Сурет: aqiqat.kazgazeta.kz
Мемлекет оны жүйелі түрде реттеп отырмаса, әлеуметтік шиеленіс, наразылықтар мен кедейліктің арта беретіні түсінікті. Жалпы, біздің елдің жағдайында маргиналдылық неден туындап отыр? Әлбетте, бірінші кезекте – экономикалық факторлар. Жастар мен еңбек мигранттары арасындағы жұмыссыздық деңгейі жоғары екендігіне көз жұмып қарауға болмайды. Көлеңкелі экономиканың ықпалы, сол сияқты аймақтар арасындағы табыс теңсіздігі, үлкен қалалардан табылатын жұмыс айналаңнан, ауданыңнан табылмауы сынды келеңсіздіктер адамды күйзеліске, дағдарысқа алып келеді. Ауылдан қалаға көшкендердің жаңа ортаға бейімделудегі кедергілері де оқшаулануға әкеліп соғады.
Қоғамнан алшақтаудың саяси, институционалдық себептеріне тоқталсақ, саяси өмірге араласуға әркім ниетті болса да, оның мүмкіндіктері шектеулі екендігін мойындаған жөн. Осы орайда мемлекеттердің әлеуметтік бастамаларды жеткілікті деңгейде қолдамауы да маргиналдылық мәселесін тереңдете түсуі ғажап емес. Оған қоса кәсіпкерлік пен әлеуметтік мобильділікті тежейтін бюрократиялық кедергілер бар.
Қоғам назарынан тыс қалып қоятын топтар өркениетті елдерде де кездеседі. Дамыған елдерде маргиналдылық көбіне көші-қон саясатына байланысты қалыптасып отыр. Мысалы, Франция, Германияда үлкен мигрант қауымдастықтары тілдік кедергілер мен әлеуметтік интеграция бағдарламаларының жеткіліксіздігінен оқшауланып қалған. Үкімет бұл мәселені шешуде тіл курстарын, жұмысқа орналасу бағдарламаларын, білім беру бастамаларын мықтап қолға алған. Көрші Ресейде маргиналдылық жастар мен аз қамтылған тұрғындар арасында қатты байқалады. Жаппай жұмыссыздық, білім беру мен әлеуметтік ресурстарға қолжеткізу теңсіздігі 2021–2022 жылдардағы жаппай наразылықтарға алып келді. Маргиналдылықпен табысты күресіп жатқан мемлекеттің бірі – Сингапур, бұл ел мәселені шешуде ерекше тәсілдер қолданып отыр. Мысалы, әлеуметтік тұрғын үй жүйесі – барлық әлеуметтік топтар аралас аудандарда тұрады, бұл геттолардың пайда болуының алдын алады. Жастарға арналған тегін білім беру бағдарламалары, кәсіпкерлерді қолдау, шағын бизнесті дамыту бастамалары да жақсы нәтиже берген.
Елімізде маргиналдылыққа ең көп ұшыраған топтардың бірі – миллениалдар (1981–1996 жылдары туғандар) екені айтылып жүр. Бұл буын тұрақсыздыққа, өмірден түңілуге бейім, билікке деген сенімі аз. Өз жетістіктеріне көңілі толмайтындықтан, өз-өздерін іштей жеп, сынап-мінеуге даяр тұрады. Мұндай жағдай миллениалдардың радикалды, оппозициялық топтардың ықпалына түсіп қалу қаупін арттырады. Ең маңыздысы – миллениалдар саны айтарлықтай көп, шамамен 4,7 миллион адам. Өткен ғасырдың соңында дүниеге келген бұл буын үлкен үміттерге, мұрат-мақсаттарға иек артқанымен, сол кезең оларды қажетті ресурстармен, тұрақтылықпен қамтамасыз ете алмады.
Маргиналдылық тек жастармен шектелмейді. Еңбек мигранттары, этникалық азшылықтар, жалғызбасты ата-аналар, мүгедектігі бар азаматтар, жұмыссыздар мен мұқтаж отбасылар да осы санатқа кіреді. Айналып келгенде бұл өміріне көңілі толмайтын, өзіне келгенде тым талапшыл, бірақ армандары орындалмаған, қоғамға өкпелі жандардың санын еселейтіні айтпаса да түсінікті.
Осы әлеуметтік топтарды маргиналдылық шеңгеліне қалай түсірмеуге болады деген өзекті сауал бар. Бұл мәселеде мемлекеттік құрылымдар да қол қусырып, қарап отырған жоқ. «Қадамдар» (Qadamdar), «Өмірді өзгерт» (Ömirdi özgert), «Бірлік жолында» (Bіrlіk jolynda), «Қаржы мен құқық» (Qarjy men Qūqyq), Ata-ana мектебі, «Истории из жизни казахстанцев», «Денсаулық» (Densaulyq), Инклюзивті диалог алаңы, «Жаңа өмір» (Jaña ömir) сынды нақты жобалар мен әлеуметтік бастамалар бар.
Бізде маргиналдылыққа ұшырағандар туралы нақты, ресми статистика жоқтың қасы. Дегенмен сырт көзге аса байқала бермейтін маргиналдылық құбылысын әлеуметтік желілерден немесе көшедегі адамдардың көзқарасынан аңғаруға болады. Жастардың жұмыс таба алмауы, еңбек мигранттарының заңсыз жұмыспен айналысуы, этникалық азшылықтардың қоғамға толық сіңісе алмауы – осының бәрі маргиналдылықтың көрінісі.
Маргиналдылық – түпкілікті үкім емес. Әрбір адамға қоғамнан өз орнын табуға мүмкіндік беру – биліктің ғана емес, баршаның міндеті. Бұл – көзге көрінбейтін дағдарысты еңсерудің жалғыз жолы.
АЛМАТЫ
