Ойымызды образды түрде жеткізсек, қарапайым жапырақты мысал етіп алуға болады. Айталық, жапырақтың жасыл екендігі шындық па? Шындық. Бірақ ол бүгінгі шындық. Күз түскенде ол өзектілігінен айырылады да, орнына басқа шындық келеді, яғни жапырақ сары түске боялады. Ал қыста ше? Түсі түгілі, жапырақтың өзі де болмауы мүмкін.
Мұны неге айтып отырмын. Баянсызға байлану – қатер. Бұл бүгін бар, ертең жоқ банкке бүкіл қаражатыңды құйғанмен бірдей. Ал енді айнаны арымызға қарата сөйлейік. Әгараки әрқайсымыздың өмірге келгендегі түп мақсатымыз бар болатын болса, ол қандай шындыққа негізделген? Өзгермейтін мәңгілік шындыққа ма, жоқ бүгінгі күннің қам-қарекетінен туған өзгермелі шындыққа ма? Күйбең тірлікке күйіп-пісіп, жүйкеміз тозып, көңіліміз құлазып жүргенге қарағанда, біздің шындық екіншісіне келіңкірейді. Шәкәрімнің «Баянсызға бәрі – құл, жынданбаған пенде жоқ» деуінің мәні осында жатса керек. Демек, баянсыздың артынан қусаң, ақыл-естен айырылмай қоймайсың. Қоғамдық сананың кері кетуінің негізгі себебі осында жатыр.
Ал адамның ең қымбат қазынасы болған ақыл-есті сау қалпында сақтап қалу үшін адам нені мұрат тұтуы керек. Әрине, тұрақты шындықты. Енді оны қайдан табамыз һәм қалай сеземіз?
Лев Толстой былай дейді: «Ұзақ өмір сүрген әрбір адам әуелі шақалақ сәби болады. Сосын балдырған, сосын ер немесе әйел, сосын кемпір не шал болады. Алайда адам жасына сай қалай өзгерсе де, өзін «мен» деп атайды. Сәби болса да, қарт болса да оның ішінде ешқашан өзгермейтін нәрсе – осы «мен». Дәл осы өзгермейтін «менді» рух деп атаймыз».
Иә, рух өзгермейді, қартаймайды, өлмейді. Осы сипаттар оның тұрлаулы, баянды шындық екенін дәлелдеп тұр. Сонда осы шындықты тану және оған ұмтылу – адамның ең ұлы мұраты болып шығады. Жоғарыда рухты өз бойымыздан қалай сезетінімізді айттық қой. Енді оның жекелей сырына тереңдейік, яғни ол қандай рух болды? Әрі қарай Толстойдың өзі жауап берсін:
«Су құйылған әртүрлі ыдыстарды шелек, бөшке, тегене деп айтамыз. Бірақ бәрінің ішінде бір-ақ су. Сол секілді, адамдарды да тән ерекшелігіне сай ұл бала, қыз бала, шал, кемпір деп бөлгенімізбен, әрқайсының ішінде бәріне ортақ нәрсе бар. Ол – құдайлық рух».
Иә, адамзаттың басы осы нүктеде ғана біріге алады. Ол үшін адамдар бір-біріне қарама-қарсы жүрудің қажеті жоқ. Керісінше, барлығы осы тұрақты шындыққа қарай жүруі, қазіргі сәтте жүгіруі керек. Тек сонда ғана олардың бәрі біртұтас болмысқа айналады. Бұл күллі жаратылыспен ішкі үйлесімге келу деген сөз. Мұның артында исі адамзаттық татулық, Абайша айтсақ, күллі әлемге бұлақша ағып тарайтын жылылық пен достықтың жатқаны мәлім.
