Инфографиканы жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ ,«EQ»
Қазір кинотеатрға бара қалсаңыз, отандық фильмдердің қарасына көз тояды. Осыдан он жылдай уақыт бұрын көрермен қауымға бұл жай ғана арман еді. Бірінен-бірі асып, миллиардтаған касса жинап жатқан бүгінгі фильмдердің жанры да, сапасы да бөлек. Ел экономикасына қосып жатқан үлесі де аз емес. Мәселен, 2024 жылы отандық фильмдер көрсетілімінен 17,5 млрд теңге табыс түскен.
Әлем елдерінің тәжірибесі көрсеткендей, әйгілі фильмдер мен сериалдар түсірілген аймақтарға туристер ағылып, жергілікті экономиканың жандануына жол ашады. Мысалы, Жаңа Зеландия «Властелин колец» трилогиясынан кейін әлемдік туризм картасындағы ерекше бағытқа айналды. Сол сияқты Корея, Түркия, Үндістанның кино және телесериал индустриясы мәдени экспорттың негізгі көзіне айналып, экономикалық өсімге айтарлықтай үлесін қосып отыр.
Экономикалық зерттеулер институты Өңірлерді зерттеу және өмір сапасы орталығының аға сарапшысы Жанерке Рахманның айтуынша, кино өндірісі көптеген мемлекеттің ішкі жалпы өніміне (ІЖӨ) айтарлықтай ықпал етеді. Мысалы, Ұлыбританияда шығармашылық индустриясы 2,1 млн адамды жұмыспен қамтиды. Ал ІЖӨ-ге шамамен 153 млрд доллар көлемде үлес қосқан. Егер басқа да шығындарын қоса есептесек, жалпы экономикаға қосқан үлесі 235 млрд долларды құрайды. Ал Оңтүстік Кореяның креативті экономикасы фильм, видеоойын, драма және музыка саласында көшбасшылық танытып, қазір шамамен 680 мың адамды жұмыспен қамтып отыр. Сатылымнан ел шамамен 115 млрд доллар, экспорттан 10,3 млрд доллар пайда табады.
«АҚШ-та 2021 жылы креативті экономика деңгейі ІЖӨ-нің 4,4 пайызын құрады, бұл шамамен 1 трлн доллар. Ал мәдениет пен өнер секторындағы жұмыспен қамту 4,9 млн қызметкерді қамтыған. Пандемияға дейін бұл көрсеткіш 5,2 млн болған еді. Стримингтік қызметтер және веб-публикациялар инфляцияны қоса есептегеннің өзінде 171,3 млрд доллар табыс әкеліп, АҚШ мәдениеті мен өнерінің ең ірі саласына айналған. Ал тек кино өндірісінің пайдасы 2021 жылы 68,9 млрд долларды құраған. Әлем бойынша шығармашылық тауарлар экспорты 2020 жылы 524 млн доллар болса, шығармашылық қызмет экспорты 1,1 трлн долларға жеткен», деді Ж.Рахман.
Бұл саланы дамытуға еліміз де білек сыбана кірісіп жатыр. Сарапшының айтуынша, бүгінде елдегі кино өндірісінің ірі индустрияға айналу әлеуеті жоғары. Киногерлерге мемлекет тарапынан қолдау шаралары көрсетіліп келеді.
«2023 жылы ел экономикасы жалпы кинокөрсетілімдерден 26,9 млрд теңге табыс көрді. Ал 2024 жылы бұл көрсеткіш 43,9 млрд теңгеге жетті, оның шамамен 24,2 млрд теңгесі шетелдік туындыларға тиесілі. Ал 17,5 млрд теңге отандық фильмдер еншісінде. Толық метражды фильмдер бойынша табыстың басым көпшілігі Алматы қаласында (15,8 млрд) тіркелген. Бұл Алматының ел киноөндірісінің маңызды орталығы екенін көрсетеді. Бұдан бөлек, бірлескен және шетелдік өндіріс үлесі де айтарлықтай нәтиже (974 млн) берді. Оларды мемлекеттік сектормен салыстырсақ, мемлекеттік сектор табысы 150 млн теңгені құрады», дейді сарапшы.
Осы ретте кино саласының қазанында қайнап, оның қыр-сырын жетік меңгерген кинопродюсер Гүлнұр Мамасариповамен де тілдескен едік. Оның айтуынша, креативті индустрияға 2024 жылдан бастап енгізілген салықтық жеңілдік киногерлерге мемлекет тарапынан көрсетілген үлкен қолдау болып отыр. Бұл өзгерістің арқасында кәсіпкерлер корпоративтік табыс салығын, жеке табыс салығын, сондай-ақ қосылған құн салығын төлеуден босатылған. Оның орнына жеке кәсіпкерлерге 2–4 пайызға дейінгі, сондай-ақ ЖШС-ге 8 пайыз мөлшерінде бірыңғай салық енгізілген.
Кино нарығы қарқынды дамып жатқанмен, салада өзекті мәселелер де жетерлік. Г.Мамасарипова ең негізгі үш мәселені атап өтті. Оның айтуынша, кино түсіру барысында қаржы, локация, кей мекемелерге рұқсат алу жағы қиындық туғызады.
«Тәуелсіз продюсер болсаң, кино түсірерде есепке мықты болуың керек. Өйткені нарықта баға тұрақсыз. Шығынды қанша үнемдегенмен, барлығын нарық өзі реттейді. Бүгін арзандау бағаға алған техникаң ертең қымбаттап кетуі мүмкін. Сол сияқты актерлердің қаламақысы мен локациялардың бағасы да өзгеріп отырады. Көп жағдайда мектеп, аурухана, мемлекеттік мекемелер сынды ғимараттарға түсірілім тобымен кіру қиындық туғызады. Ал жабық түзету колонияларына мүлдем кіре алмаймыз. Сондықтан кино түсіруге лайықталған арнайы киностудия қажет-ақ. Мәселен, Ресейде, Голливудта киногерлерге жасалған арнайы декорациялар бар. Бізде мұндай мүмкіндік жоқ болғандықтан түсірілім тобымызбен белгілі бір мекемеге баруға мәжбүрміз. Ал мұндай жерлерге рұқсат алу қиын. Кірген күннің өзінде бағалары удай. Метро, көшеде түсірілетін сахналарға әкімдіктен рұқсат алудың да өз машақаты бар. Жол полициясының қолына түссеңіз, олар әкімдік рұқсатын мойындамайтын кездер болады. Осындай қиындыққа қарамастан, барлығын үйлестіре отыра түсірген киноң көрерменнен оң баға алғанда, бар қиындықты ұмытып кетесің», деді продюсер.
Расымен, бүгінде кино саласы үлкен бизнес көзіне айналып үлгерген. Бұл өнерге әркімнің таласы болғанмен, оның есебін өз мамандары ғана жете түсінеді. Шығынның бәрін үнемдеп, жай ғана бір ауылда кино түсіруге кем дегенде 150 млн теңге қажет. Ал шетелге барып кино түсіремін десеңіз, 400–500 млн теңге шығарасыз. Мұнша қаражатты қайтару үшін фильм шамамен 1 млрд 200 млн теңге жинауы керек. Өйткені оның 50 пайызы – кинотеатрларға, 10 пайызы – провайдерге, тағы бір бөлігі мемлекетке төлейтін салыққа кетеді. Бұған қарап, бұл салада тәуекел көп екенін аңғаруға болады. Ал қазақ: «Тәуекел түбі – жел қайық, өтерсің де кетесің, уайым түбі – тұңғиық, батасың да кетесің», дейді. Тәуекел етпей, әрекет қылмай, істің жемісін көрмейтінің тағы белгілі.
