Мемлекеттік тапсырыс аясында
Қазір елімізде 120 жоғары оқу орны жұмыс істейді. Оның 11-і –ұлттық ЖОО, мемлекеттік ЖОО – 29, азаматтық емес ЖОО – 14, ДББҰ (дербес білім беру ұйымы) – 1, халықаралық – 1, акционерленген – 16 және жекеменшік – 48. Оларда 642,5 мыңнан астам адам оқиды. Мемлекеттік тапсырыспен 255,6 мыңнан астам студент білім алып жатыр.
Түлектер саны – 182,6 мың адам. Бакалавриатта – 157 мың, магистратурада – 21 мың, докторантурада – 1,8 мыңнан астам және резидентурада 2,1 мыңнан астам адам оқиды. Жалпы профессор-оқытушылар құрамы 37,4 мың адамды құрайды. Оның 46,5%-ның ғылыми дәрежесі бар. Кадр даярлауға мемлекеттік тапсырыс көлемі жыл санап артып келеді. 2024-2025 оқу жылына 94,2 мыңнан астам грант бөлінді.
Жаңадан құрылған және халық тығыз қоныстанған облыстардың, батыс өңірлердің жастарына жыл сайын 5 мың нысаналы білім гранты бөлінеді. Биыл қабылдау рәсімін өзгерту нәтижесінде 1,6 мыңнан астам этностық қазақтар білім гранттарын алды. Денсаулық сақтау жүйесін кадрлармен қамтамасыз ету үшін резидентурадағы мемлекеттік тапсырыс көлемі 1,5 мыңнан 2,5 мың грантқа дейін, яғни 70%-ға ұлғайтылды. Су саласына мамандар даярлау мақсатында «Қазақ ұлттық су шаруашылығы және ирригация университеті» КеАҚ құрылды.
2024-2025 оқу жылында ішінара оқу ақысы бар сараланған гранттар бөлу бойынша қанатқақты жоба іске асырылды. Алғаш рет педагогикалық мамандықтар мен әлеуметтік ғылымдар бойынша 300 сараланған грант қарастырылған. Мемлекет оқу ақысының 50%-ын жабады, ал студент толыққанды стипендия алады. «Келешек» бірыңғай ерікті жинақтау жүйесін енгізу туралы» заң жобасы Парламент Сенатының екінші оқылымында мақұлданды.
Халықаралық ынтымақтастық
23 стратегиялық әріптестік пысықталды, оның 16-сы шетелдік ЖОО-ның филиалы, 10 стратегиялық әріптестік бойынша жұмыс жүргізілуде. QS WUR әлемнің үздік университеттерінің халықаралық рейтингіне 21 ЖОО кірді. «Times Higher Education» рейтингіне қазақстандық 29 жоғары оқу орны қатысты, оның ішінде 4 жоғары оқу орны тізімнен орын алды. ЖОО-да 245-ке жуық бірлескен білім беру және қос дипломдық бағдарламаларды іске асырылды. Цифрлық университеттердің моделі жасалды. 2023 жылдан бастап бұл модель 2 ЖОО: Қ.Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ және Д.Серікбаев атындағы ШҚТУ базасында қанатқақты режімде іске қосылды.
Ынтымақтастықты дамыту және оқытудың инновациялық технологияларын қолдану мақсатында «Coursera», «Huawei Technologies Kazakhstan», «Binance Kazakhstan» сияқты ірі компаниялармен келіссөздер жүргізіліп, меморандумдарға қол қойылды. «Huawei» сертификатталған курстарын ұсыну үшін 40 ЖОО базасында «Huawei ICT Academy» құрылды. «Binance Kazakhstan» қолдауымен 22 ЖОО-ның АКТ факультеттерінің 350-ге жуық оқытушысы блокчейн-технологиялар бойынша оқытылды. Coursera жобасы бүкіл еліміз бойынша 93 университетті қамтыды, бұл сұранысқа ие дағдылар бойынша онлайн курстарға қол жеткізуге мүмкіндік берді. 152 курс қазақ және орыс тілдеріне аударылып, 4 мың курсқа қазақ тілінде машиналық аударма жасалды. 70 мыңнан астам оқушы түрлі пәндер бойынша 140 мыңнан астам сертификат иеленді. «Coursera» каталогінде әлемнің жетекші университеттері мен профессорларының 10 мың курсы бар. Бүгінгі таңда «Coursera»-ның 102-ге жуық курсы қазақ және орыс тілдеріне аударылды. 2024 жылға 93 жоғары оқу орнынан қазақстандық студенттерге 40 мың лицензия бөлінді. Студенттер әлемнің жетекші университеттері мен профессорларынан 20 мыңнан астам онлайн және 4,2 мың AI курстарына қол жеткізді. Бағдарлама студенттер арасында кәсіпкерлік пен инновацияны дамытуға ықпал етті. Университеттер «Coursera» курстарын өздерінің оқу жоспарларына біріктіре бастады және өз онлайн курстарын дамытылды.
IT бағыттар бойынша студенттерді «OpenSearch» жобасына тарту және салалық деңгейдегі тәжірибе жинақтау мақсатында ҒЖБМ мен «Amazon» компаниясы арасында Өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды. Жасанды интеллект (ЖИ) саласында ЖОО аралық ЖИ стандарты қабылданды, 17 ЖОО «Қолданбалы жасанды интеллект», «Жасанды интеллект және блокчейн инженериясы», «Кибернетика және ЖИ», «Медицинадағы ЖИ», «Жасанды интеллект және деректерді талдау», «Көлік инженериясындағы ақылды технологиялар және жасанды интеллект», «Информатика және жасанды интеллект» пен басқа да 21 білім беру бағдарламасы әзірленді.
Түлектер жаңа білім беру ісінде Python бағдарламалау, кітапханалармен және құрылымдармен жұмыс, деректерді талдау және визуалды бейнелеу, табиғи тілді өңдеу, үлкен деректер және мәліметтер базасымен жұмыс, ЖИ шешімдерін бизнес-үдерістерге біріктіру, нейрондық желілерді әзірлеп, енгізу, ЖИ және басқаларды пайдалана отырып үдерістерді автоматтандыру сияқты дағдыларға ие болады.
ҒЖБМ Мемлекет басшысына барлық деңгейдегі студенттер арасында ЖИ саласындағы дағдыларды жан-жақты дамытуға бағытталған ЖИ бойынша AI-Sana қанатқақты бағдарламасын таныстырды. Ол ұлттық экономикадағы ЖИ әлеуетін ашуға және технологиялық кәсіпкерлікті қолдауға баса назар аудара отырып, 100 мың қатысушыны қамтиды. Қазақстанның технологиялық және экономикалық өсуінің драйвері бола алатын DeepTech-стартаптарды құруға ерекше назар аударылды. Бұл бастама еліміздің ғылыми-технологиялық дамуына жаңа серпін бере отырып, білікті кадрларды даярлау және ЖИ технологияларын дамыту үшін қолайлы жағдай жасауға бағытталған.
Бағдарлама халықаралық сарапшылардың қатысуымен әзірленді. Оны іске асыруда Қазақстан шешуші рөл атқарады. Министрлік 01 EduSystem компаниясымен инновациялық бағдарламалау мектептерін ашу бойынша өзара ынтымақтастық бойынша жұмыс жүргізуде. Бұл жоба өңірлік 20 ЖОО-да іске асырылады. Қанатқақты жобаға Yessenov University қатысатын болады. Жоғары оқу орындарында цифрлық экожүйе күшейтілді. Оқу орындары LMS платформаларына қосылған.
Білікті ректор және ғылым өрісі
Елімізде конкурс өткізу арқылы ректорларды тағайындаудың жаңа жүйесі енгізілді. Ректорлық корпустың 50%-дан астамы жаңартылды. Шетелдік жетекші жоғары оқу орындарының түлектері, «Болашақ» бағдарламасының стипендиаттары арасынан жас басқарушылар келді. Академиялық басымдық орталықтарын құру бойынша шаралар қабылданды. Биыл 6 ЖОО келісімшарт жасасты. Алдағы уақытта 7 ЖОО базасында Академиялық басымдық орталықтарын құру үшін 2025-2027 жылдарға арналған ғылыми зерттеулерді бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруға арналған конкурстарға қатысады деп жоспарланып отыр.
ҚазҰТЗУ базасында инженерлік білім мен ғылымдағы жаңа технологиялардың ғылыми зерттеу хабын құра отырып, 2022-2026 жылдарға арналған даму бағдарламасы әзірленді. Бес жоғары оқу орнына зерттеу университеті мәртебесі берілді.
Қолданбалы ғылымды мемлекеттік қаржыландыру 2024-2026 жылдарға 476,9 млрд теңгеге дейін ұлғайтылды. Ғылыми зерттеулермен айналысатын ұйымдардың саны 425-ке дейін өсті, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 11 бірлікке көп. Ғылыми қызметкерлер саны 25,4 мың адамға жетті.
Жастарды ғылымға тарту мақсатында ҒЖБМ мен «Отбасы банкі» АҚ арасында жас ғалымдарға 2023-2027 жылдарға арналған жеңілдетілген несие беру бағдарламасы бойынша ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. 2023 жылы 809 ғалымға әлемнің жетекші орталықтарында ғылыми тағылымдамадан өтуге гранттар берілді. Қазір Республикалық комиссияның 2 отырысының қорытындысы бойынша 80 үміткердің ғылыми тағылымдамадан өтуі мақұлданды.
Ғылымды дамытуға және технологиялық саясатты іске асыруға бағытталған «Ғылым және технологиялық саясат туралы» заң қабылданды. Мемлекеттік сатып алудың жалпы бюрократиялық рәсімінсіз ғылыми зерттеулер мен ғылыми жұмыстарды орындау үшін қажетті бірқатар норманы көздейтін «Мемлекеттік сатып алу туралы» заңға қол қойылды. Бұдан басқа «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ғылым мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңда көзделген нормалар шеңберінде ғылыми атақтардың болуы үшін ғылыми қызметкерлерге қосымша ақы мөлшері ұлғайтылды.
2024-2026 жылдарға көзделген ғылым бюджеті – 703,6 млрд теңгені құрады. Биыл ғылымды дамытуға 177,3 млрд теңге бөлінді. Ғылым және жоғары білім министрлігі отандық ғылым мен ірі өнеркәсіптің басымдықтары арасындағы әріптестікті қолдайды.
