2015 жылдың 28 шілдесі күні Швейцарияның астанасы – Женева қаласында Дүниежүзілік сауда ұйымының Бас кеңесінің отырысында Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болып ресми түрде қабылданды. Бұл шын мәнінде тәуелсіз мемлекетіміз үшін тарихи оқиға болды. Барлық қазақстандықтарды бүгінгі таңдағы айтулы да маңызды оқиғамен шын жүректен құттықтаймын! Енді егеменді еліміз әлемнің 161 мемлекетімен еркін халықаралық сауда-саттық жасау мүмкіндігіне қол жеткізді.
Қазақстан Республикасы 1996 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болуға ниет білдірген еді. Содан бері міне, 19 жыл өтіпті. Осы жылдар ішінде Қазақстан 50-ден астам жаңа заңдар және Кеден одағы мен Еуразиялық экономикалық одақ аясында қабылдаған 10-нан астам халықаралық келісімдерге өзгерістер енгізді.
1995 жылдың 1 қаңтарынан бастап жұмыс істей бастаған Дүниежүзілік сауда ұйымы (ДСҰ) – халықаралық сауда ережелерін либерализм қағидаттарына сүйене отырып реттейтін халықаралық экономикалық ұйым болып табылады.
Алғашқы кезеңде ДСҰ-ға 77 мемлекет мүше болып кірсе, қазір Қазақстан осы ұйымның 162-ші мүшесі болып қабылданды. ДСҰ-ның басты міндеті – әлемдегі мемлекеттер арасында тоқтаусыз және іркіліссіз халықаралық сауда-саттық жасауға мүмкіндік ашу.
Дүниежүзінің дамыған мемлекеттерінің бастамасымен құрылған аталған ұйым кедергісіз халықаралық сауда-саттық жасау арқылы мемлекеттердің экономикасының өркендеуіне және адамдардың тұрмыс-тіршілігін көтеруге ықпал етеді. ДСҰ-ның басты міндеттері халықаралық жүйеде мемлекеттер арасында сауда жөніндегі келісімшарттарды белгілеу және оны қадағалау, мемлекеттер арасында дау-дамайларды шешуде көмегін тигізу және сауда-саттық қарым-қатынастарды ұйымдастыру болып табылады. Осы қызметтер негізінде ДСҰ-ның халықаралық сауда саясатын реттейтін 60-тан астам келісімшарттары қарастырылған. Мұндай келісімшарттардың қағидаттарына халықаралық саудада қысымшылықтың жоқтығы, еркін сауда шарттары, бәсекелестікті кеңейту және дамушы елдерге қосымша жағдайлар жасау жатады.
Бүгінгі таңда әлемдік сауда жүйесі негізгі 5 ұстанымға сәйкес келуі тиіс:
1) Саудада еш кемсітушіліктің болмау шарты, яғни бірде-бір мемлекет қайсыбір мемлекетке экспорт пен импортқа шектеушілік қоюға құқығы болмайды;
2) сауда кедергілерін азайту немесе қайсыбір елдің нарығына шетелдік тауарлардың келуіне кедергі келтіретін факторларды жою, оларға бірінші кезекте кедендік алымдар мен импорттық квоталар жатады, басқаша айтқанда, импортқа қойылатын шектеулерді жою;
3) тұрақтылық пен сауда шартының алдын-ала болжамдылығы, бұл шетелдік компаниялар, инвесторлар мен үкіметтер қолданыстағы сауда шарттарының кенеттен және бір тараптың еркімен өзгерілмейтініне кепілдік береді;
4) халықаралық саудадағы бәсекелестікті ынталандыру, яғни түрлі елдер фирмаларының тең құқықты бәсекелестігі үшін «әділетсіз» тәсілдерді жою;
5) жоғары дамымаған мемлекеттер үшін халықаралық саудада жеңілдіктер жасау. Нақ осы ұстаным жоғарыда көрсетілген ұстанымдарға кереғар келеді, алайда, ол әлемдік сауда нарығына нашар дамыған елдерді тарту үшін қажет болды. Бұл елдер алғашқы кезеңде дамыған мемлекеттермен бәсекелесе алмайтыны айдан анық, сондықтан да нашар дамыған елдерге ерекше жеңілдіктер қарастыру «әділетті» болар деп есептеледі.
Әлемдік экономика мен дүниежүзілік сауданың даму тенденциялары бір ортақ ғаламдық еркін нарық болуын талап етеді. Әрине, бұл бағыттағы Дүниежүзілік сауда ұйымының әрекеті ең маңызды болып табылады.
ДСҰ-ға кіру Қазақстан үшін несімен жағымды болады?
Біріншіден, басты қазақстандық өндірушілердің әлемдік нарықтардың кеңеюіне байланысты болашақтағы өсу перспективалары күшейе түседі. Екіншіден, еліміздің тауар өндірушілерінің әлемдік нарыққа кіруін жеңілдетіп, ДСҰ мүшелерінің халықаралық сауда-саттықта артықшылықтарын қолдану мүмкіндігіне ие болады. Қазақстанның тауар өндірушілері өз қызметтері мен тауарларын экспорттауға мүмкіндік алады. Қазақстанда шығарылған тауарлардың сапасы халықаралық стандарттарға сәйкес болуына ықпал етеді.
Қазақстан үшін қандай мүмкіншіліктер береді?
Біріншіден, жоғары деңгейде ірі дамыған мемлекеттермен өз тауарларын сату арқылы қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік туады.
Екіншіден, экономикамыз шикізаттық бағыттан қайта өңдеу бағытына ауысуға мүмкіндік алады.
Үшіншіден, біздің еліміз шетел мемлекеттерімен сауда-саттық саласында тәжірибе алмасады, кадрлар дайындау саласында мол мүмкіндіктерге жол ашылады.
Төртіншіден, мемлекетіміздің экономикасына жаңа техника мен технологиялар алу мүмкіндіктері пайда болады.
Бесіншіден, егемен еліміз әлемдік нарықта нақты бағалық саясат жүргізе алады.
Алтыншыдан, тәуелсіз мемлекетіміздің экономикасына жаңадан шетел инвестицияларын тартуға мол мүмкіндіктер ашылады.
Аталған мүмкіндіктерді жүзеге асыруда Қазақстанның басымдығы қандай?
Біріншіден, елімізде шикізат толық қамтылған.
Екіншіден, мемлекетіміз Еуропа мен Азия аралығында қолайлы орналасқан.
Үшіншіден, ел экономикасының өте жоғары қарқынмен дамуы.
Төртіншіден, мемлекетіміздегі тұрақты саяси жағдай.
Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі төмендегі мақсаттардан туындайды:
- мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігі мен мүдделерін қамтамасыз ету;
- кедендік шекара арқылы тауар айналымын жеделдетуге жәрдемдесетін жағдайлар жасау;
- халықаралық ұйымдармен сауда-саттық саласындағы ынтымақтастықты одан әрі дамыту;
- іркіліссіз халықаралық сауда-саттыққа мүмкіндіктер жасау.
Қазіргі кезде бүкіл өркениетті мемлекеттер басқа елдермен екіжақты және көпжақты экономикалық, сауда, кеден ісі саласындағы ынтымақтастықты қарқынды түрде дамыта бастады. Оның бірден-бір себебі, бірқатар жаһандық проблемаларды бірлескен күштермен шешудің қажеттілігі, әлемдегі табиғи ресурстарды және инфрақұрылымның бірлескен нысандарын тиімді пайдаланудың қажеттілігі болып табылады. Бұл қажеттілік мемлекеттер, кәсіпорындар және заңды тұлғалар деңгейінде де әлемдік интеграцияның барлық нысандарын жүзеге асырумен өрнектеледі.
Әлемдік қауымдастықтың материалдық және рухани сұраныстарының мейлінше толық қанағаттандырылуына барынша ықпал ету осындай бірлестіруші күштердің нәтижесі болып табылады. Жаңа ғасыр әлемнің барлық мемлекеттерін халықаралық ынтымақтастық арқылы экономикалық өсуді жан-жақты тиімді қамтамасыз ететін және халықтың әл-ауқатын жақсартатын ауқымды әлемдік нарық құруға жетелейді.
Қорыта айтқанда, Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі айтулы тарихи оқиға болып табылады. Бұл айтулы оқиға –Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың салиқалы саясатының жемісі. Бұл тарихи оқиға – бірлігі жарасқан, тату-тәтті өмір сүріп жатқан көпұлтты қазақстандықтардың жемісі!
Қалдарбек ҚУАНДЫҚОВ,
Т.Рысқұлов атындағы Жаңа Экономикалық Университетінің «Кеден ісі» оқу бағдарламасының директоры, заң ғылымдарының кандидаты, доцент.
