Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Әлеуметтік сала денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қорғау, тұрғын үй, жұмыспен қамту, мәдениет пен спорт сияқты көптеген аспектіні қамтиды, экономика мен қоғамның маңызды бір бөлігі ретінде адамдардың күнделікті өміріне тікелей әсер етеді. Сол тұрғыда биыл да ел көлемінде көптеген іс-шара атқарылды, оның игілігін қалың бұқара көріп те отыр. Жыл табалдырығында тұрып, олардың бір парасын нақты дерек-дәйектерге сүйене отырып санамалап өтсек.
2024 жылғы 1 қаңтардан бастап ең төменгі жалақы (ЕТЖ) мөлшері 85 000 теңгеге көтерілді. Өсім 350 мың бюджеттік қызметкерді қоса алғанда, шамамен 1 млн 800 мың азаматтың әл-ауқатына оң әсер етті. Биыл ЕТЖ мөлшерін анықтаудың жаңа әдістемесі бекітілді, соған сәйкес оның мөлшері ендігіде орташа жалақы мен еңбек өнімділігі негізінде есептеледі. Жалпы, кейінгі 5 жылда ЕТЖ екі есеге, 42 500 теңгеден 85 000 теңгеге дейін артты.
Елімізде шамамен 1,2 млн азаматтық қызметші бар. Үкімет қаржы-экономикалық мүмкіндіктерге сүйене отырып, олардың жалақы деңгейін арттыруға қатысты дәйекті шаралар қабылдап келеді. Азаматтық қызметшілердің 600 мыңға жуық жекелеген санаттарының жалақысын кезең-кезеңімен арттыру жалғастырылды. 2024 жылы олардың жалақысы 2023 жылмен салыстырғанда 20%-ға өсті.
Зейнетақылардың жыл сайынғы өсуі шеңберінде 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап ынтымақты зейнетақы 9%-ға, базалық зейнетақы 7%-ға көбейтілді. Елімізде бүгінде 2,4 млн-нан астам зейнеткер бар, оның 450 мыңнан астамы БЖЗҚ-дан жинақтаушы зейнетақы алады. 2024 жылға арналған республикалық бюджетте зейнетақы төлемдеріне 3 759,4 млрд теңге көзделген, бұл ІЖӨ-нің 2,8%-ына тең.
Мемлекет басшысының тапсырмаларына сәйкес жұмыспен қамтуға, әлеуметтік қорғауға жәрдемдесу шаралары жүйелі іске асырылып келеді, нәтижесінде табысы кедейлік шегінен төмен адамдар саны азая түсті. Отбасының цифрлық картасы арқылы 830 мыңнан астам адамға көмек көрсетілді. Әлеуметтік кодекс шеңберінде 2025 жылдан бастап кедейлік шегін айқындау тәртібі оңтайландырылатын болады.
Мемлекет басшысының тапсырмаларын іске асыру барысында өткен 11 айда 800 мыңнан астам адам, оның ішінде 400 мыңнан астам жас жұмысқа орналастырылды. Оның ішінде 3,6 мыңы қысқамерзімді кәсіптік оқытудан өтті, 16,8 мыңы «Бастау Бизнес» жобасы арқылы кәсіпкерлік негіздеріне оқытылды, 3,5 мыңы грант алды, 79 мыңы субсидияланатын жұмыс орындарына, 122,9 мыңы бос жұмыс орындарына орналастырылды. Сондай-ақ 8,9 мың адам, оның ішінде мүгедек азаматтар мен мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған ата-аналар да бар, бизнес-идеяларды іске асыруға грант алды.
Еңбек қатынастарына бақылауды күшейту, мемлекеттік бақылаудың жергілікті атқарушы органдардан тәуелсіз жүйесін құру мақсатында орта деңгейдегі билік орындарына тың, артықшылықты функциялар берілді. Мемлекеттік еңбек инспекциясы комитеті құрылды. Еңбек жанжалдарының тәуекелдері бар кәсіпорындарды ерте анықтау мақсатында экономиканың барлық секторының 93 мың кәсіпорнын қамтитын еңбек тәуекелдерінің цифрлық картасы жасалды. HR Enbek ақпараттық жүйесінде «Кәсіподақ АЖО» – кәсіподақтарға арналған автоматтандырылған жұмыс орны модулі іске қосылды. Қазіргі уақытта ұжымдық шарттар толық дерлік цифрландырылды. Еліміздің 7,9 мың ірі және орта кәсіпорындары (98,2%) ұжымдық шарттар жасасу рәсімін оңтайландыру, ашықтыққа қатысты жұмыс жүргізді.
Биыл 1 шілдеден бастап интернет-платформаларда жұмыс істейтін адамдардың қызметін ресімдеу, ең төменгі әлеуметтік кепілдікпен қамту мақсатында қолданыстағы бірқатар заңнамаға толықтыру, түзету енгізілді. Жеке кәсіпкерлердің әлеуметтік төлем ставкаларын 4%-ға дейін төмендету, сондай-ақ интернет-платформа операторларын салық агенттері деп тану есебінен e-salyqbusiness қосымшасы арқылы кәсіп ашу, іс жүргізу жағдайлары жеңілдетілді.
Өткен 1 қарашадағы жағдай бойынша әлеуметтік-еңбек саласында барлығы 24,4 млн мемлекеттік қызмет көрсетілді, оның ішінде 22 миллионы, көрсетілген қызметтердің жалпы санының 90%-ы электрондық түрде, 2,4 миллионы, 10%-ы қағаз түрінде көрсетілген.
Ұлттық қордың жыл сайынғы инвестициялық табысының 50%-ы 18 жасқа толғанға дейін балалардың арнайы жинақтау шоттарына мерзімінен бұрын алу құқығынсыз аударылып отыратын болды. Бұл ретте, 2024 жылы бағдарламаға қатысушылардың шоттарына 6 695,5 млн мөлшерінде қаржы аударылды, оның ішінде 2024 жылы 18 жасқа толған қатысушыларға 30,6 млн төленді.
1 ақпаннан «Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасы бойынша төлемдер басталды. Оны азаматтығы бар 18 жасқа дейінгі барлық балалар алады. Жыл басынан бері бағдарлама шеңберінде жалпы сомасы 3,4 млн АҚШ долларын құрайтын 33 546 өтініш қанағаттандырылды. Барлық сома өтініш берушілердің банктік шоттарына аудару үшін уәкілетті операторларға аударылды. Оның ішінде тұрғын үй жағдайын жақсарту мақсатында 1,8 млн АҚШ доллары сомасына 17 991 өтініш, білім беру ақысын төлеуге 1,6 млн АҚШ доллары сомасына 15 555 өтініш орындалды.
2024 жылғы 19 маусымда Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кредит беру кезінде тәуекелдерді азайту, қарыз алушылардың құқықтарын қорғау, қаржы нарығын және атқарушылық іс жүргізуді реттеуді жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойды. Заң азаматтарды несиелендіру тәуекелдерін, алаяқтық тәсілдермен қарыздар мен микрокредиттерді ресімдеу жағдайларын азайтуға, клиенттердің банктік шоттарынан ақшаны заңсыз алуға бағытталған, экономиканың нақты секторын ұзақ мерзімді өтімділікпен қолдауды, банк секторын, жеке инвесторларды экономиканы кредиттеуге тартуды, сондай-ақ қаржы секторы мен бәсекелестікті одан әрі дамытуды қамтамасыз етеді.
Түптеп келгенде, әлеуметтік саланы дамыту – түрлі салалардағы мәселелерді шешу, халықтың өмір сүру сапасын жақсарту жолындағы мемлекеттік саясаттың басты бағыттарының бірі. Сол тұрғыда нақты шаралар қабылдау, әлеуметтік бағдарламаларды іске асыру, инфрақұрылымды дамыту, азаматтардың әл-ауқатын арттыру бағытындағы кешенді жұмыстар үздіксіз жүргізіле беруі қажет. Сонда ғана елімізде әлеуметтік теңдік орнап, халықтың өмір сүру деңгейі көтеріліп, мемлекеттің жалпы дамуына оң әсер ететін болады. Осы орайда, Президент айтқандай, «Тұрақты әлеуметтік-экономикалық өрлеуді қамтамасыз ету, азаматтардың жасампаздық әлеуетін толық ашу, халықтың әл-ауқатын арттыру – мемлекеттің маңызды міндеті» болып қала береді.
