Коллажды жасаған – Алмас МАНАП, «EQ»
Алкогольді тұтынудан көптен бері алғашқы ондықтың ішінде келе жатқан елдер – негізінен, Еуропа мемлекеттері. Теріс мағынасындағы бірінші орынды Румыния иемденіп тұр. Румындықтар былтыр орта есеппен бір адамға шаққанда 17 литр алкоголь ішкен. Шарабымен танымал Грузия екінші орынды (14,3 литр) еншілепті. Сырасымен әйгілі Чехия (13,3 литр) үшінші орынға шығыпты. Одан кейінгі орындар Латвия (13,1 литр), Уганда (12,2 литр), Германия (12,2 литр), Аустрия (12 литр), Сейшел аралдары (12 литр), Болгария (11,9 литр), Литва (11,8 литр) елдеріне тиесілі.
«Ең аз ішетін» 10 елдің қатарына, негізінен, ислам дінін ұстанған мемлекеттер кірген. Оларда алкоголь сатылмайды немесе кей өңірдегі туристер үшін ғана сатылады. Осы ондықтағы барлық елдің көрсеткіші бірдей – жылына 0,1 литр. Олар – Кувейт, Судан, Мавритания, Сомали, Ауғанстан, Бангладеш, Сауд Арабиясы, Индонезия, Мысыр, Нигер. Олардың қатарына көрсеткіші бірдей Йемен, Пәкістан, Ливияны қосуға болады.
Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің ішінде Беларусь алкоголь тұтынудан «көш бастап», 21-орынға жайғасыпты. Беларусьтықтар былтыр жан басына шаққанда 10,9 литр этил спиртін тұтынған. Көрсеткіші 10,4 литр Ресей – 29-орында. Бірдей мөлшерде – 5 литрден тұтынған Армения мен Қырғызстан тиісінше 94, 95-орындарды иемденген. Орталық Азия мемлекеттерінің арасында спиртті ішімдікті ең аз ішетін ел – Тәжікстан 0,9 литр көрсеткішімен 156-орында тұр. Көршілес Өзбекстан 129-орынды еншілеген (2,6 литр). Түрікменстан 126-орынға ие (2,9 литр). Қытай 87-орында (5,7 литр). Туыстас Түркия – 146-орынға (1,8 литр), Әзербайжан 135-орынға (2 литр) шыққан. Баян-Өлгей аймағында қыруар қандасымыз тұрып жатқан Моңғолия – 61-орында (7,9 литр).
ДДҰ ұстанымы бойынша жылына бір адамға шаққанда 8 литр этил спиртін тұтыну – кез келген ел үшін шекті деңгей. Бұл шектен асып кету халықтың маскүнемдікке салынып, ұлттық қасиеттерінен айырыла бастауына әкелуі мүмкін. Елімізге мұндай қауіп төніп тұрмаса да, осы мәселеге жайбарақат қарауға болмайды. Шынтуайтында, қазіргі ахуал көңіл көншітерліктей емес. Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, ауыр қылмыстардың жалпы санының 10%-ы, аса ауыр қылмыстардың 22%-дан астамы мастықпен жасалады. Елімізде медициналық айықтырғыштар саны азаймақ түгіл, көбейе түскен. Өткен жылы Түркістан, Жетісу, Ақтөбе, Қостанай облыстарында 7 айықтырғыш ашылып, Шымкент, Семей қалаларындағы осындай мекемелердің орын саны ұлғайтылған. Астана қаласы, Жамбыл облысындағы айықтырғыштар мас адамдарға лық толып кететіндіктен, оларды да кеңейту туралы сөз қозғалып жатыр.
Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитетінің мәліметіне жүгінсек, былтыр мас күйде жасалған құқықбұзушылықтар саны алдыңғы жылғымен салыстырғанда 14,6%-ға көбейіп, 8 598 болған. Соның 718-і – Астана қаласына, 691-і – Қостанай облысына, 668-і – Шығыс Қазақстан облысына, 661-і – Павлодар облысына, 651-і – Ақмола облысына, 578-і – Солтүстік Қазақстан облысына, 554-і Ақтөбе облысына тиесілі. Спиртті ішімдік ішіп, қоғамдық тәртіп бұзған адамдар саны Шымкент қаласында – 62,5%-ға, Алматы қаласында – 50,2%-ға, Түркістан облысында – 41,9%-ға, Атырау облысында –38,9%-ға, Жамбыл облысында 34%-ға көбейіп кеткен. Осы жөніндегі көрсеткіш тек елордада ғана сәл азайған, өзге өңірлердегі жағдай нашарлай түскен.
Отбасындағы зорлық-зомбылық та көбінесе мас күйде жасалатыны мәлім. Былтыр мұндай құқықбұзушылық саны бұрнағы жылғы 923-тен 3 382-ге дейін, яғни 266,4%-ға ұлғайған. Осы жөніндегі көрсеткіш бірде-бір өңірде азаймаған. Әсіресе Маңғыстау (854,5%), Қызылорда (504,8%), Батыс Қазақстан (490%), Түркістан (459,6%), Ақтөбе (455,2%), Алматы (390,7%), Атырау (369,2%), Жетісу (372,7%), Абай (296%) облыстарында, Алматы (691,4%), Шымкент (482%) қалаларында отбасылық-тұрмыстық құқықбұзушылықтар бірнеше есе көбейген. Көшеде, қоғамдық орындарда жасалған құқықбұзушылықтар саны да азаймай тұр.
Кейінгі жылдары қолданыстағы заңнама қатайтылғандығы оң нәтиже беріп, мас күйінде көлік жүргізгендер саны бұрнағы жылғы 284-тен былтыр 239-ға дейін немесе 15,8%-ға азайған. Өкінішке қарай, өткен жылы Қостанай облысының бас имамы Ақмола облысының Бурабай кентінде көлікті масаң күйде жүргізіп, жол ережесін бұзғаны үшін сот шешімімен 15 тәулікке қамаққа алынғаны, 7 жылға көлік құралын басқару құқынан айыру жазасына кесілгендігі қоғамның өткір сынына ұшыраған масқарашылық болды. Қазақстан мұсылмандарының діни басқармасы оны қызметінен босатты, арнайы мәлімдеме жасап, еліміздегі мұсылман жамағатынан кешірім сұрады.
Жоғарыда келтірілген деректер маскүнемдік сынды қоғамдық дертпен күресті күшейту қажеттігін айғақтайды. Бұл ретте Ішкі істер министрлігі этил спиртінің айналымы жөніндегі қолданыстағы заңнаманы қатайта түсуді ұсынып отыр. Атап айтқанда, Мәжіліс депутаттарының қарауына енгізілген заң жобасында алкогольді онлайн сатуға тыйым салу, көңіл көтеру мекемелерінің жұмыс уақытын шектеу, спиртті ішімдіктерді мамандандырылған сауда орындарында ғана сату сияқты шаралар көзделген. Тағы бір сүйінішті жайт – полицияның спиртті ішімдіктерді сатуға қатысты заңнаманың орындалуына қоғамдық бақылау жасау мақсатында волонтерлердің көмегіне жүгінуі оң нәтижесін беріп, алкогольді сатуда жол берілген заңсыздықтарды әшкерелеу екі еседей артқан.
Маскүнемдікпен күресте саламатты өмір салтын ұстанған елді мекендер санын көбейту де маңызды. Өңірлерде арақ-шарап сатуға тыйым салып жатқан ауылдар бар. Мысалы, жуырда Солтүстік Қазақстан облысының Аққайың ауданындағы Дайындық ауылының тұрғындары жергілікті дүкеннен алкогольді аластау туралы шешім қабылдады. Қазір Мәжілісте қаралып жатқан Түркістан қаласына ерекше мәртебе беру жөніндегі заң жобасын талқылау барысында депутат Ардақ Назаров осы қасиетті мекенде спиртті ішімдіктер сатуға тыйым салу туралы пікірін ортаға салды. Әрине, бұл туралы нақты шешімді түркі әлемінің рухани астанасы атанған шаһар жұртшылығы кеңінен талқылап барып қабылдауға тиіс. Қалай болғанда да, Түркістандағы киелі орындардың маңында арақ-шарап сатылмағаны жөн.
