Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Президент Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев 2022 жылғы 16 наурыздағы «Жаңа Қазақстан: Жаңару мен жаңғыру жолы» атты Жолдауында қоғамдық ұйымдардың қоғам өміріндегі ерекше рөлін атап өтіп, оларды «елдің орнықты және жан-жақты ілгерілеуінің маңызды факторы» деп бағалаған болатын. Мемлекет басшысы осылай үкімет пен үкіметтік емес ұйымдардың өзара іс-қимылын күшейту, азаматтық қоғам институттарын жүйелі түрде қайта жаңғырту қажеттігін айқындап берді.
Осы орайда Мәдениет және ақпарат министрлігі Жазушылар одағының жұмысын жандандыруға қолдау көрсетіп, ұлт әдебиетіне қатысты тұғырлы идеялардың нақты жүзеге асуына мұрындық болып келеді. Атап айтсақ, «Жаңа Қазақстанның әдеби-танымдық панорамасы», «Жазушылардың әдеби шеберлік мектебі», сондай-ақ «ТМД елдерінің архивтеріндегі қазақстандық жазушыларға қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізу» атты үш жоба әдебиетіміздің дамуына жол ашып, рухани құндылықтарымызды жаңғыртуға және қаламгерлердің шығармашылық әлеуетін арттыруға мол мүмкіндік беріп отыр. Аталған үш ірі жобаның ішіндегі «Жаңа Қазақстанның әдеби-танымдық панорамасы» жобасы – еліміздің жаңа тарихи кезеңіндегі әдеби ой мен көркемсөздің өрісін кеңейтуді мақсат тұтқан ерекше бастама. Аталған бағдарламаны еліміздің қоғамдық, мәдени тынысын, өңірлердің рухани келбетін, табиғаты мен тарихын, адамдары мен тағдырларын көркем туынды тілімен бейнелейтін іргелі әдеби экспедиция деуге де болады.
Жоба аясында жас қаламгерлер еліміздің түкпір-түкпірін аралап, талантты ақын-жазушылар туған өлкенің қасиетті топырағын басып, өңірлердің болмысын, тыныс-тіршілігін, табиғи келбетін, тарихи шежіресін өз шығармаларына арқау етіп келеді. Осылай әдебиет табалдырығын енді аттаған жас өрендер әр өңірдің өзіндік бояуы мен рухын көркем тілмен өрнектеп, жер-су атаулары мен аңыз-әпсаналарын қайта жаңғыртып, әдебиет арқылы ұлттық сана мен мәдени зердені тереңдетуге өз үлестерін қосып жатыр. Мәселен, 2024 жылы жобаның алғашқы кезеңі табысты жүзеге асып, 20 әдеби жинақ жарық көрді. Бұл еңбектерде еліміздің 17 облысы мен 3 республикалық маңызы бар қаланың әдеби-танымдық бейнесі көрініс тапты. Әр жинақ – бір өңірдің рухани төлқұжаты секілді: онда сол аймақтың тарихы, мәдениеті, адамдары мен табиғи сұлулығы әдеби тілмен кестеленді.
Ал 2025 жылы жоба өз жалғасын тауып, болашағынан үміт күттіретін 20 жас қаламгердің шығармалары жарыққа шықпақ. Атап айтсақ, 8 туынды – проза жанрында (Абай Аймағамбетов, Қызылорда – «Толқынды күткен бала»; Сабина Сайлаубай, Павлодар – «Мизамшуақ»; Жақсылық Мұратбек, Шымкент – «Аспаны жақын ауылдың...»; Феруза Мәдениет, Астана – «Аққалам»; Нұрбек Нұржан, Шығыс Қазақстан облысы – «Бесінші қабаттағы үй»; Темірлан Қылышбек, Жамбыл облысы – «Тырналар мекені»; Биболат Сәтжан, Қостанай – «Тобыл ойшылы»; Асылан Қуанышұлы, Атырау – «Кішкентай»); 12 шығарма – поэзия (Азамат Әбілқайыр, Ақтөбе – «Құдырет»; Қарлығаш Қабай, Маңғыстау – «Көлеңкесіне кез болған кесіртке»; Еділбек Дүйсенов, Алматы – «Аспан»; Меңдібек Лұқпанов, Батыс Қазақстан облысы – Кешіккен көктем»; Ділдә Уәлибек, Абай облысы – «Дегелең»; Тілеубек Батыс, Ақмола – «Сал Көкше»; Айзада Рахымжанова, Ұлытау облысы – Сарыарқаның жаңбыры»; Еламан Әшім, Қарағанды – «Сапарбастау»; Әділет Шопен, Солтүстік Қазақстан облысы – «Түсімен салынған үй»; Мұхтар Күмісбек, Алматы облысы – «Жанардағы жан бояуы»; Батырхан Сәрсенхан, Түркістан облысы – «Жасыл құс»; Дәурен Тілеухан, Жетісу облысы – «Нәзік түндегі Ноктюрн») түрінде жазылған.
Жоба шарты бойынша әрбір қаламгерге белгілі бір өңірдің тыныс-тіршілігін, өмір салты мен рухани келбетін көркем туынды арқылы бейнелеу міндеттеледі. Осылай қаламгерлер тұтас өңірдің болмысын, елдік рухын, адам мен табиғаттың байланысын проза немесе поэзия тілімен өрнектейді. Нәтижесінде, екі жыл ішінде поэзия, проза, баллада, хикаят, спектакль және балалар әдебиеті жанрларында ондаған тың туынды дүниеге келіп, жалпы елдің жаңа әдеби картасы түзілді.
Жобаға қатысушы қаламгерлер шығармаларынан әрқайсысының өңірлік ерекшелігі мен тақырыптық тереңдігі айқын сезіледі. Мысалы, Абай Аймағамбетовтің «Толқынды күткен бала» атты прозалық туындысы Қызылорданың кең даласы мен Сырдың тылсым сырын бала көзқарасы арқылы өріп, туған жерге деген нәзік сағынышты бейнелесе, Азамат Әбілқайырдың «Құдірет» поэзиясы Ақтөбе топырағының қуатты рухын, ұлттың биік намысын дәріптейді. Қарлығаш Қабайдың «Көлеңкесіне кез болған кесіртке» атты жинағында Маңғыстау өңірінің табиғаты мен адам тағдырының философиялық үйлесімі көрініс тапқан. Еділбек Дүйсеновтің «Аспаны» – Алматының рухани кеңістігін, ал Меңдібек Лұқпановтың «Кешіккен көктемі» – Батыс Қазақстанның тағдырлы тарихы мен бүгінгі болмысын жыр етеді. Сол секілді Сабина Сайлаубайдың «Мизамшуақ» романы Павлодардың өткені мен бүгініне терең бойлап, ұлттық болмыс пен заманауи сананың тоғысын суреттейді. Жақсылық Мұратбектің «Аспаны жақын ауылдың…» атты прозасы Шымкент өңірі адамдарының жан әлемін, күнделікті тіршіліктегі қарапайым қуаныш пен рух биігін бейнелесе, Тілеубек Батыстың «Сал Көкшесі» – Ақмоланың поэтикалық портретін сомдайды.
Осылайша, әр өңірдің тынысы мен тағдыры, табиғаты мен тарихы жиырма түрлі жүректің қаламынан жиырма түрлі бояумен өріліп шықты.
Жобадағы қаламгерлердің бәрі – жас буын. Олар өздеріне сеніп тапсырылған өлкелердің қасиетті топырағын басып, ел мен жер тарихына терең үңілді, аңыз-әңгімелер мен жергілікті деректерді жинады. Нәтижесінде, бүгінгі күннің келбеті мен ұлттық санадағы жаңғыру үрдісі көркем тілмен өрнектеліп, болашаққа аманат болатын әдеби ескерткішке айналды. Сонымен қатар бұл жоба бір ғана шығармашылық бәйге емес, сонымен бірге жастарды тыңдай білу мәдениетін қайта жандандырудың үлгісі болып отыр. Шынында, жас қалам иесін тыңдау – өзіңнің болашағыңа көз тастау, жаңа ой мен жаңа үнге жол ашу деген сөз.
Көп жағдайда жастардың пікірі, олардың көзқарасы елеусіз қалып жатады. Ал бұл жоба сол бір ескі стереотипті бұзды. Өйткені Абайдың «тосып сөйлеу» қағидасы дәл осындай тыңдаудан, зерделеуден, кейінгі буынға сенім артудан басталады.
Жас қалам иелері тек жазып қана қойған жоқ, өңірлердің мәдени, тарихи, рухани қазыналарын қайта тірілтті. Олардың әрбір шығармасы – бір-бір өңірдің көркем шежіресі, әдеби картасы іспетті. Қорыта айтқанда, «Жаңа Қазақстанның әдеби-танымдық панорамасы» жобасы – тек шығармашылық бастама емес, ұлт руханиятын жаңғыртудың, әдебиет арқылы ел жандануына үлес қосудың жарқын көрінісі. Бұл – жаңа заман әдебиетінің жаңа тынысы, Жаңа Қазақстан рухының әдеби өрнегі.
