ҚАРҚАРАЛЫДАН АЛТЫН АДАМ ТАБЫЛДЫ

Сүйінші! Орталық Қазақстанның жер шоқтығы – Қарқаралы өңірі тұнып тұрған тарих қой. Осы өңірдегі бірнеше жылдан бері жүргізіліп жатқан қазба жұмыстарының зерттеу қорытындысының өзінен том-том кітап жазып шығаруға болады. Өзінің мәдениеті, өнері мен табиғатының кереметтілігімен дүйім жұртты тамсандырып келе жатқан бұл өлке қазба байлықтарымен де жер-жаһанға танылуда. Күні кеше, яғни сәрсенбінің сәтті күні... Алматы қаласындағы Ә.Марғұлан атындағы Археология институтының бөлім меңгерушісі, тарих ғылымдарының кандидаты, Арман Бейсенов бастаған археологтар көп жылғы зерттеу, қазба жұмыстарының нәтижесінде Орталық Қазақстан аймағынан табылған тұңғыш алтын адамға кездесті. Дауылпаз ақын Қасым Аман­жо­лов ауылының шетіндегі Талды қо­рымдарында 20 қорған болатын болса, оның 8-і арғы ата-бабала­ры­мыз сақтардың қорғандары. Бұл қорғандарға қарапайым адамдар жер­ленбеген. Осы қазба жұмыста­рын жүргізген қорғандардан тек қана ел билеуші адамдарға ғана тән бұйымдар табылуда. Күні кеше ғана ашылған қор­ған­нан табылған алтын бұйым­дарды көре отырып, сол дәуірдің керемет бір ханы ма, ханзадасы ма – әйтеуір айрықша белгілі адам жер­ленген жер екеніне көз жет­кізуге болады. Өйткені экс­педиция жетекшісі Арман Бейсеновтің ай­ту­ынша, бұл Орталық Қа­зақ­стан айма­ғынан табыл­ған алтын адам деп айтуға толық негіз бар. Себебі қазба жұмыстары толық аяқталмаса да күні кешеге дейін 8 үлкен бел­діктің әшекейі, одан кі­ші­рек 82 белдіктің әшекейі, 8 құйма арыстан белгісі, Астана­дағы Хан Шатырдың формасындай 20 құйма алтын, 6 алтын орама, бұ­дан басқа да 30 шақты түр­лі формада құйылған алтын әшекейлер, өте жұқа алтын қаңыл­тыр деп айтуға болатын затқа ойы­лып жасаған айдаһар, секірейін деп тұрған қабан, осындай жұқа метал­ға ойылған Елтаңбамызда бел­гіленген пырақтардың көріністері­мен қатар өте ұсақ алтын моншақ­тар мыңдап саналады, әртүрлі дөң­гелек көлемдегі киімге жапсыры­лып тігілетін алтын әшекейлер, қымбат тастардан істелінген түрлі бояудағы моншақтар, жиырма шақты садақ жебелерінің қоладан құйылған ұштары кімді болсын таңғалдыратыны сөзсіз. Бұдан басқа да таза алтыннан құйылған заттардың қазіргі тұр­ғы­дан қарағанда сақина мен әйел­дерге тән киім әшекейлеріне ұқ­сағанымен, олар Арман Бейсенов­тің айтуынша, сол кездегі ел бас­қарған, әскер басқарған тұлға­лар­дың әшекейлері болып табылады. Мұның барлығы біздің дәуірі­міз­ге дейінгі VІ-V ғасырдың дү­ниелері болуы мүмкін дейтін бол­жам бар. Бұл керемет байлық та­былып жатқан қорған сол заман­дарда қатты тонауға ұшыраған екен. Бұдан да керемет құнды дүниелерді алып кеткенге ұқсайды. Тоналған қорғаннан осындай дүниелер табылып жатқанда бас кезінде қандай болғанын көзге елестету қиын. Осыған қарап-ақ қорғанда тегін адам жерленбегеніне көзіміз жетіп отыр. Бұл қазба жұмыстары жүргізіліп жатқан жер жай ғана төбешік емес. Қазба кезінде анықталғандай ортадаға қабірдің айна­ласында 6 шұңқырдың орны анық­талды. Бұл діңгектердің орны екен. Өйткені ағаш үгінділері табылып отыр. Археолог Арман Бейсе­нов­тің ай­туын­ша, қабірдің айнала­сына діңгектер орнатылып төбесі жабылған болуы керек. Кезінде тонауға ұшырағанда бәрін бұзып тастаған. Ал қазыл­ған жердегі көрініске қарай­тын болсақ, қабірдің айна­ласы құйылған кірпіштермен қаланып, бір қабатқа ағаш салын­ған. Үстіне құм төселіп, құмның үстіне тас қаланып, оның үсті топырақпен көмкерілген. Конустың пирамида түрінде қаланғаны көрініп тұр. Сайып келгенде бұл, жай ғана топырақ үйіндісі емес, үлкен архитектуралық ескерткіш. Яғни Орталық Қазақстан айма­ғындағы ерте сақ дәуірі мәде­ниетінің бір көрінісі деп білеміз. Амандық болса келесі жылы туғанына 100 жыл толайын деп отыр­ған дауылпаз ақын Қасым ата­мыз ауылының іргесінен табылып отырған осынау баға жетпес құнды дүниелер қазақ тарихына алтын әріптермен жазылып қалатыны сөзсіз. Рымбек СМАҒҰЛОВ, ҚР Журналистер одағының мүшесі. Суреттер автордікі. Редакциядан: Кеше Қарағандыдағы меншікті тілшіміз археолог Арман Бейсеновпен кең отырып әңгімелесті. Ол сұхбат газеттің алдағы нөмірлерінде жарияланады.