Қазақстан және Еуродақ: даму жолындағы әріптестік

Еуропаға жол

Тиімді экономика құруды міндет етіп қойған Қазақстан әлемнің жетекші елдері мен ілгерілеген өңірлерінің тәжірибесіне арқа сүйейді. Басым бағыттар қатарында Еуропа, ЕО елдері тұр. Еуропаға географиялық қатыстылығымен қатар, таза үш еуразиялық мемлекеттің бірі ретінде Қазақстан осынау маңызды өңірмен жан-жақты өзара ықпалдастықты жүзеге асыруда. Үш еуразиялық мемлекеттің ішінен Ресей ғана, астанасы Мәскеу Еуропада тұрғандықтан, еуропалықтар қатарына қосылған, ал Түркия мен Қазақстан еуропалық аумақтары бар Азия мемлекеттері. Батыс Қазақстан, Атырау облыстарының бір бөлігін қамтитын еуропалық аумағымыз 12 пайызды құраса, бұл Ресейде 25 пайыз, Түркияда 3 пайыз шамасында. Еліміздің ЕҚЫҰ-ға төрағалығы, “Еуропаға жол” бағдарламасының қабылдануы Кәрі құрлық елдерімен байланысты арттыра түсуді міндет етіп қойып отыр. Саяси бағдарлар және экономикалық басымдықтар ЕО-ға кіретін елдер әлемдік аренада маңызды рөл атқаратын серпінді даму үстіндегі экономи­каны танытады. Жаһандық экономиканың: Сол­түс­тік Америка, Шығыс Азия және ЕО болып ке­летін үш жетекші орталықта жаһандық ІЖӨ-нің 23,3 пайызы соңғысының үлесіне келеді. Солтүстік Америкаға 26 пайыз, Шығыс Азияға 18,2 пайыз тиесілі. Мұнда біз Шығыс Азияның солтүстік бөлігін ғана қарастырамыз, әйтпесе бұл өңірдің әлдеқайда кең ұғымы бар, ол Вьетнамды, Лаосты, Индонезияны және басқа бірқатар елдерді қамтиды.

ІЖӨ көлемі (млрд. доллар)

2000 ж.   2004 ж.   2006 ж.   2007 ж.   2008 ж.   2009 ж.

Солтүстік Америка        11099,8   13779      15292,5   16452      17494      16455,3

АҚШ                                     9837,4    11750      13201,8   13840      14580      14256,3

Канада                               687,9       1023        1251,5     1266        1336        1336,1

Мексика                            574,5       1006        839,2       1346        1578        874,9

ЕО                                       6048,4     11650      13349      14380      14960      14510

Германия                        1873        2362        2906,7     2810        2863,6     3346,7

Франция                           1294,2     1737        2230,7     2047        2097        2649,4

Ұлыбритания                  1414,6     1782        2345        2137        2281        2174,5

Италия                              1073,9     1609        1844,7     1786        1801        2112,8

Испания                           558,6       937          1223,9     1352        1378        1460,2

Шығыс Азия                    6693,1     7586,8     8531,9     9646,4     11154      11325

Жапония                          4841,6     3745        4340,1     4290        4487        5067

Қытай                                1079,9     2340,7     2668,1     3460        4598        4909,3

Корей Респ.                      457,2       925,1       888          1201        1312        832,5

Тайвань                            314,4       576          635,7       695,4       757          717,7

ЕО аса маңызды экономикалық өңірлер ара­сын­да екінші ұстанымда тұруын жалғастыруда. Әлем­дік біріншілікте АҚШ көш бастап келеді. Мексикамен және Канадамен NAFTA аясында ер­кін сауда аймағын құру солтүстікамерикалық сау­да-экономикалық одағының жаһандық эконо­ми­кадағы әлеуетін айтарлықтай кеңейтті. Сонымен қатар. Шығыс Азия тарапынан өсе түскен бәсе­ке­лестікті айтпай кетуге болмайды. Соңғы жылдары бұл өңір елдерінің интеграциялық ынтымақтастығы барынша көзге түсіп отыр. Өзара саудадағы, ин­вестициялық арналардағы бұл елдердің үлесі үнемі өсіп келеді. Мәселен, 1970-2000 жылдар кезеңінде шығысазиялық сауда ішіндегі олардың үлес салмағы 32-ден 50 пайызға дейін өскен. Қытай, Жа­пония мен Корей Республикасы арасындағы өзара сауда көлемі 1991-2004 жылдар кезеңінде 56 млрд. доллардан 324 млрд. долларға дейін ұлғайып, өсуін жалғастыруда. Қытайдың ЕО-мен сауда айналымы 2008 жылы – 425,6 млрд. доллар, АҚШ- пен – 333,7, Жапониямен 266,8 млрд. доллар болған. 2010 жылдың бірінші тоқсанында бұл көрсеткіштер тиісінше 133,8; 107,2 және 88,7 млрд. доллар болды. Бұл ретте Қытай АҚШ-ты жапон рыногынан ығыстыруда. Жапонияға жеткізілімдер көлемі осы кезеңде 37,5 пайызға өскен. Мұндай үрдіс жаһандық экономикадағы өңірдің салмағын арттырып қана қоймай, сонымен бірге, әлемдік рыноктағы бәсекенің, өскелең қарсыластың сипатына елеулі ықпал етеді. Соңғы жылдары негізгі бәсекелестер арасындағы айырмашылық қысқара түсті. Ал мұның өзі бәйгеге барша қатысушыларды мазаландырады. Еуропа: біртұтас экономиканың бәсекеге қабілеттілігі үшін күрес Еуропалық экономиканың қозғаушы күші ЕО болып табылады. Күрделене түскен жағдайда бір­лескен елдер біртұтас экономиканың бәсекеге қабі­леттілігін арттыруға, ең жаңа технологияларды жан-жақты ендіруге басымдық беруде. Иннова­цияларға, еңбек өнімділігінің артуына, капиталдың тиімділігіне, ғылым мен білімнің интенсивті дамуына барынша назар аударылуда. Соған орай мұндай бағыт өз жемісін беруде. Экономикалық ауыр салмақты – Германия, Фран­ция, Ұлыбритания, Италия – еуропалық көш­басшылар болып табылады. Испания мен Ре­сей секілді жетекші елдер өкше басуда. Бұл ретте Ре­сейге бұдан да биікке көтерілу мүмкін болған, бір­ақ экономикалық, қаржы дағдарысы елге үлкен залал келтірді. Көптеген еуропалық елдер өз көр­сет­кіштерін төмендетіп алғанын айтқан жөн. Әсі­ресе Шығыс Еуропаның барлық 21 елі және Батыс Еуропаның Грекия, Португалия және Мальта секілді 3 елі айтарлықтай залал шекті. Бұл қатарда Ре­сейді, Польшаны, Чехияны, Румынияны, Вен­грияны, Украинаны, Словенияны, Хорватияны ай­рықша атау керек. Бұған өткен онжылдықтарда бұл елдердегі өсуге шикізаттарға әлемдік бағаның ар­туы, оларда батысеуропалық компаниялар фи­лиалдарының белсенді орналасуы себеп болғанын айтқан жөн. Дағдарыс барысында әлемдік бағалар құлап түсті, көптеген жетекші компаниялар шы­ғыс­еуропалық филиалдарының жұмысын уақытша тоқтатты. Мұның өзі ұлттық экономиканың нә­ти­желеріне өз салқынын дереу тигізді. Сонымен қа­тар 2010 жылы еуропалық экономикада, әсіресе, Гер­мания секілді жетекші елде өсу байқалып отыр. Бұл Грекия, Испания және Португалия елдерінің келеңсіз көрсеткіштерін жауып отырғаны да белгілі.

Еуропа, ЕО елдерінің ІЖӨ-сі (млрд. доллар)

2000        2004        2006        2007        2008        2009        2015*

1              Германия             1873        2362        2906,7     2810        2809,6     3346,7     3712,4

2              Франция               1294,2     1737        2230,7     2047        2097        2649        3104,7

3              Ұлыбритания      1414,6     1782        2345        2137        2281        2174,5     2836,6

4              Италия   1073,9     1609        1844,7     1786        1801        2112,8     2405,6

5              Испания               558,6       937          1223,9     1352        1378        1460,2     1590

6              Ресей     251,1       1408        986,9       2088        2225        1230,7     3060,6

7              Нидерланды        364,8       481,1       657,6       639,5       687,5       792,1       884,7

8              Швейцария          239,8       251,9       379,7       300,2       309,9       500,3       541,8

9              Бельгия 226,6       316          392          376          447          468,5       543,8

10            Польша 157,7       241,7       338,7       369,4       526,9       430          635,4

11            Швеция 227,3       255,4       384,9       334,6       358,4       406,1       574,9

12            Австрия                189          255,9       322,4       317,8       341,9       384,9       543,9

13            Норвегия              161,8       183          310,9       247,4       267          381,8       492,5

14            Грекия 112,6       226,4       244,9       324,6       351,3       329,9       341,9

15            Дания    162,6       174,4       275,2       203,7       213,6       309,6       385,1

16            Финляндия           121,5       151,2       200,4       185,5       185,5       237,5       275,1

17            Португалия          105          188,7       192,6       230,5       245          227,7       249,6

18            Ирландия             93,8         126,4       22,6         136,2       198,5       227,2       256,7

19            Чехия     50,8         172,2       175,3       208,5       217          190,3       302,9

20            Румыния              36,7         171,5       121,6       135,4       200,1       161,1       288,2

21            Венгрия                45,6         99,4         112,9       138,3       153,8       128,9       188,9

22            Украина               31,8         65,04       106,1       141,2       123,4       113,5       196,6

23            Қазақстан             18,3         43,1         81            104,8       133,4       109,1       236,3

24            Словакия              19,1         78,9         102          112,6       119,8       87,6         122,7

25            Хорватия              19            50,3         42,6         58,6         68,9         63            82,3

26            Люксембург                       27,3         41,4         38,6         38,6         52,4         64,5

27            Белоруссия          29,9         70,5         36,9         105,2       60,3         48,9         107,2

28            Словения              18,1         39,4         37,3         54,7         54,7         48,5         62,8

29            Болгария              11,9         61,6         31,5         86,3         57,7         47,1         69,6

30            Сербия                  26,5         31,8         52,1         40,9         42,6         52,8

31            Литва     11,3         45,2         29,8         59,6         59,6         37,2         41,9

32            Латвия   7,1           26,5         20,1         39,7         39,7         26,2         27,9

33            Кипр                                     21,3         36,5         23,2         24,9         29,4

34            Эстония                4,9           19,2         16,4         29,3         29,3         19,1         22,5

35            Босния және        4,4           26,2         11,3         27,7         27,4         17,1         24,1

Герцеговина

36            Исландия              8,5           9,4           15,8         12,1         12,1         12,1         14,3

37            Албания               3,7           17,5         9,1           19,9         26            11,8         19,5

38            Македония          3,6                          6,1           17,3         17,3         9,2           13

39            Мальта  3,5           7,2           5,6                          21,9         7,4           9,7

40            Монако                0,9           0,9           0,9           0,9           6,9

41            Молдавия             1,3           8,6           3,3           9,2           9,8           5,4           7,3

42            Косово                                                 4,0           4,0           5,4           7,7

43            Лихтенштейн                      0,8                          1,8           1,8           5,1

44            Черногория                                        2,3           5,9           5,9           4,1           5,8

45            Андорра                              1,9                          2,8           2,8           3,7

46            Сан-Марино                       0,9           0,8           0,8           0,8           1,9

*ХВҚ болжамы Егер көрсеткіштерді салыстыратын болсақ, Қа­зақстан ІЖӨ көлемі бойынша 46 еуропалық елдің және ЕО мүшелерінің арасында тұрақты түрде 23-орын­ды алады екен. Залалдарды қалпына келтіру таяу уақытта елді 21-орынға, ал ұзақ мерзімді перс­пек­­тивада одан да жоғары ұстанымға шығара ала­ды. ХВҚ бағалауы бойынша Қазақстан 2015 жылға қарай ІЖӨ көлемі бойынша Украинаны, Вен­грияны басып озып, Португалияға, Финляндияға, Ир­ландия мен Румынияға барынша жақындайды. Ұлттық экономиканы ойдағыдай әртараптандыру жағдайында бұл міндетке қол жеткізуге болады. Және оны шешуде Қазақстанның Еуропа елде­рі­мен сауда-экономикалық ынтымақтастығы м­аңыз­ды рөл атқарады. Сауда-экономикалық ынтымақтастық динамикасы Қазақстан Еуропаның барлық мемлекеттерімен және аумақтарымен сауда-экономикалық ынты­мақ­тастықты жүзеге асыруда. Жалпысында Қазақ­стан мен ЕО-ның сыртқы сауда динамикасы оң негізде. Әсіресе, соңғы онжылдықтағы табыстар елеу­лі. Бүгінде Еуродақ Қазақстанның басты сауда-экономикалық әріптесіне айналған. Ұзақ жылдар бойы көш бастап келген Ресей 2004 жылы бірін­ші­ліктен айрылып қалды. Бұл ретте Ресейдің үлес сал­мағы бүкіл соңғы онжылдықта үздіксіз төмен­деп барады, ал 2009 жылы ЕО-ның үлес салмағы 40,5 пайызға дейін өсті, мұның өзі Ресейден (17,4 пайыз) 2,3 есе, Қытайдан (13,2 пайыз) 3,1 есе көп. Мұндай өсудің басты факторы – Энергия тасымалдаушыларға әлемдік бағаның өсуі. Қазақстанның ЕО-мен сыртқы саудасында көш бастаушы Италия болып табылады. Өз көрсет­кіш­терін Швейцария, Франция, Нидерланды, Ұлыбритания өсіре түсті. 2002 жылға дейін екінші орында болған Германия бұл ұстанымын Швей­царияға беріп қойса, 2004 жылы Франциядан, 2008 жылы Нидерландыдан кейін қалды. Барынша аз тауар айналымы Андоррамен жасалған – 500 мың доллар. 100 млн. доллардан астам тауар айналы­мына Еуропаның 23 мемлекетімен қол жеткізілген.

Қазақстан мен Еуропаның сыртқы сауда айналымы

(млн. доллар)

2000        2001        2002        2003        2004        2005        2006        2007        2008

Барлығы               13852      15085      16254      21335      32877      45201      61927      80512      109073

Еуропа                  4003        4512        4851        6635        14271      21723      30539      35636      51398

ЕО                          3088,2     2277        3109,7     4041,8     10492      15287      22790      27529      39135

Ресей                     4191        4645        4047        5250        7651        9518        12804      16286      19994

Италия                   1073,5     2296        1123,4     1263,3     3535,2     4869,3     8322,0     8905,1     13161

Швейцария          508          474,1       852,6       1741,6     3867        5710,6     6818,4     7724,0     11400

Франция               91,2         86            137,6       475          1782        2956,1     3806,5     4688        6202

Нидерланды        292,3       229,6       211,1       313,7       644          228,3       1894,1     2840        4914,5

Германия             886,6       992          806,5       880,6       1266        1709,6     2363,2     2979,6     3188

Ұлыбритания      451          544          391,5       392          541,1       744          1650,1     1870,3     2499,4

Финляндия           126,9       127,5       122,2       207,1       319,1       375,5       516,3       732,4       1140,1

Румыния              12,4         23,9         162,5       55,7         70            534,9       829,3       757,3       1107,4

Испания               15,4         19,9         40,2         89,7         346,6       540,2       1048,9     906,5       1055,3

Польша                  115,2       225,5       395,2       318,2       358,3       564,7       507,8       654          887,9

Словакия              58,1         38,2         43,5         98,4         129,3       74,3         85,4         99,1         845,4

Швеция 64,3         51,7         67,8         139,7       171,5       278,3       520,9       534,9       746,2

Португалия          0,4           1,8           5,4           54,3                                                                       570,9

Грекия  2,7           67,7         45            16,3         8,7           8,3           9,1           16,3         520,0

Австрия                18,8         33,7         49            83            142,6       158,1       192,4       231,9       319,1

Болгария              4,8           8,3           24,1         23,2         14,8         21,3         25,9         199,2       302,1

Латвия                 79,4         54,1         75,9         76,8         127,1       148,2       179,3       197          294,2

Венгрия                28,6         40,5         54,2         62,2         97,2         150,3       150,8       192,6       274,2

Бельгия                60,2         58,3         47,6         67,8         118,8       154,7       207,4       297,7       263,1

Чехия                     62            50,3         68,4         67,5         149,5       119,5       157,2       194          259,2

Литва                    22,7         16,5         12,3         18,1         38,4         97,9         72,9         118,4       179,8

Дания                     8,8           15,1         28,4         34,5         33,6         37,4         45,2         54            155,2

Бүгінде Еуропаның барлық мемлекеттерімен экономикалық ынтымақтастық орнатылған. Соңғы онжылдықта бірқатар елдермен тауар айналымында интенсивті динамика байқалып отыр. 2000-2008 жылдар кезеңінде Еуропамен тауар айналымының 12,8 есе жалпы өсуі жағдайында бұл көрсеткіш Пор­тугалиямен 1427 есе, Грекиямен 192,6, Румы­ния­мен 89,3, Испаниямен 68,5, Болгариямен 62,9, Швециямен 17,7 есе өскен. Бұл мемлекеттермен сауда динамикасы әу бастағы экономикалық ынты­мақтастықтың салыстырмалы түрдегі төмен дең­гейіне байланысты болды. Румынияға байланысты жағдай бұл елдің мұнай рыногында Қаз­Мұнай­Газдың белсенділігі артуынан туындаған. Қазақстан тауарларын Еуропа сатып алуының ин­тенсивті және көп реттік озық өсуі өзара сауда ай­налымының қозғаушы күші және жеделдеткіші екені анық. Нақ осы Еуропаның сауда-эконо­ми­калық мүдделерінің өсуі Қазақстанмен өзара қаты­настарының басымдығы болып табылады. Біздің еліміз – оның Орталық Азиядағы негізгі әріптесі. Ор­талық Азия мен ЕО-ның сыртқы сауда айналы­мындағы Қазақстанның үлес салмағы 92 пайызды құрайды. Біздің еліміздің Еуропамен сауда-саттықта оң сальдосы бар. Қазақстанның Еуропаға экспорты 2000 жылғы 2,7 млрд. доллардан 2008 жылғы 41,9 млрд. дол­ларға дейін өсті. Ол қазақстандық экспорттың бү­кіл көлемінің 41,9 пайызына жетті және импорттан 4,4 есе асып түседі. Италия (10,7 млрд. доллар), Франция (4,6 млрд.), Нидерланды (4,4 млрд.), Швейцария (1,1 млрд.), Румыния (0,9 млрд.), Словакия (0,7 млрд.) секілді сауда әріптестермен өзара ықпалдастықта барынша жоғары оң сальдо байқалып отыр. Барынша теріс сальдо Ресеймен (7,5 млрд. доллар), Германиямен (1,9 млрд.) Норвегиямен (0,6 млрд.), Беларусьпен (0,2 млрд.) қалыптасқан. 2009 жылы Еуропаға шикізат секілді де, дайын тауар түрінде де 70 атаудағы 110 млн. тоннадан ас­там қазақстандық өнім, соның ішінде 50,5 миллион тоннадан астамы Батыс Еуропаға шығарылған. Технологиялық ынтымақтастық – Қазақстанның индустриялық-инновациялық дамуының маңызды жолы Өзара ықпалдастықтың әр тарабы ұлттық, өңір­лік мүдделерді негізге ала отырып, өз мақсаттарын көздейтіні белгілі. Тараптардың әрқайсысы үшін ерекше аймақтар, айрықша назар аударатын сек­тор­лар бар. Мәселен, Еуропа елдері Қазақстанның шикізат ресурстарына айқын қызығушылық біл­діре­тін болса, Қазақстан осы заманғы техноло­гия­ларға, мәшинелер мен құрал-жабдықтарға мұқтаж. Импорттың 3 млрд. долларға жуығы тұтыну тауар­ларын сатып алуға жұмсалыпты. Халықтың тұтыну басымдықтарында автомәшинелер, дәрі-дәрмек, жуу заттары, жиһаз, косметика, алкоголь ішімдік­те­рі, кондитерлік өнімдер алда келеді. Кәсіп­орындар мен ұйымдар негізінен қара металдан жа­салған бұйымдарды, түрлі сораптарды, полимер­лерді, жол құрылысы, ауыл шаруашылығы техни­ка­ларын, энергетикалық құрал-жабдықтарды, ме­талл конструкцияларын, қағаз өнімдерін, станоктар және басқаларын сатып алған. Жекелеген тауарлар импортының көлеміне шетелдік инвесторлардың кен орындарын, соның ішінде Каспий қайраңын игеру үшін құрал-жабдықтарды көптеп әкелуі ық­пал етті. Бұл Италиядан сораптардың, арматура­лар­дың, фитингтердің импортталуынан айқын көрінеді. Импорттың құрамы мен құрылымы өнеркәсіптік те, сондай-ақ жеке тұтынуға да ба­сым­дық берілетінін көрсетеді. Мұнда технология­лық құрал-жабдықтар, өндіріске, өндіріс құрал­да­рын шығаруға қажетті құралдар аз көрініс тапқан. Қазақстанның Еуропа елдеріне жеткізілімдері құрылымында үш кит: энергия тасымалдаушылар (96,0 млн.т), рудалар, металдар мен химикаттар (13,3 млн.т), аграрлық өнімдер (901,5 мың. т) айқын басымдықта. Қазақстанның Еуропаға, ЕО-ға 2009 жылғы экспорты Тауарлар атауы                          Мың.т                Млн.               Барлық импорттаушы елдер, доллар           соның ішінде айрықша ірілері Энергия тасымал-                      96045                  23634                                     24 ел даушылар:                                    52834                  20278            Италия, Франция, Швейцария,                                                                                                                                                                                             Нидерланды, Австрия, Словакия, мұнай                                                                                                         Румыния, Испания, Грекия көмір                                             25508                  510,7               Ресей, Украина, Польша,                                                                                                                                                                                                     Финляндия, Словакия, Италия газ, мың текше метр             15556                  1643,2        Ресей, Украина, Виргиния                                                                                                                                                                                                  аралдары, Германия мұнай өнімдері                         1919                    504,2              Украина, Финляндия, Нидерланды, Италия, Ұлыбритания кокс                                                220,8                   14,0                 Ресей, Украина уран                                               7,1                       683,8                 Франция, Ресей Рудалар мен металдар:      12108                  4690,1                                   14 ел темір                                              8300                    485,5               Ресей хром                                               700                      147,3               Ресей марганец                                      437                      538,2               Ресей, Украина мыс                                                127                      57,4                 Ресей, Швейцария мырыш                                         48,8                     20,7                 Ресей қымбат металдар                   16,3                     16,4                 Ресей ферроқорытпалар                  347                      421,9               Германия, Ресей, Италия, Украина, Нидерланды темір сынығы                            308,8                   64,4                 Грекия, Италия, Латвия, Швеция, Ұлыбритания прокат                                           118,8                   385,4               Ресей, Белоруссия, Ұлыбритания мыс                                                  157,8                   810,9             Ұлыбритания глинозем                                      1358,5                 305,2             Ресей алюминий өңделмеген         119,2                   180                  Швейцария, Ресей қорғасын                                       50                        94,3                 Швейцария, Испания мырыш                                          156                      212,2               Италия, Нидерланды, Швейцария, Ұлыбритания, Ресей титан                                              19                        26,5                 Нидерланды, Ұлыбритания күміс, т                                          593,4                   271                  Швейцария, Ұлыбритания, Германия алтын, т                                        22,7                     652,8               Швейцария Химикаттар:                               1202                    153                                         10 ел күкірт                                             992,3                   14,5                 Ресей, Украина, Литва, Грекия фосфаттар                                    140                      51,7                 Ресей, Польша, Украина тыңайтқыштар                             60                        13,2                 Латвия, Литва, Болгария, Румыния хром оксидтері                            29,9                     47,4                 Латвия, Бельгия қышқылдар тұзы                         16,5                     15,1                 Латвия, Германия карбид                                               24                        9,1                   Ресей, Румыния персульфаттар                            11,2                     6,8                   Латвия, Украина, Ресей Аграрлық өнімдер:                    901,5                   294,5                                      17 ел астық                                                463,2                   106,7               Ресей, Ұлыбритания, Грекия, Италия, Польша, Норвегия, Швейцария дарбыз                                             141,5                   34,4                 Ресей, Германия, Латвия, Беларусь, Литва                                                              көкөніс                                             116,9                   34,3                 Ресей мақта талшығы,                           72,8                     98,6                 Ресей, Латвия, Италия, Германия иірілген жіп, маталар балық, балықтың                        31,8                     71,8                 Ресей, Украина, Германия жон еті майлы дақылдар                         58                        21,9                 Латвия, Финляндия, Норвегия, (рапс, зығыр, соя                                                                            Бельгия, Нидерланды күнбағыс) иленген тері                                 2,2                       2,5                   Италия, Германия, Испания, Украина этил спирті                                   9,9                       3,9                   Финляндия, Ұлыбритания, Ресей Қазақстанның барлық мұнай экспортының 77,9 пайызы Еуропа елдеріне келеді. Еуропа жыл сайын 530 млн. тонна мұнай экспорттаса, өз тұтынуының 10 пайыздан астамын Қазақстан есебінен жабады. 52 миллионнан астам еуропалық автомәшинелер Қазақстан мұнайынан өндірілген жанармаймен және дизель отынымен жүреді. Басқа елдер арқылы жыл сайын 5 млн. тоннадан астам Қазақстан мұнайын сатып алатын Германия тікелей біздің елден бар-жоғы 132,6 мың тонна мұнай экспорттайтынын айтқан жөн. Өнеркәсіптік газ Германияға, Польшаға, Чехияға тасымалданады. Қазақстан сондай-ақ түрлі сирек, қиын балқытылатын металдардың: молибденнің, висмуттың, тандалдың, ренийдің, галлийдің, ванадийдің, магнийдің, бериллийдің, марганецтің жеткізілімдерін жүзеге асырады. Темірдің жартылай фабрикаттарының, тұр­баның, фитингтің, контейнерлердің, цистерналар­дың, құймалардың, двигательдердің, трансформа­тор­лардың, сораптардың, есептегіштердің, пульт­тердің, панельдердің, сымдардың аздаған көлемі сыртқа шығарылған. Аграрлық өнімдерден еуропалық рынокқа сондай-ақ ұн, жүзім, алма, өрік, балуыз, кеспе, кон­дитер, тоқыма бұйымдары жеткізіледі. Олар Ре­сейге, Италияға, Молдоваға, Украинаға, Беларусь­қа, Германияға, Грекияға, Испанияға, Эстонияға, Нидерландыға, Финляндияға, Ұлыбританияға шы­ғарылған. 9 елге – Ресейге, Украинаға, Польшаға, Чехияға, Бельгияға және басқаларына беріледі. Еуропалық елдерден Қазақстан 8,6 млрд. доллар сомасына мәшине, құрал-жабдықтар, дайын өнімдер, тұтыну тауарларын алады, мұның өзі бүкіл импорттың 25 пайызын құрайды. Бұл көрсеткіш Қытай нәтижесінен (12 пайыз) екі есе жоғары, бірақ Ресейдікінен (36,3 пайыз) төмен. Еуропа елдері қара металл, бұйымдары, дәрі-дәрмек, электр жабдықтары мен аппаратуралары, жеңіл автомобильдер рыноктарында барынша белсенді. Қара металл бұйымдарын, сораптарды 34 ел, 33,4 мың тонна көлеміндегі дәрі-дәрмекті – 33 ел, 56,6 автомобильді 22 ел жеткізіп береді. Қазақстанға еуропалық тауарлардың 2009 жылғы импорты (70 млн. доллардан жоғары) млн.                Ірі импорттаушылар, долл.               млн, доллар Қара металл бұйымдары                  3004,6             Ұлыбритания, Италия, Ресей, Германия, Швеция, Франция, Финляндия, Чехия Ауа, сұйық сораптары                      897,7               Италия, Германия, Франция, Нидерланды, Ресей, Ұлыбритания, Украина, Бельгия Шүмектер, қақпақшалар,                  638,6               Италия, Германия, Ұлыбритания вентильдер Металл конструкциялар                   624,9               Германия, Ресей Электр аппаратура,                            602,9               Ресей, Германия, Ұлыбритания. сымдар                                                                          Чехия, Украина, Литва Центрифугалар                                                           466,2   Италия Дәрі-дәрмек                                                                 425,6   Германия, Франция, Ресей, Швей- цария, Венгрия, Италия, Слове- ния, Австрия, Польша, Ұлыбри- тания, Нидерланды, Украина, Бельгия, Дания, Белоруссия, Испания Полимерлер, пластмасса                  424,1               Ресей, Германия, Польша, бұйымдар                                                                     Франция Электр және жылу                             413                  Германия, Италия, Норвегия, энергетика құрал-                                                       Испания, Ұлыбритания, Польша, жабдықтары                                                                 Швеция, Румыния Кемелер, маяктар,                              350,9               Италия, Нидерланды, Польша яхталар Ауылшаруашылық                            268,2               Германия, Ресей, Украина техникасы Жеңіл автомобильдер                       258,3               Германия, Ұлыбритания, Ресей Жол құрылысы техникасы               254,8               Германия, Франция, Ресей, Польша, Швеция, Финляндия Тау-кен жабдықтары                         254                  Германия, Финляндия, Испания, Италия, Франция, Швеция Шиналар                                               215,9               Ресей, Германия, Франция, Финляндия Жиһаз                                                    195,6               Италия, Польша, Ресей, Беларусь, Франция, Украина Целлюлоза-қағаз өнімдері                                        Ресей, Финляндия, Германия Ұшу аппараттары                               192,6               Ұлыбритания Синтетикалық жуу                             165,9               Ресей, Польша, Германия заттары, сабын ДВП, ДСП                                             158,1               Ресей Медицина құралдары                        157                  Германия Есептеу мәшинелері                          150,8               Германия, Ирландия, Ұлыбрита- ния, Чехия, Ресей, Франция, Швеция, Италия, Финляндия, Венгрия Әйнек және бұйымдар                      141,8               Ресей, Германия, Италия, Сло- вения, Польша, Болгария Гербицидтер, инсектицидтер          127,5               Германия Косметика, духилар                           124                  Франция, Польша, Италия Алкоголь ішімдіктер                          122,9               Ресей, Франция Кондитерлік өнімдер                         121,4               Швейцария, Германия, Ресей, Венгрия Телефон аппараттары                       84,4                 Финляндия, Словения, Ресей, Германия Станоктар                                                                     72,9     Германия, Ресей, Италия, Франция Германия көптеген салаларда, атап айтқанда электр-техникалық, ауылшаруашылық, көлік, тау-кен, медициналық құрал-жабдықтарды, станоктар, металл конструкцияларын, аспаптар, сораптар жеткізіп беруде алда келеді. Сонымен қатар, жекелеген елдер жеткізілімдердің жекелеген түрлерінен басым түсуде. Мәселен, мұнай-газ құрал-жабдықтары – Италиядан, косметика – Франциядан, жиһаз – Италиядан, қағаз, бояу, шиналар, маяктар, сантехника – Финляндиядан, ДСП – Ресейден, Польша мен Латвиядан, тұрбалар – Австриядан көп жеткізіледі. Бізге құрал-жабдықтардың, мәшинелердің, тұтыну тауарларының айтарлықтай саналуан түрлерін беретін Ресей маңызды рөл атқарады. Қазақстандық рынокта еуропалық тауарлар азиялық, америкалық жеткізіп берушілер тарапынан өсе түскен бәсекеге тап болып отырғанын айтқан жөн. Дәрі-дәрмек рыногында – бұл Үндістан, автомобиль рыногында – Жапония, Корей Республикасы, АҚШ және Қытай, ауылшаруашылық техникасы рыногында – АҚШ, Канада, жиһаз рыногында – Қытай, кондитерлік заттар рыногында – Түркия. Қытай, Корей Республикасы басымдық танытуда. Көптеген рыноктарға Қытай өндірісшілерінің қатысуы өсе түсуде, олар қолайлы бағамен қатар барған сайын жақсы сападағы тауарларын ұсынуда. Соның нәтижесінде Еуропаның үлес салмағы 2000 жылға қарағанда 2009 жылы қара металл бұйымдары рыногында 82,9 пайыздан 64,7 пайызға дейін төмендеген, дәрі-дәрмек рыногында 84,4 пайыздан 68,8 пайызға дейін, автомобиль рыногында 85 пайыздан 50,7 пайызға дейін, есептеу техникасы рыногында 64,1 пайыздан 55,4 пайызға дейін азайған. Еуропаны шығысазиялық елдер қазақстандық тауар рыногынан ығыстыруда. Әкелінетін тауарлар жиынтығына жүргізілген талдау Қазақстан олардың басым бөлігін дербес, сондай-ақ бірлескен кәсіпорындарда жасай ала­тынын көрсетеді. Әсіресе, бұл қара металл бұй­ым­дарына, металл конструкцияларына, пластмассаға, химия өнімдеріне қатысты болып отыр. Бұл жағдайлар Қазақстанның Еуропаға көбірек қажет екенін көрсетеді. Еуропалық инвестициялар – ынтымақтастықтың қаржылық векторы Экономикалық өзара іс-қимылда инвестиция­лар маңызды рөл атқарады. Қазіргі уақытта бұл ре­сурс­тар 31 еуропалық елден, сондай-ақ Кипрдан және британдық 4 аумақтан (Виргиния, Бермуд, Кайман аралдарынан, Гибралтардан) тартылуда. Қазақстан экономикасына еуропалық инвес­ти­ция­лар көлемі 2000 жылғы 1,1 млрд. доллардан 2008 жылғы 12,5 млрд. долларға дейін өсті. Олардың үле­сіне Қазақстанға тартылған барлық инвес­ти­ция­лардың 62,9 пайызы кел