“Қазақстан төрағалығына дейін және одан кейін” деген түсінік қалыптасуы мүм­кін

Өткен бейсенбі күні Ресейдің Солтүстік астанасы – Санкт-Петербург қаласында Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға жетекшілік етуінің алғашқы қорытындысындай болған “ЕҚЫҰ мен ТМД: жаңа мүмкін­дік­тер мен перс­пек­тивалар” атты халықаралық конференция өт­іп, ол туралы га­зе­ті­мізде егжей-тегжейлі жазылған болатын. Біз сол конференцияны ұйым­дастыруға белсенді қатысқан Пар­ламент Мәжілісінің депутаты, Халық­ара­лық істер, қорғаныс және қауіпсіздік ко­митетінің мүшесі, саясат ғылымдары­ның док­торы, профессор Камал БҰР­ХА­НОВ­ТАН жиынның қорытындылары туралы айтып беруін өтінген едік. – Бұл шара Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуінің аяқ­талып келе жатқанына байланысты оның алғашқы қорытындысы іс­петті болды. Оған ЕҚЫҰ мен ТМД елдерінің сарапшы ғалымдары, сала мамандары, көрнекті саясаткерлері­мен қатар, көптеген Азия, Еуропа, Америка, тіпті Африка елдерінің де өкілдері қатысып, баяндамалар жасады. Конференция біздің төрағалықтан кейін ЕҚЫҰ мен ТМД арасында жаңа мүмкіндіктер туғанын көрсеткен шара болды десек те артық айтқандық емес. Қа­зақстан төрағалығы көптеген мә­селелерді түбегейлі өзгертіп, жаңа көзқарас, Ұйым шеңберінде жаңа философия, жаңа тұжырым, жаңа арақатынас қалыптастырды. Осы­ның арқасында біздің алдымызда жаңа мүмкіндіктер мен перспек­тивалар туып отыр. Жасалған баян­дамалар мен пайымдауларда осы төңіректе күрделі әңгімелер ай­тылып, Қазақстан төрағалығының көптеген мақсаттарының, алға қой­ған міндеттерінің іске асқанын кон­ференция дәлелдеп бергендей болды. Бұрынғы уақытта Еуропа ел­дерінің мамандары сөйлесе-ақ, бізге ананы дұрыс істемей жатыр­сыздар, мынаны дұрыс жасама­ды­ңыздар деген секілді сын айтула­рын бүгінде мүлде доғарғаны осы конфе­рен­цияның барысында анық кө­рінді. Керісінше, олар қазақстан­дық төрағалықтан өздеріне жаңа көзқарас қалыптастырғандарын жеткізді. Олар біздің “еуропалық” немесе “еуроатлантикалық”, сон­дай-ақ “еуразиялық” қауіпсіздік де­ген болмайды, қауіпсіздік жаппай, толығымен сақталғанда ғана бейбіт өмір болады деген тұжыры­мы­мызды мойындады. Іс жүзінде со­лай екені де анық емес пе. Мәсе­лен, мұхиттың ар жағында жатқан Америка азиялық Әл-Каида жан­кеш­тілерінен зардап шекті, ал олардың әскерлері Ауғанстан мен Иракта соғысып жүр. Бұл дегеніңіз – қауіпсіздікте қандай да бір ай­мақтық шекара жоқ екенін, оны то­лығымен және жаппай қамтама­сыз еткенде ғана бейбітшілік ор­най­тынын Қазақстан әлемге дә­лелдеп берді және оған ЕҚЫҰ- дағы әріптестеріміз қазір толығы­мен қосылып отыр. Ауғанстан мә­селесін реттеуде, онда бейбіт өмірді қалпына келтіру бағытында да Қа­зақстанның әрекеттері басқаларға үлгі екенін мамандар мойындауда. Осы күнге дейін көптеген еуропа­лық саясаткерлер өздерінің айт­қа­нынан шықпайтын қандай да бір саяси күштерді біржақты қолдау арқылы бейбітшілік орнатамыз де­ген тұжырым ұстанып келген еді. Ал Қазақстан олай деген жоқ, ол елдің жалпы жағдайын, тұрмыс-ахуалын жақсартуды, соның ішінде түрлі саланың мамандарын дайын­дасақ, олар ертең елдеріне қару ұс­тауды емес, еңбек жарағын қолда­нуды немесе білім қууды үйретеді, елде сонда бейбітшілік болады де­ген ұстанымды көздеп, нақты әре­кеттер жасап жатыр. Мыңға жуық ауған жастарын жаңа заманның тіршілік әрекеттеріне оқытып, білім беріп жатқан себебіміз сол. Осыны әлемдік мамандар көріп, оның дұ­рыстығына көздерін жеткізіп отыр. Сондай-ақ “созылмалы сырқаттар” деген айдар тағылған аймақтық ки­кілжіңдерді реттеуге де Қазақстан төрағалығы алғашқы күннен бел шешіп кірісті. Өйткені, бұлар Ұйым­ның жауапкершілік аумағын­да ғана емес, әлемнің қауіпсіздігіне жаппай қатер төндіретін аймақтар, сондықтан олар ЕҚЫҰ елдеріне ортақ проблема екенін, себебі, қазіргі замандағы қауіпсіздіктің, жо­ғарыда айтқанымыздай, ешқан­дай шекарасы жоқ екенін Қазақ­стан төрағалығы көрсетіп берді. Бұл істер де қауіпсіздіктің жаппай сақ­талуына мүмкіндік туғызатын әре­кеттер екенін әлем жұртшылығы көріп отыр. Конференция барысында сөй­ле­ген мамандар сөзінен Қазақ­стан­ның беделі мен танымалдығы, со­ны­мен бірге, оның болашақ перс­пективасының зор екендігі көрініп тұрды. Азуын айға білеген барлық ма­мандар Қазақстан төрағалы­ғының өте тиімді болғанын, тіпті бір мамандар “Әлем – Қазақстан төрағалығына дейін және одан кейін” деген түсінік қалыптасуы мүм­кін екенін де айтып қалды. Мұндай төрағалық Ұйым тари­хын­да бұрын-соңды болған емес деген пікірлер де білдіріліп жатты. Осы­ның бәрі біздер, қазақстандықтар үшін, әрине, зор мақтаныш. Тұ­тас­тай алғанда, бұл әлемдік саяси эли­таның бізді бұрынғысынша үйре­ну­ші, қандай ақыл, сын айтсақ та тың­даушы елсіңдер деп емес, тере­зесі тең әріптес ретінде мойын­да­ға­нын көрсеткен конференция бол­ды. Осының өзі Қазақстан төраға­лығының зор нәтижесі емес пе? Барлық айтылған әңгімелер мен пікірлерде, жасалған баяндамаларда Қазақстанның абыройына шәк келтірілмей, оның өмірдің барлық саласындағы күрделі үдерістерді өзі бастап, оны алға дұрыс бағытта жылжытып отырғаны атап көрсеті­ліп, үлкен үміт арттыратын мем­­лекет екеніне сенім білдірілді. Бұл Қазақстан саясатының дұрыс екен­дігін, оның әлемдік істерге ықпал ете алатын әлеуетінің зор екендігін және оны әлемнің алдыңғы қатар­лы жұртшылығы сөзсіз мойын­дай­тындығын көрсетіп берді. Осындай жетістіктердің бәріне Ұлт Көш­басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың салиқалы саясатының арқасында қол жеткізіліп отырғаны да саясат­керлер мен мамандар пайымда­ры­нан айқын көрініп тұрды. Ал енді осындай әңгімелерді өз елімізде емес, шет елдердің төрінде естудің өзі де бір ғанибет, үлкен мәртебе екен… – Шет ел демекші, осындай кон­ференцияның Қазақстанда емес, Ресей қаласында өткізілу себебі неде? – Бұл шара Тәуелсіз Мемле­кет­тер Достастығы Парламент­ара­лық Ассамблеясының 35-ші пле­нар­лық отырысы аясында ұйым­дас­тырылды. Ал ол Санкт-Петер­бург­те өткізілмек болып белгілен­ген. Сөйтіп, Санкт-Петербургтегі алғашқы Ресей Думасының мәжі­лістері болған Таврия сарайында алдымен ТМД ПА отырысы бол­ды, одан кейін біздің сөз етіп отыр­ған халықаралық парламенттік кон­ференциямыз өз жұмысын бастады. Оның жұмысын ТМД ПА-ның қазіргі төрағасы, Ресей Федера­ция­сы Федералдық Жиналысы Фе­де­ралдық Кеңесінің Төрағасы Сергей Миронов құттықтау сөзбен ашты. Одан кейін парламенттік конфе­рен­цияның қатысушыларына ар­нал­ған Қазақстан Президенті Нұр­сұлтан Назарбаев пен Ресей Фе­дерациясының Президенті Дми­трий Медведевтің құттықтау сөздері оқылды. Ал конференциядағы ал­ғашқы баяндаманы Қазақстан Пар­ламенті Мәжілісінің Төрағасы Орал Мұхамеджанов жасады. Одан әрі ҰҚШҰ Парламенттік Ассамблея­сы­ның төрағасы, Ресей Мемле­кет­тік Думасының Төрағасы Б.Грыз­ловтың, Украина Жоғарғы Рада­сы­ның Төрағасы В.Литвиннің, ЕҚЫҰ ПА төрағасының орынбасары Р.Миглиоридің, Еуропа Қауіпсіздік және қорғаныс ассамблеясының төр­ағасы Р.Уолтердің, Түрік Рес­публикасы Ұлы Ұлттық Жиналысы Төрағасының орынбасары С.Якут­тың, Еуропа Кеңесі Венеция ко­миссиясының президенті Д.Букик­кио­ның, Дүниежүзілік миграция жөніндегі ұйымның бас директоры В.Л.Свинганың және басқалардың сөздері тыңдалды. Осыларды анық­тап айтып отырған себебім – оқырмандарға конференцияға қа­тысушылар деңгейін көрсету. – Секциялық отырыстарда қандай мәселелер қарастырылды? Ондағы баяндамалар мен ұсыныстар жасағандар да жоғары деңгейдегі әлемдік есімдер болды ма? – Әлбетте. Секциялық отырыс­тар­да да кілең ығай мен сығай баян­дама жасады. “Еуроатланти­ка­лық және еуразиялық қауіпсіздік” деген атпен өткізілген бірінші секцияның жұмысына Парламент Мәжілісі Халықаралық істер, қор­ғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы Ә.Жолшыбеков пен Ресей Мемлекеттік Думасының депутаты, ТМД ПА қорғаныс және қауіп­сіздік жөніндегі тұрақты комис­сиясының төрағасы В.Войтенко мо­дераторлық етті. Онда Ауған­стан, Қырғызстан мәселелері және “созылмалы сырқаттар” туралы пі­кірлер алмасылды. Қырғызстанның Ресейдегі елшісінің міндетін ат­қарушы У.Шынәлиев баяндама жасады. ЕҚЫҰ ПА-ның Орталық Азия жөніндегі арнаулы өкілі, Фин­ляндия Парламентінің депу­та­ты К.Кильюнен де осы аймақта бейбітшіліктің қалай сақталып тұр­ғаны және оған Қазақстан төраға­лығының қосып отырған үлесі туралы жан-жақты баяндады. ҰҚШҰ-ға мүше мемлекеттер мен НАТО-ның бұл аймақтағы сая­сатының қандай болмағы керектігі жөнінде бағалы ұсыныстар жасал­ды. Бәрінің пікірлерінен де ЕҚЫҰ шеңберіндегі елдер ендігі жерде ортақ проблеманы шешуде барлық көзқарастарды да ескеріп, тең жағ­дайда шешім қабылдау қажет деген ұстанымда екендіктері көрініп тұр­ды. Пікірсайысқа қатысқан Ұлы­бри­тания Парламенті Өкілдер па­ла­тасының мүшесі М.Хэнкок, Кипр Республикасы Парламентінің мүшесі Н.Катсоуридес, Панафрика Парламентінің бас хатшысы З.Ма­дас, Финляндия Парламентінің депутаты М.Лаукканен және т.б. пі­кірлерінен осы бағдар анық аңғарылды. Екінші секцияда экономикалық мәселелер, соның ішінде бүкіл­әлем­дік экономикалық дағдарыс салдары қарастырылды. Оның се­бебі де ортақ екендігін, оның сал­дарын ешбір ел өздігінен шеше алмайтындығын, біздің Елбасымыз өзінің көптеген мақалаларында, баяндамаларында талай рет айтқан болатын. Проблеманың себебі бір болғандықтан, оның зардабын Президент Н.Назарбаев барлық елдер бірлесіп қана жеңе алатынын дәлелдеп берген болатын. Конфе­рен­циядағы баяндамаларда ЕҚЫҰ мүшелерінің бәрі де осы прин­цип­ке тоқтап, ондағы идеяларға ден қоятындығын білдірді. Болашақта қаржы саясаты қандай болуы ке­рек, мұндай дағдарыстарға жол бермеу үшін не істеуіміз керек, ортақ бағдарлама қабылдап, соның төңірегінде іс-қимыл жасаса қалай болады деген тұрғыда ортаға түскен пікірлер де мол болды. Бұл секцияға Қазақстан Пар­ла­менті Сенатының Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіп­сіз­дік комитетінің төрағасы Қ.Сұл­танов пен Армения Республикасы Ұлттық Жиналысы тұрақты ко­миссиясының төрағасы В.Айвазян модераторлық етті. Баяндама жаса­ғандар арасында ЕурАзЭҚ бас хат­шысы Т.Мансұров, ЕҚЫҰ-ның экономикалық және экологиялық істер жөніндегі үйлестірушісінің орынбасары А.Стукало, Қазақстан Парламенті Сенатының депутаты А.Башмаков, Мемлекет тарихы институтының директоры Б.Аяған, Тәжікстан Парламентінің комитет төрағасы С.Екузод, Ресей Ғылым ака­демиясы Зоология институ­ты­ның лаборатория меңгерушісі Н.Аладин, Француз Республикасы Парламентінің сенаторы И.Поццо ди Борго, Түркітілдес мемлекеттер Парламенттік Ассамблеясының бас хатшысы Р.Гасанов, Болгария Парламентінің депутаты В.Гикова және т.б. болды. Барлық баян­дама­лар да мәселені түбегейлі зерттеп, оны жан-жақты және толық ашқан ұйғарымдар болып шықты деп айтуға болады. Соның ішінде “Қа­зақстанның индустриялық дамуы: жаңа мүмкіндіктер мен сыбағалар” атты тақырыпта баяндама жасаған профессор Б.Аяғанның баянда­ма­сындағы фактілер де тыңдарман­дар­ға оң әсер етті. Сондай-ақ Арал проблемасы туралы айтқан профес­сор Н.Аладиннің пікірлері маған қатты ұнады. Ол бүгінгі күні Арал проб­лемасына нақты көңіл бөліп отырған Қазақстан ғана екенін ашық айтты. Бөтен елдің мама­ны­ның аузынан мұндай жетістіктерді есту де бір ғанибет екен. ЕҚЫҰ-ның үшінші себетінің мәселелерін қамтыған үшінші сек­цияның жұмысына Қазақстан Пар­ламенті Сенатының Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрағасы А.Бижанов пен Беларусь және Әзірбайжан парламенттерінің мү­ше­лері В.Байков пен А.Рагимзаде модераторлық етті. Мұнда жасалған баяндамалар да кәсіби тереңдігі­мен, проблеманы терең зерттеген­дігімен ерекшеленді. Соның ішінде Қазақстанның Ш.Уәлиханов атын­дағы Тарих және этнология инс­ти­тутының директоры С.Мәжитовтің баяндамасы талай адамға ой сал­ға­нына куә болдық. Оның қазақ хал­қы­ның төзімділігі ЕҚЫҰ-ға төр­ағалығы кезінде айқын көрін­ген­дігін көлденең тартқаны ұтымды шық­ты. Бұрын бізге осы себет бойынша түрлі сындар айтылатын еді, бұл жолы ондай бірде-бір әң­гіме болған жоқ. Секция жұмы­сын­да Ислам Конференциясы Ұйымы Парламенттік одағының кабинет директоры Ю.Абуагла Ахмад, Санкт-Петербург университетінің америкалық зерттеулер кафе­дра­сы­ның профессоры Ю.Акимов, ЕҚЫҰ ДИАҚБ директорының бірінші орынбасары Д.Уэйк, Бель­гия Сенатының депутаты П.Вилль және т.б. сөйледі. Қорыта айтқанда, конференция өзінің мақсатына жетіп, қазақ­стан­дық төрағалықтың алғашқы әділетті қорытындылары шығарылды деп ойлаймыз. Оның жұмысын қорыт­қан Мәжіліс спикері Орал Мұха­меджанов: “Сөйлеген шешендердің сөздерін қорыта келгенде Қазақ­стан ЕҚЫҰ жұмысын аса маңызды мәселелер бойынша белсендірек жүргізуге қол жеткізгенін көруге бо­лады. Біз бірлесе іс-қимыл жа­сау­дың жаңа сатыларына жетке­ні­міз­ді түсініп отырмыз. Бұл, әсіресе, қауіпсіздік мәселесіне тығыз бай­ланысты”, деген еді. Осы сөздерге ешнәрсе алып-қосуға болмайтыны анық. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Жақсыбай САМРАТ.