Кейінгі 50 жылда азаматтық соғыстан, берекені алған қақтығыстардан елдің халқы да, билігі де, қала берді қолдан әскери де саяси дағдарыс туғызып келген тәліптер де әбден қажыды. Дегеніне жетіп, ел билігіне келген тәліптер өзге елдерге ашықтық саясатын ұсынып, интеграцияға қадам басты. Бірақ одан жағдай оңалып кетті деуге әлі ерте. Бір жылдары аштықтың «аулына барып қайтқан» Ауғанстан халқы да әлемнің көмегіне мұқтаж халде отыр. Себебі гуманитарлық дағдарыс жағдайында күн кешіп отырған бұл елде білім беру, медицина жүйесі, адам құқығы мүлдем құрдымға кеткен. Экономиканың қай секторын алсаң да жоқшылықтан бас көтере алмай тұр. Сондықтан Ауғанстанның аяққа тұруына Біріккен Ұлттар Ұйымы барынша ықпал етіп келеді.
10 желтоқсан күні Нью-Йоркте өткен БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі отырысында Ауғанстандағы апаттық гуманитарлық жағдай туралы айтылды. Онда БҰҰ Бас хатшысының гуманитарлық мәселелер жөніндегі орынбасары Том Флетчер Ауғанстан қазіргі заманның ең ауқымды гуманитарлық дағдарыстарының бірін бастан кешіріп жатқанын мәлімдеді.
БҰҰ мінберінде айтылған цифрларды сөйлетсек, келер жылы 22 миллионға жуық ауғанстандыққа көмек қажет екені белгілі болып отыр. Бұл көрсеткіш Ауғанстанды дүние жүзіндегі ең қиын жағдайдағы елдер қатарында Судан мен Йеменнен кейін үшінші орынға шығарды. БҰҰ 17,5 миллион ауған азаматына көмек көрсету үшін 1,7 млрд доллар сұрап отыр, оның ішінде 375,9 млн доллар аса ауыр жағдайда күнелтіп отырған 3,9 млн адамға шұғыл қажет.
Ауғанстанда алғаш рет төрт жыл ішінде аштыққа ұшырағандар саны өсіп, 17,4 миллион адамға жетті. Биыл елге 2,6 млн босқын, ал соңғы екі жылда 4 млн-нан аса адам қайтып келген. Көбі – әйелдер мен балалар. Бірақ олар білім алып, жұмыс табуда және медицинаға қол жеткізуде қатаң шектеулерге тап болып отыр. Ол аз десеңіз, биыл тамыз және қараша айларындағы екі жойқын жер сілкінісі, сондай-ақ 3,4 млн адамды қамтыған құрғақшылық елді одан әрі титықтатып барады.
Флетчер әйелдердің гуманитарлық ұйымдарда жұмыс істеуіне тыйым салынуы көмекті жеткізуді айтарлықтай қиындатқанын атап өтті. Қаржының жетіспеуі де жағдайды ауырлатып, азық-түлік көмегін тек 1 млн адам ғана алған (өткен жылы – 5,6 млн). Ал 305 тамақтандыру пункті мен 422 медициналық орталықтың жабылуы жығылғанға жұдырық болып тиіп отыр. Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында осы цифрларды жайып салған Том Флетчер БҰҰ-дан үш мәселені қолдауды сұрады.
Алдымен гуманитарлық ерекшелікті сақтап қалуға баса мән берді (БҰҰ ҚК 2615-резолюциясы), екіншіден, әйел қызметкерлерге қойылған шектеулерді алып тастауды атап өтті, одан кейін гуманитарлық жоспарды жоспар күйінде қалдырмай, оны қаржыландыруды ұсынды.
Жиында Ауғанстанға көмек көрсету жөніндегі БҰҰ Миссиясы басшысының міндетін атқарушы Жоржет Ганьон да жағдайдың өте күрделі екенін, үлкен ауқымдағы халықаралық қолдау керектігін айтты. Оның айтуынша, әйелдер мен қыздардың қоғамдық өмірден толықтай шеттетіліп жатқаны, білім алуға тыйым салуы Ауғанстанды болашақ мамандардан айырып, өз тағдырына өзі балта шауып отыр. Ал медиа еркіндігі туралы айтпаса да түсінікті. Одан қалса, жақында елдегі интернет пен байланыс өшірілген. Салдарынан халық медициналық, банктік және гуманитарлық көмекке қол жеткізе алмай, сарсаңға түскен. Алайда бұл шешімнің зардабын билік тарабының өздері де тартқандықтан кейін ол шешімнің күшін жоюға мәжбүр болған.
Қысқасы, ауған еліндегі қазіргі ахуал бұрынғыдан жақсырақ деп бағаланғанымен, жалпы алғанда жағдайы күрделі күйде тұр. Дегенмен әрекет те жоқ емес. Достық құшағы мен көмек қолын созып жатқан мемлекеттер баршылық. Солардың алдыңғы қатарына біздің елді шығаруға болады.
Оған айқын мысал ретінде Алматы қаласының Орталық Азия мен Ауғанстан үшін БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттары бойынша Өңірлік орталығы мәртебесіне ие болғанын айта аламыз. Биыл наурызда БҰҰ Бас Ассамблеясы Алматыда аталған Өңірлік орталығын құру туралы қарарды бірауыздан мақұлдап, құжатты БҰҰ-ның 152 мүше мемлекеті қолдады. Алматыда орналасқан бұл орталық бұдан былай аймақтағы халықаралық күш-жігерді үйлестірудің негізгі алаңына айналып, Орталық Азия мен Ауғанстанның тұрақты дамуына ықпал етпек.
Ал жуырда Мемлекет басшысының Ауғанстанмен сындарлы өзара іс-қимылды дамытуға және бұл елді өңірлік үдерістерге тартуға қатысты тапсырмаларын іске асыру мақсатында Президенттің Ауғанстан жөніндегі арнаулы өкілі – Сыртқы істер министрлігінің Ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі Еркін Тұқымов сол елге жұмыс сапарымен барды. Сапар барысында Е.Тұқымов Ауғанстан басшылығымен бірқатар мазмұнды кездесу өткізді. Олардың қатарында Ауғанстанның Сыртқы істер министрі Амир Хан Муттаки, Балх провинциясының губернаторы Мохаммад Юсуф Вафа, Қоғамдық жұмыстар министрінің орынбасары Мохаммад Сахибзада, өзге де маңызды ведомстволардың өкілдері бар. Келіссөздер барысында сауда-экономикалық, көлік-логистика, өнеркәсіп, инфрақұрылым, ауыл шаруашылығы, гуманитарлық, білім беру және медицина салаларындағы ынтымақтастықты кеңейту, сондай-ақ қауіпсіздік пен терроризмге қарсы іс-қимыл мәселелеріне ерекше назар аударылды.
Е.Тұқымов бұл сапары жөнінде Facebook-тегі парақшасында бөлісіп, пікір білдірді. «Балх провинциясы біздің тауарларымызды Термез өзен порты арқылы Хайратонға жеткізетін Ауғанстанның негізгі қақпасы іспетті. Губернаторға Ауғанстан арқылы өтетін теміржол жобасы (Түргунди – Герат – Қандағар) туралы айтып бердім. Бұл жоба Орталық Азия елдерінің Ауғанстанмен саудасын жақсартуға және елдің өзге де провинцияларын жалғауға мүмкіндік туғызар еді», деп жазды ол.
Ауған тарапы біздің елдің гуманитарлық бастамасына – биыл қараша айының соңында Ауғанстанда жұмыс істеп, көптеген науқасқа кәсіби көмек көрсеткен дәрігерлер бригадасының миссиясына ерекше алғысын білдірді.
Ауғанстанның сыртқы саяси ведомствосы мен салалық құрылымдарының басшыларымен өткен келіссөздер барысында Тургунди – Герат – Қандағар – Спин-Болдак теміржолын салу мәселесі талқыланды. Аталған жоба Ауғанстанның көлік интеграциясы мен өңірлік сауда ағымдарын кеңейту үшін стратегиялық маңызға ие.
Өз кезегінде ауған басшылығы Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың өңірлік өзара байланысты нығайту және инфрақұрылымдық жобаларды қолдау саясатын Ауғанстанның тұрақтануы мен экономикалық жаңғыруына ықпал ететін маңызды фактор ретінде қабылдайтынын жеткізді.
Ал Ауғанстанның Сыртқы істер министрі А.Муттаки Қазақстанды Ауғанстанның әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығына нақты қолдау көрсетіп келе жатқан ең тұрақты әрі сенімді серіктестердің бірі деп атады.
