «Газет-журнал беттерінде қым-қиғаш айтыстар болып жатқан күндерде ол бір жазушы туралы жаман сөз айтқан емес... Бейімбет жиналыстарда, президиумда отырмайды. Талай жиналыста әшейін топтың бір шетінде отыра беретін еді. Ол керемет қарапайым, еңбекқор адам еді», деп жазады. Оның тазалығына, қақ-соқпен жұмысы жоқтығын таныған Мүсіреповтің «Бейімбет жау болса, мен де жаумын» деп айтуы сондықтан.
Жазушы, журналист Б.Майлин аударма ісіне де елеулі үлес қосты. Қазақ ауыз әдебиеті үлгілерін, қазақ ақындарын өзге жұртқа танытуды көздегенін мына бір сөздері айғақтаса керек: «Егер біз фольклорымыз бен Абайымызды орыс тілінде жеткізе алсақ, бүкілодақтық көркем мәдениетімізді байытқан болар едік». 1932 жылы П.Быковтың «Романовтардың соңғы күндері», В.Бонч-Бруевичтің «Жолдас Ленинге жасалған қастандық» еңбектерін қазақшалады. Көркем шығармалармен қатар, халық үшін аса қажетті оқулықтар, «Шала сауаттылар үшін оқу кітабы», «Жаңаша оқы, жаз» кітаптарымен қатар, өзге авторлармен бірлесіп «Әдебиеттану оқу құралы», «Сауат үшін», «Сауаттандырғыш» атты оқу құралдарын жазуға қатысты. Бейімбет «Қазақтың Шапайы туралы фильм жасаймын» деп, Ғ.Мүсіреповпен бірге Амангелді туралы фильм жасауға қатысты.
Б.Майлиннің журналистік қызметі осылайша оның шығармашылық қабілетінің жан-жақты ашылып, қалыптасуына зор ықпал етті.
Биалаш СҮЙІНКИНА,
Білім саласының үздігі
Қостанай
