Бұл сирек құбылыстың жай-жапсарын мамандардан сұрап білген едік. Жабайы мысықтың бұл түршесі бұған дейін осы өңірлерде мүлде кездеспеген. Климаттың өзгеруінен жануардың ареалы солтүстікке қарай ауып жатқан болуы мүмкін дейді мамандар. Мәселенің маңызы да осы – ғаламдық жылынудың экожүйге әсері.
Түз жыртқышы 2024 жылғы қыркүйектің 23-і мен 30-ы күндері фототұзаққа тағы тіркелгеннен кейін шұбар мысықтың осы өңірде мекендейтіні расталды. Мысықтар бір-бірінен едәуір алшақ орналасқан, яғни әртүрлі жерде мекендейтіні байқалады. Қазан айында қар түскеннен кейін зерттеушілер Ырғыз-Торғай резерватына шекаралас Баймұрат өзенінің бойынан мысық ізін байқап, сол жерде фототұзақ орнатқан.
Сирек кездесетін түз жануарын өз көзімен көрген АСБК қызметкері Георгий Тимошенко 17 қазан күні аумақты бақылау кезінде фотоға түсіріп алғанын айтады.
– Бұл аумақта жұмыс істеп келе жатқанымызға 15 жыл болса да, жабайы мысықтың бірде-біреуін әлі ешкім көрмепті, – деді «Алтысай» экосаябағының директоры Алексей Тимошенко. – Экосаябақ аумағында биыл кеміргіштер көбейген, соған қарап, солтүстік дала мысығына қолайлы орта екенін байқауға болады.
Азияның жабайы мысығы (Felis lybica ornata) – жабайы мысықтардың түршесі. Олар Оңтүстік-батыс және Орталық Азияны мекендейді. Шұбар мысық еліміздегі сексеуіл арасында, құм қырқаларында, шөлді аймақтың жыра-жықпылдарында жүреді. Оның негізгі мекені де сол. Бұл түрше өзінің ареалындағы елдерде кең таралғанымен, енді бұрынғы мекен еткен ортасынан жылыстауы байқалған. Әзірге төніп тұрған негізгі қауіп – оларды заңсыз аулау және үй мысықтарымен будандасуы болып тұр. Өйткені жабайы мысықтың терісі бағалы келеді, сондықтан ауланады.
– Жабайы мысықтар еліміздегі шөлді аймақта мекендегенімен, кейінгі 30 жылда оның ареалы солтүстікке, батысқа қарай жылдам өзгеріп барады. Қазір еліміздің оңтүстігінде, шөлейтті аймақ белдеуінде, БҚО оңтүстігіндегі өңірлерден бастап Абай облысына дейінгі аумақта таралған, – дейді АСБК ғылыми қызметкері Илья Смелянский.
Мамандардың сөзінше, жабайы мысықтардың негізгі қорегі шөлді аймақтарда. Оның ішінде кеміргіштер, қоян, торғай, тіпті бунақаяқтылар, жәндіктер де бар. Шұбар мысықтың дене ұзындығы – 47-74 см, құйрығы – 36 см-ге дейін, ал салмағы 2-6 кило тартады. Терісінің түсі құм түстес, түлеу кезінде сарғыш сұр түске дейін өзгеріп отырады.
– Әзірге барлық жабайы мысық солтүстікке ығысты деуге болмайды. Ондай құбылыстың болып жатқаны рас, дегенмен қазіргі жағдайда баяу жылжып жатқаны байқалады. Қостанай облысының оңтүстігіне ауа бастағанына көп бола қойған жоқ. Бірақ басқа аймақтарда бұрыннан кездесіп келе жатқан жағдай, – дейді И.Смелянский.
Экологиялық саябақтың басшысы Алексей Тимошенко жабайы жануарларды бақылаудың ең тиімді әдісі фототұзақтарды қолдану екенін айтады.
– Белгілі бір жерде жануарлардың ізі немесе оның мекендейтінін растайтын басқа белгі табылса, фототұзақтар сол жерге көшіріледі. Экопарк қызметкерлері фототұзақтарды ай сайын тексеріп, батареяларын ауыстырып отырады. Осы әдістің қолданылып келе жатқанына 15 жыл болды. Жануарлардың мекендеу ортасы туралы деректерді жүйелеу мен сақтау мақсатында саябақта smart бағдарламасы енгізілген. Бұл құрал ақпаратты жүйелеп, ғылыми зерттеу жүргізуге тиімді, – дейді ол.
Ауданы 340 мың гектар «Алтысай» – Торғай даласындағы табиғат байлығы мен ландшафт алуандығының ерекше көркін сақтаған саябақ. Кең дала, өзен-көл, құмды қырлары, сортаң жерлері, жайылма орманымен ерекше. Сөз орайында АСБК қызметкерлері жануарлар дүниесін қорғап қана қоймай, жергілікті халықтың экологиялық мәдениетін арттырумен айналысып жүргенін де атап айта кеткен жөн.
