Жемқорлықсыз қоғам қалыптастыру – ортақ борышымыз

– Қуаныш Жұмағалиұлы, сіздің ойыңызша, біздің қоғамда сыбайлас жемқорлықтың та­мыр­­ланып кетуінің себебі неде?

– Ең алдымен сыбайлас жем­қорлықтың таралуына құқық­тық сананың жеткіліксіздігі себеп болып отыр дер едім. Егер бизнес те, басқа сала да ашық болып, қоғамдық бақылау тиімді түрде жүзеге асқанда мәселе мұншалықты тереңдемес еді. Осы күні мектеп оқушылары арасында да бұл бағытта түрлі іс-шара, акциялар өткізіп келеміз. Мұндағы мақсат – жас ұрпақ бойына қоғамдағы осы кеселді жұқтырмау, олардың заң мен әділдікке, билікке деген сеніміне сызат түсірмеу.

Сыбайлас жемқорлық дегенде ел алдымен парақорлық дертімен жиі бетпе-бет келетінін айта кетуіміз керек. Қазір байқасаңыз, екінің бірі дамыған елдердегі игілік­тер туралы сағаттап айтуға құмар. Ал олар осындай дәре­жеге заң мен тәртіпті сақтау ар­қылы жеткенін еске ала бермей­міз. Бұл мемлекеттер тұрғын­дарының кез келгені пара беру мен пара алудың жолын кесуді өзінің азаматтық парызы санайды. Еліміздің бұл бағыттағы саясатының негізгі басымдығы мемлекеттік аппарат пен бизнес-қоғамдастық өкілдері, қарапайым тұрғындар бойында осындай мінез-құлық қалыптастыруға арналып отыр. Сонда ғана сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәде­­­ниетті қалыптастыру бағы­тындағы бастамаларымыз жемісті болмақ.

– Жeмқорлықсыз қоғамды қaлыптaстыру мaқсaтындa дeпaртaмeнт тaрапынaн қaндaй әрекеттер жaсaлып жaтыр?

– Мемлекет басшысының Жарлығымен «Қазақстан Рес­пуб­ликасының сыбайлас жем­қор­лыққа қарсы саясаты­ның 2022–2026 жылдарға арнал­ған тұжырымдамасы» бекітіл­ге­н. Тұжырымдамада сыбайлас жем­қорлыққа қарсы қызметінде сатып алу мен бюджет үдерісі­нің ашықтығын арттыру, жауап­кершілікті қатаңдату, қоғамдық бақылауды күшейту секілді түйінді міндеттер мен жүйе­лі шаралар қамтылған.

Бұл бағыттағы маңызды жұ­мыстардың бірі парасатты қоғам қалып­тастыру болып отыр. Өйт­кені сана мен моральдық қағидаттарды өзгертпей, індетті жою мүм­кін емес. Жыл басынан бері жем­қорлыққа қарсы мә­д­ениетті қалып­тастыру мақ­сатын­да түрлі сала өкілдеріне 300-ден аса ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жүргізіліп, 22 мың тыңдаушы қамтылды. Мобильді топ мүшелері облыс аудандарын қамтитын кездесулер өт­кізіп, көпбалалы аналарға әлеу­меттік көмек алу, азаматтарға жұмысқа орналасу, елді мекендер аумақтарын абаттандыру, газ жүргізу, денсаулық сақтау, түрлі жеңілдіктер мен субсидиялар алу, жергілікті жолдардың жай-күйін жақсарту мәселелері бо­йынша құқықтық көмек көрсетілді.

Былтырдан бастау алған «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы волонтерлік» жобасы аясында мемлекеттік сатып алу порталында волонтерлердің көмегімен үнемделген қаражат көлемі 350 млн теңге болды.

– Облыстa жeмқорлық фaктiлeрi қай салада көбірек кездеседі?

– Департаменттің қызметі халықтың әлеуметтік және эко­но­микалық жағдайын көтеруге, облыс тұрғындарын толғандыра­тын жүйелі проблемалық мәселе­лерін шешуге бағытталғандық­тан негізгі бағдар ретінде «Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің картасы» әзірленді. Ондағы құқық­тық статистикаға жүгінетін бол­сақ, өңірімізде сыбайлас жемқор­лық фактілері білім саласында азай­май тұрғаны байқалады. Кейін­гі үш жылда осы салада 57 қыл­мыстық іс тіркелді.

Жаңақорған аудандық білім беру мекемелерінде 2020-2022 жылдар аралығында мектеп қыз­меткерлерінің жалақы мен басқа да төлемдері заңсыз есептелгені анықталды. Тіпті олардың арасында салада жұмыс істемейтін жандар да кездесті. Осылайша,1 млрд теңге көлемінде бюджет қаражаты қолды болған. Бұл іс бойынша 349 млн теңге өтеліп, 62,5 млн теңге көлемінде мүліктері тәркіленді. Аудандық білім бөлімінің басшысы мен бас есепшісі 8 жыл мерзімге сотталып, оларға мемлекеттік қызметте жұмыс істеу құқығынан 5 жыл мерзімге дейін айыру жазасы тағайындалды. Сонымен қатар сот үкімімен осы бөлімге қарас­ты мектептердегі 24 бас есеп­шіге қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын бақылау мен қа­дағалау саласында 5 жыл мерзімге лауазымдарды атқару құқығынан айыру жазасы берілді.

Көптеген жымқыру фактісі анықталып, кінәлілер жауап­қа тартылып жатса да салада жемқорлық фактілері әлі де жалғасып отыр. Сондықтан да тура жолдан тайқуға себеп болатын жағдайларды тереңірек талдау үшін Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті ғалым­дары және мемлекеттік органдар мамандарын жұмылдыра отырып, ғылыми зерттеулер жүр­гізуді пысықтап жатырмыз.

Біз қылмыс істеген жанды жазалаудан бұрын заңға қайшы әрекетті болдырмауға мүдделіміз. Осы жолда түрлі әдістерге жүгі­неміз. Былтыр қаладағы білім беру ұйымдарының басшылығы мен қыз­меткерлері Н.Бекежанов атын­дағы облыстық музыкалық драма театрында «Тендерге түс­кен келіншек» атты спектакль көрермені болды. Заңнан аттап, сыбайлас жемқорлыққа барған­дардың темір тордың ар жағын­дағы тіршілігін көрсету үшін екі рет мектеп директорлары мен есепшілерінің басын қосып, түзеу мекемелеріне экскурсиялар ұйымдастырдық. Кеше ғана өздерімен әріптес атанып, бүгін заңнан аттап жаза өтеп жатқан жанның әңгімесі барғандарға әсер етті деген ойдамыз.

Агенттік пен Оқу-ағарту ми­нистрлігі бюджет қаражатын жос­парлау және игеруде жем­­қор­­лық тәуекелдерін жоюға бағыт­тал­­­ған кешенді іс-шаралар ат­қа­рып, қолданыстағы бухгалтерлік есеп жүйелері негізінде жемқор­лық тәуекелдерін жоятын цифр­лық шешімдерді енгізу бойын­ша қанатқақты жоба іске қосыл­ды. Жоба шеңберінде бюджеттік өті­німдерді қалыптастыруды толық автоматтандыру, кон­тин­­гентті есепке алу және қыз­мет­кер­лердің сабаққа қатысуын бақы­лау, аванстарды негізсіз төлеуге тосқауыл қою тетіктері және қа­зы­нашылық мәліметтерді есепке алу жүйелерімен салысты­ру сынақтан сәтті өтті. Төлем құжат­тарына қол қоюда ұйым басшы­сының бет биометриясын пайдалану, сондай-ақ оларды шифрлау мәселелері пысықталды.

Агенттік Үкіметке жергілікті атқарушы органдар мемлекеттік сатып алуда бухгалтерлік есепке алу жүйелерінің міндетті параметрлері мен техникалық сипаттамаларын біріздендіру туралы ұсыныс жолдап, ол қолдау тапты. Осыған сәйкес Оқу-ағарту, Қаржы министрліктеріне және аймақтық әкімдіктерге тиісті тапсырмалар берілді.

– Сыбайлас жемқорлық дерегі туралы хабарлаған азаматтарға қандай мөлшерде сыйақы беріледі? Олар туралы мәлімет құпия сақталып, қолдау жасалып жатыр ма?

– Сыбайлас жемқорлық фактілері туралы хабарлап, қоғам үшін қауіпті құбылыстың жолы кесуге жәрдем берген жандарды қорғау шаралары күшейтілді. Соны­мен қатар сыбай­лас жем­қор­лық құқық бұзу­шылық факті­сі туралы хабар­лаған немесе өз­геше түрде жәрдем көр­сеткен адам­дарды көтер­мелеу қағида­лары қабылданды. Сыбай­лас жем­қор­лыққа қарсы күрес­ке жәрдем­дескен тұлғаларды көтермелеу мақсатында жемқор­лық фактілері туралы хабарлаған азаматқа сот шешімінен кейін қаржылай сыйақы беріледі. Біздің өңірде үш жылда осындай деректерді хабарлаған аза­маттарға жалпы 3 млн теңгеден аса сыйақы берілді.

Қандай да бір жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы ақпарат білген азаматтар агент­тіктің тәулік бойы тегін қызмет ететін «1424» Саll-орталығына қоңырау шалуына болады. Онда хабарласушының жеке ақпараты құпия сақталып, берілген түрлі ақпараттар мен арыз-шағымдар, ұсыныстар мен пікірлер операторлар арқылы қабылданады.

Жемқорлыққа қарсы күрес – құ­қық қорғау немесе мемлекеттік орган­дардың ғана міндеті емес, бәріміздің ортақ борышымыз. Ел ертеңін ойлаған барлық азамат бұл іске өз үлесін қосады деп сенемін.

Әңгімелескен –

Мұрат ЖЕТПІСБАЙ,

«Egemen Qazaqstan»