ЕҚЫҰ-ға мүше елдер мемлекет басшыларының Астанада өтетін Саммитін жүрек лүпілдей күтіп отырмыз. Келген меймандар еліміздің қонақжайлығына көзі қанып, көңілі толып кетеріне еш күмән жоқ. Өйткені, қонақжайлық қасиетіміз халқымыздың дәстүрі арқылы тереңнен тамыр тартқан ұлттық үрдіс болып табылады.
Кеше Астана Саммиті аясында ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының Президенті Петрос Эфтимиу бұқаралық ақпарат құралдары өкілдеріне брифинг өткізіп, Парламенттік Ассамблеяның рөлі жөнінде ой бөлісті және журналистердің сұрақтарына жауап қайтарды.
Петрос Эфтимиу мырзаның атап өткеніндей, Ұйымның Парламенттік Ассамблеясы Ванкуверден Владивостокқа дейінгі кеңістікті қамтитын беделді халықаралық ұйым – ЕҚЫҰ-ның күн тәртібіне қойылған барлық мәселелер жұмысына белсенді қатысады. Сонымен қатар, Парламенттік Ассамблея ЕҚЫҰ-ға қатысушы мемлекеттердің Ассамблеяға мүше парламентшілері арқылы Ұйымға мүше елдердің парламентімен тығыз ынтымақтастық орнатуды мақсат етеді. Жанжалдардың алдын алуға, конституциялық заңдылықтың сақталу механизмін дайындауға көмек көрсетеді. Осының барлығы парламентаралық үнқатысу арқылы жүзеге асырылады.
– Парламенттік Ассамблеяда Кавказ, Орталық Азия, гендерлік, тағы басқа да арнайы мәселелермен айналысатын өкілдер бар, – деді Парламенттік Ассамблеяның Президенті. – Ассамблея, сондай-ақ Ұйымға мүше мемлекеттерде өтетін сайлауларға байқаушылар да жібереді. Біз жыл сайын Парламенттік Ассамблеяның жиынын өткізіп тұрамыз. 2008 жылы Астанада Парламенттік Ассамблеяның жиыны табысты өткенін айта кетпекпін. Ертең Астана Саммитінің алдында Ассамблеяның бюросының мәжілісі өтеді.
Петрос Эфтимиу, сондай-ақ Астана Саммитінің ашылуында Парламенттік Ассамблеяның Президенті ретінде сөз сөйлейтіндігін де жасырып қалмады. Оның хабардар етуінше, Парламенттік Ассамблея тарапынан көптен бері айтылып келе жатқан ұсыныстар бар. Олардың бірқатары Астана құжатына енгізілді.
– Астана Саммитінің орны ерекше, онда талқыланатын мәселелер барлығына ортақ, – деді ол сөзінің соңында. – Өйткені, ЕҚЫҰ қызметін жан-жақты дамытуда мемлекеттер басшыларының саяси үнқатысуы аса қажет. Парламенттік Ассамблея ЕҚЫҰ-ның жоғары деңгейдегі саммитінен осыны күтеді.
ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының Президенті Петрос Эфтимиуға журналистер тарапынан бірқатар сұрақтар қойылды. Олардың дені Таулы Қарабақ проблемасына, Грузияның аумақтық тұтастығына, Әзірбайжанда өткен парламенттік сайлаудың нәтижесіне байланысты болды. Уақытының тығыздығына қарамастан, қойылған сұрақтарға ол қысқа әрі нақты жауап қайтарды. Өйткені, Петрос Эфтимиудің негізгі мамандығы – журналист.
Кеше кешке ЕҚЫҰ Саммитіне әзірлік жөніндегі атқарушы хатшы, Ерекше тапсырмалар жөніндегі елші Сержан Әбдікәрімов қазақстандық және шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің алдында ашылуына санаулы сағаттар қалған ЕҚЫҰ-ның Саммитіне әзірлік барысы жөнінде баспасөз мәслихатын өткізді. Баспасөз мәслихаты Сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі, Имидждік жұмыс басқармасының бастығы Асқар Абдрахмановтың модераторлығымен өтті.
Сержан Әбдікәрімов өз сөзін бүгінгі күні саммитке қатысуға тіркеліп отырған делегаттардың саны 2,5 мың адамға жеткендігінен бастады. Оның айтуынша, өтініштер бүгінгі күнге дейін түсіп жатыр. Демек, делегаттар саны бұдан да өсе түсуі әбден мүмкін.
Мұның сыртында саммитке ақпараттық қолдау көрсету үшін 1,2 мыңнан астам журналист тіркеліп үлгерген екен. Алдағы уақытта бұл сан да өсе түсуі мүмкін. Оған осы уақытқа дейін болып өткен Шолу конференциясына қатысқан 600-ге тарта үкіметтік емес ұйымдар өкілдерін қосыңыз. Сонда саммитке қатысатын жалпы адамдардың саны 5 мыңға жетіп жығылмақ.
– Осы уақытқа дейін саммитке әзірліктің барлық мәселелері шешілді. Ұшақтар қабылдайтын әуежай, қонақтарды қабылдайтын қонақ үйлер, шаралар өтетін мәжіліс залдары сайма-сай әзірлікке қойылды. Демек, Қазақстан саммитті өткізуге жан-жақты дайын, – деп мәлімдеді ЕҚЫҰ Саммитіне әзірлік жөніндегі атқарушы хатшы.
Саммитке қатысатын елдерден келетін басшылар тізімі де анықталған. Сержан Әбдікәрімов журналистер алдында бұл жайында да жүйелеп айтып берді. Сондай-ақ ол барлық қатысушылардың Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы салмақты нәтижелерімен көрініп отырғандығын, соның бір дәлелі – осы өтетін саммит екендігі туралы жағымды пікірлер білдіріп жатқандығын жеткізе кетті. Сөйтіп, өткелі отырған тарихи маңызы зор бұл шараны үлкен жұмыстардың алдын ала нәтижесі ретінде бағалауға болады.
Астанадағы ЕҚЫҰ Саммитінен оған қатысатын қонақтар да үлкен үміт күтіп отыр. Өйткені, бұл – әлемдік салмағы мол осы Ұйымның аясында 11 жылдан кейін барып өткелі отырған басты жиын. Соның ішінде соңғы 7 жылдан бері оған мүше мемлекеттердің бірлесе отырып декларация да қабылдай алмай келе жатқандығы мәлім. Ал әлем жылдан жылға өзгеріп барады. Осыған орай ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер бұл саммитке үлкен үмітпен қарауда. Қазақстан өзі тарапынан Ұйымға төраға және оның саммиті өтетін ел ретінде жиын жұмысының сәтті болуына бар күш-жігерін жұмсайтын болады.
Журналистер баспасөз мәслихатында бірқатар сұрақтар қойып, оған қанағаттандырарлық жауап алды.
“Хабар” агенттігінің сұрағы: Саммитте қабылданатын қорытынды құжаттың 4 нұсқамен әзірленгендігі айтылды. Мұны қалай түсінуге болады?
Жауап: Өйткені, мұндай ұлы дүбір жиында саммитке қатысушылардың барлығын қанағаттандыратындай қорытынды бір құжатқа қол жеткізу оңай емес. Сондықтан қорытынды құжаттың алғашқы нұсқасы әзірленгеннен кейін ол белгілі бір мөлшерде талқылаудан өткізіліп, айтылған ұсыныстар мен ескертпелер ескерілді. Сөйтіп, екінші нұсқа пайда болды. Міне, осындай жағдайларға байланысты қорытынды құжаттың жобасының өзі бірнеше нұсқаны құрап отыр. Ал нақты мәселені саммитке қатысушылар шешетін болады.
Грузия теледидарының сұрағы: Бұрын ЕҚЫҰ-ның Грузия миссиясы жұмыс істеп еді. Оны қалпына келтіру қарала ма?
Жауап: Саммитте қаралатын мәселелердің ауқымы аз емес. Бірақ күн тәртібіне қайсысы өтетіндігін айта алмаймыз. Жалпы, оған қатысушы әр елдің басшысы өз елін толғандыратын мәселе жөнінде әңгіме қозғауы мүмкін. Ал қорытынды барлық елдердің ортақ көзқарастары нәтижесінде шығарылатын болады.
“Егемен Қазақстан” газетінің сұрағы: Саммиттің күн тәртібіне негізінен қандай мәселелер қойылмақ?
Жауап: Саммиттің күн тәртібіне қойылатын мәселелер алдын ала нақтыланған жоқ. Себебі, бәрін де саммитке қатысушылар шешеді. Жалпы, ЕҚЫҰ-ны толғандырып отырған мәселелер аз емес. Осылардың бәрін саммиттің күн тәртібіне ұсынуға болады.
Баспасөз мәслихатында басқа да көптеген сұрақтар қойылды. Олардың бәріне жауап берілді.
Херберт Зальбер сөзінің әлқиссасын Қырғызстаннан бастады. Қырғыз елінде әлі де шешімін таппай жатқан мәселелердің қарасы мол екенін айтты. Әсіресе, онда адам құқықтарын сақтау және заңның үстемдік құруы, заң билігін мойындау бойынша атқарылар істердің көптігіне тоқталды. Осы ретте ЕҚЫҰ Қырғызстанға Ұйымның полициясын жіберу жұмысына кіріскенін жеткізді.
– Ал ЕҚЫҰ полициясы дегеніміздің өзі, – деді мейман, сол жердегі ішкі істер органдарына қажетті сараптамалық-кеңес беруші мамандар. Олардың міндеті – сол елде демократия қағидаттарының сақталуы, заң үстемдігіне қол жеткізу бағыттарында консультативтік тұрғыда жөн сілтеу.
Қазіргі күні 8 полиция қызметкері Қырғызстанда жүр, осы аптада тағы біреуі баруы тиіс екен. Ал келесі жылдан бастап 30-дан астамы, яғни бағдарланған мөлшердегі полиция орналасып, Қырғызстанда жоғарыда айтқандай жұмыстарды жүргізетін болады деп күтілуде. “Оны осы елдің басшылығы да жете түсініп отыр. Алда өтетін Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының Саммитіне Қырғызстан президенті Роза Отунбаева да қатысады. Сондықтан ол қатысатын барлық кездесулерде Қырғызстанның мәселесі талқыланатын болады”, деген Х.Зальбер журналистерге сауалдары болса жауап беруге әзір екендігін білдірген.
Алғашқы сұрақ ұзаққа созылған жанжалдар шеңберінде қойылды. “Саммитте осы мәселелерді шешуге қадам жасалады деп ойлайсыз ба, атап айтқанда, Таулы Қарабақ жайында не дер едіңіз?” деген сауалға Х.Зальбер: “Әрине, мұндай жоғары деңгейдегі басшылардың саммиті қандай да бір мәселені жан-жақты қарастыруға мүмкіндік туғызады. Себебі, оған әр мемлекеттің жоғары басшылары келеді. Дегенмен, бұл жерде реалист болуымыз керек, жылдар бойғы қордаланған, шиеленіп қалған түйінді бір саммит аясында шешіп тастау қиын болар, әйтсе де осы жерде әңгіме ауанын түзеуге, келісімге барудың алғышарттарын жасауға мүмкіндік туады деп есептеймін. Және бір баса назар аударатын жәйт – бір-бірімен мәмілеге келе алмай отырған тараптардың даулы мәселені шешуге деген ынталарының алдымен өздерінде болулары қажеттігі. Ал ЕҚЫҰ қызметін бұл тұрғыда араағайындық деуге келер. Осы ретте арнайы құрылған Минск тобы біраз іс атқарды және олар жұмыстарын әрі қарай да жалғастыра береді. Мұндағы басты мәселе, тағы да қайталап айтайын, екі елдің дауды шешуге деген саяси ерік-күшінің болуы”, деп жауап берді.
Мұнан соң Х.Зальбер Еуропа қауіпсіздігінің жаңа архитектурасы туралы сауалға жауап бере келе, мұның өте шамшыл жоба екенін атады. Менің ойымша, деп жалғады ойын ол, қазіргі күнгі еуропалық, трансатлантикалық немесе еуразиялық қауіпсіздік картинасы жаман деңгейде емес, алайда Ұйымға мүше кейбір елдер осы мәселеде теңгерімділік жоқ деп шағымданады. Және бір жәйтті де есімізден шығармауға тиіспіз, қауіпсіздікке жауап беретін ұйымдар тарихи жағдайларда пайда болды. Мысалы, НАТО немесе соңғы кездері ұжымдық қауіпсіздікті сақтауға ұмтылған өзге де ұйымдардың құрылуын осындай тарихи қажеттіліктер тудырды. Ал осылардың барлығына парапар келетін қауіпсіздіктің жаңа тетігін жасау шынымен өте күрделі жұмыс. Алайда, біз оған келе жатырмыз. Менің пайымымда, Астана Саммитінде бұл мәселеде оң нәтижелерге қолымыз жетсе, біз бұдан кейін оның шешіміне сындарлы түрде келетін боламыз, саммиттің негізі де осында жатыр ма деп ойлаймын. Саммиттегі сындарлы үнқатысу Ванкувер мен Владивосток аралығандағы қай елді де қанағаттандыратын қауіпсіздіктің негізін қаласа деген ниет бар.
“Қазақстан өз төрағалығы тұсында ұзаққа созылған жанжалдарды реттеуде қандай жетістіктерге жетті немесе нені орындамады деп ойлайсыз?” – деген сұраққа ЕҚЫҰ-ның Жанжалдардың алдын алу жөніндегі орталығының директоры: “Алдымен Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы аясындағы міндеттерінің әлі толық аяқталмағанын естеріңізге салайын. Оның үстіне төраға ел ЕҚЫҰ-ның саммитін ұйымдастырып отыр. Қазақстанның халықаралық Ұйымға төрағалығы барысында атқарған жұмыстарына байланысты түйінді содан кейін ғана жасауға болатын сияқты. Бірақ мен қазірдің өзінде Қазақстанның жанжал аймақтарындағы жағдайды реттеуге қосқан үлесі өте үлкен болды деп есептеймін. Іс басындағы төраға осы даулы аймақтардың барлығына сапармен барып қайтты. Олардағы тараптарды сындарлы үнқатысуға шақырды, яғни бұл істі алға жылжытты”, деп жауап берді.
Көкшетау қаласындағы “Достар” мәдениет сарайында Ақмола облыстық әкімдігі “Көкше” академиясымен бірлесіп, “Қазақстан және ЕҚЫҰ: тарих – қазіргі заман – келешек” атты студенттік конференциясын өткізді. Саяси шара Ақмола облыстық “Жастар” педагогикалық отрядының “Ақмола жастары саммитті қолдайды” жанды флеш-мобымен және арнайы жабдықталған көрмені тамашалаумен басталды.
Конференцияны ашқан республикалық “Жігер” жас мемлекеттік қызметкерлер клубының мүшесі, модератор Азамат Ысқақов Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы мәртебесіндегі мерейлі қызметі мен атқарған жұмыстарының жемісі жайлы ауқымды ақпарат берді.
Маңызды басқосуда Ақмола облысы әкімінің орынбасары Асхат Қайнарбеков тәуелсіз Қазақстан әлемдегі аса беделді ұйым төрағалығына экономикалық дағдарыс толқынындағы күрделі кезеңде қол жеткізіп, үміт пен сенімді абыройлы атқарып келе жатқандығын нақты мысалдармен жатық баяндады. ТМД елдеріне тұңғыш берілген мүмкіндікті Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев көрегендікпен, терең пайыммен жер жүзі халықтары ұмтылған ұлы мұраттарға бағыттай білді. Сондықтан, араға он бір жыл салып шақырылған Астана Саммиті Қазақстанның ғана емес, бүкіл әлемнің ірі жетістігі саналады. Әлем Қазақстанға назар аударып отыр, өзінің көкейкесті мәселелерін қадамы сәтті Қазақстанмен байланыстырғанды қалайды.
“Көкше” академиясының ректоры, академик Жанат Қасым ертең басталғалы отырған саммит саяси деңгейдегі ғана емес, күнделікті өмірдегі оқиғалардың, тіршілік тарамдарының жақсылық жетегіндегі құбылнамасы екендігіне баса назар аударды. Қолымызға ғасырлар бойғы арман-тілектің, қайрат-жігердің арқасында келген тәуелсіздіктің тәубе қылар шарапаттары ең алдымен жастарға бағытталғаны ғанибет, деді ол.
Парламент Мәжілісінің депутаты Аманжол Жазин, Шоқан Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті философия кафедрасының меңгерушісі Раушан Көшенова Қазақстанның Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалығы кезеңіндегі адамзат үміті ақталар соны қадамдардың қорытындыланарына қатысты пікірлерімен бөлісті. Ал Астана Саммитін Қазақстан мен оның Президенті ұстанған саясаттан үлгі алуға болатындығын айқындайтын жиын деп бағалайтындығымыз сондықтан, деді сөйлеушілер.
Конференцияда сөз алған белгілі ғалымдар, қоғамдық ұйымдардың басшылары, Көкшетау қаласының құрметті азаматтары мен студенттер тәуелсіз Қазақстанның 19 жылдағы жетістігіне, ЕҚЫҰ-ға төрағалығының маңыздылығына, бізбен санасып отырған әлем үнінің тілектестік ниетіне жоғары бағасын беріп, республика жастарына үндеу қабылдады.
“Достар” сарайында Тәуелсіздік мерекесіне арналған көрме ұйымдастырылуы да конференцияның маңызын көтере түсті.
Бақберген АМАЛБЕК, Ақмола облысы.
Құтты қонақ болыңыздар!
ЕҚЫҰ-ға мүше елдер басшыларының Астанада өтетін Саммитін жүрек лүпілдей күтіп отырмыз. Қазақстанға алғаш рет осынша көп және беделді мемлекеттер мен атын алыстан естіп таңданып жүретін халықаралық ұйымдар басшылары бірге келді. Астананың әуежайына жер жүзінің азуын айға білеген үлкен шаһарларынан ғана ұшатын алып лайнерлер қонып жатыр.
Келген қонақтар Қазақстанның қонақжай екендігіне көзі қанып, көңілі толып кетеріне мен бәс тігемін. Өйткені, осынша үлкен жиын болмағанмен жас Астананың халықаралық шаралар өткізіп жатқаны бір бұл емес. Тәжірибенің жетерлігіне шүкірлік етеміз. Ал елімізге келген мәртебелі қонақтарға мемлекеттік дәрежеде көрсетілетін қонақжайлылық негізі біздің халқымыздың дәстүрі арқылы терең қалыптасқан дер едім. “Мың өліп, мың тірілген” қазақ халқы нәубет замандарда арып-ашып келген қандай ұлттың өкілін де бауырындай құшағына тартты. Қазақ халқының қайырымдылығын, меймандостығын көрген аталарымыз Қазақстанда өсіп, өнді. Олардың ұрпағы, біз, осы ұлан-байтақ жерде бір атаның балаларындай тату-тәтті өмір сүріп келеміз. Қазақстандағы қазақтардың да, осы жердің суын сулап, отын оттап отырған өзге ұлыстардың алдында бір-ақ мақсат бар. Ол – Қазақстанды гүлдендіру, оны дүние жүзіндегі мойны озық дамыған елдердің қатарына қосу. Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен өтіп жатқан халықаралық беделді Ұйым – ЕҚЫҰ Саммиті де біздің елімізді дүние жүзінің тануына, қарым-қатынастың одан әрі дамуына жол ашады.
Халқымызда “қонақ аз отырып, көп сынайды” деген мәтел бар. Саммитке келген мемлекеттердің басшылары, мәртебелі қонақтар ең алдымен Қазақстанның ішіндегі құстың ұясындай жылылықты сезіндіретін бейбіт, тыныш өмірді байқар деп ойлаймын. Сарыарқада тотыдайын таранған жас Астананың сұлулығы да еленбей қалмас.
Төрімізге озған мәртебелі қонақтар да саммитте халықаралық маңызы бар, жұмыр жердің болашағына қатысты аса жауапкершілікті істі атқарады. Олардың жұмысына сәттілік тілеймін. Құтты қонақ болыңыздар!
Евгений ДРУЖИНИН, “ДЕП” ЖШС директоры. Қостанай.
Кәделі сый
Алматыдағы Ұлттық кітапхана бүкіл әлем назарын тігіп отырған ЕҚЫҰ-ның Астана Саммиті қарсаңында “Еуропаға жол – өркениетке жол” және “Нұрсұлтан Назарбаев – Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті” атты кітап көрмелерін өз оқырмандары мен қалың көпшілікке кәделі сый ретінде ұсынды.
“Еуропаға жол – өркениетке жол” атты көрмеге ЕҚЫҰ-ға мүше 56 ел мен Еуропаның басқа да мемлекеттерінің тарихы, мәдениеті, әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы сыр шертіп, алуан ақпарат беретін, әлемнің 114 тілінде шыққан бес мыңнан астам кітаптар мен құжаттар қойылды. Еуропаның ғылыми-техникалық және гуманитарлық ақыл-ой қазынасынан қисапсыз мағлұматқа кенелдіре сусындататын бұл құжаттар түрлі саладағы мамандар мен ғалымдарға, жоғары оқу орындары студенттерінің ғылыми ізденістеріне көмек боларлық ақпараттар қоймасы дер едік. Сондай-ақ бұл көрменің ауқымды бөлімі Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі кезіндегі Елбасымыздың тарихи рөлін жан-жақты көрсетіп, оның сындарлы да сарабдал саясатын паш ете алған.
“Нұрсұлтан Назарбаев – Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті” деп аталатын көрмеге Мемлекет басшысының еңбектері, өмірі мен қызметін өзек еткен отандық және шетелдік басылымдар қойылыпты. Көрме кітапхананың Президент өмірі мен қызметіне арналған 16 мыңнан астам библиографиялық жазбаларды жинақтаған электронды дерекқор негізінде жасақталған көрінеді.
Елбасының өмірі мен саяси қызметіне арналған бұл көрме – Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасу жылдарының айшықты шежіресі іспеттес. Мұндағы құжаттар тәуелсіз мемлекетіміздің қысқа мерзімде жүріп өткен жолынан, сол аралықтағы тарихи оқиғалардан, Елбасының көрегендікпен жүргізген салиқалы сыртқы саясаты мен елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдеткен стратегиялық бағдарламаларынан сыр шертеді.
Қорғанбек АМАНЖОЛ.
“Егемен Қазақстанның” тілшілер тобы. Суреттерді түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ, Берсінбек СӘРСЕНОВ.
Ұйымның барлық жұмысына белсенді қатысады
Кеше Астана Саммиті аясында ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының Президенті Петрос Эфтимиу бұқаралық ақпарат құралдары өкілдеріне брифинг өткізіп, Парламенттік Ассамблеяның рөлі жөнінде ой бөлісті және журналистердің сұрақтарына жауап қайтарды.
Петрос Эфтимиу мырзаның атап өткеніндей, Ұйымның Парламенттік Ассамблеясы Ванкуверден Владивостокқа дейінгі кеңістікті қамтитын беделді халықаралық ұйым – ЕҚЫҰ-ның күн тәртібіне қойылған барлық мәселелер жұмысына белсенді қатысады. Сонымен қатар, Парламенттік Ассамблея ЕҚЫҰ-ға қатысушы мемлекеттердің Ассамблеяға мүше парламентшілері арқылы Ұйымға мүше елдердің парламентімен тығыз ынтымақтастық орнатуды мақсат етеді. Жанжалдардың алдын алуға, конституциялық заңдылықтың сақталу механизмін дайындауға көмек көрсетеді. Осының барлығы парламентаралық үнқатысу арқылы жүзеге асырылады.
– Парламенттік Ассамблеяда Кавказ, Орталық Азия, гендерлік, тағы басқа да арнайы мәселелермен айналысатын өкілдер бар, – деді Парламенттік Ассамблеяның Президенті. – Ассамблея, сондай-ақ Ұйымға мүше мемлекеттерде өтетін сайлауларға байқаушылар да жібереді. Біз жыл сайын Парламенттік Ассамблеяның жиынын өткізіп тұрамыз. 2008 жылы Астанада Парламенттік Ассамблеяның жиыны табысты өткенін айта кетпекпін. Ертең Астана Саммитінің алдында Ассамблеяның бюросының мәжілісі өтеді.
Петрос Эфтимиу, сондай-ақ Астана Саммитінің ашылуында Парламенттік Ассамблеяның Президенті ретінде сөз сөйлейтіндігін де жасырып қалмады. Оның хабардар етуінше, Парламенттік Ассамблея тарапынан көптен бері айтылып келе жатқан ұсыныстар бар. Олардың бірқатары Астана құжатына енгізілді.
– Астана Саммитінің орны ерекше, онда талқыланатын мәселелер барлығына ортақ, – деді ол сөзінің соңында. – Өйткені, ЕҚЫҰ қызметін жан-жақты дамытуда мемлекеттер басшыларының саяси үнқатысуы аса қажет. Парламенттік Ассамблея ЕҚЫҰ-ның жоғары деңгейдегі саммитінен осыны күтеді.
ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының Президенті Петрос Эфтимиуға журналистер тарапынан бірқатар сұрақтар қойылды. Олардың дені Таулы Қарабақ проблемасына, Грузияның аумақтық тұтастығына, Әзірбайжанда өткен парламенттік сайлаудың нәтижесіне байланысты болды. Уақытының тығыздығына қарамастан, қойылған сұрақтарға ол қысқа әрі нақты жауап қайтарды. Өйткені, Петрос Эфтимиудің негізгі мамандығы – журналист.
Қазақстан саммитті өткізуге әзір
Кеше кешке ЕҚЫҰ Саммитіне әзірлік жөніндегі атқарушы хатшы, Ерекше тапсырмалар жөніндегі елші Сержан Әбдікәрімов қазақстандық және шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің алдында ашылуына санаулы сағаттар қалған ЕҚЫҰ-ның Саммитіне әзірлік барысы жөнінде баспасөз мәслихатын өткізді. Баспасөз мәслихаты Сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі, Имидждік жұмыс басқармасының бастығы Асқар Абдрахмановтың модераторлығымен өтті.
Сержан Әбдікәрімов өз сөзін бүгінгі күні саммитке қатысуға тіркеліп отырған делегаттардың саны 2,5 мың адамға жеткендігінен бастады. Оның айтуынша, өтініштер бүгінгі күнге дейін түсіп жатыр. Демек, делегаттар саны бұдан да өсе түсуі әбден мүмкін.
Мұның сыртында саммитке ақпараттық қолдау көрсету үшін 1,2 мыңнан астам журналист тіркеліп үлгерген екен. Алдағы уақытта бұл сан да өсе түсуі мүмкін. Оған осы уақытқа дейін болып өткен Шолу конференциясына қатысқан 600-ге тарта үкіметтік емес ұйымдар өкілдерін қосыңыз. Сонда саммитке қатысатын жалпы адамдардың саны 5 мыңға жетіп жығылмақ.
– Осы уақытқа дейін саммитке әзірліктің барлық мәселелері шешілді. Ұшақтар қабылдайтын әуежай, қонақтарды қабылдайтын қонақ үйлер, шаралар өтетін мәжіліс залдары сайма-сай әзірлікке қойылды. Демек, Қазақстан саммитті өткізуге жан-жақты дайын, – деп мәлімдеді ЕҚЫҰ Саммитіне әзірлік жөніндегі атқарушы хатшы.
Саммитке қатысатын елдерден келетін басшылар тізімі де анықталған. Сержан Әбдікәрімов журналистер алдында бұл жайында да жүйелеп айтып берді. Сондай-ақ ол барлық қатысушылардың Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы салмақты нәтижелерімен көрініп отырғандығын, соның бір дәлелі – осы өтетін саммит екендігі туралы жағымды пікірлер білдіріп жатқандығын жеткізе кетті. Сөйтіп, өткелі отырған тарихи маңызы зор бұл шараны үлкен жұмыстардың алдын ала нәтижесі ретінде бағалауға болады.
Астанадағы ЕҚЫҰ Саммитінен оған қатысатын қонақтар да үлкен үміт күтіп отыр. Өйткені, бұл – әлемдік салмағы мол осы Ұйымның аясында 11 жылдан кейін барып өткелі отырған басты жиын. Соның ішінде соңғы 7 жылдан бері оған мүше мемлекеттердің бірлесе отырып декларация да қабылдай алмай келе жатқандығы мәлім. Ал әлем жылдан жылға өзгеріп барады. Осыған орай ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер бұл саммитке үлкен үмітпен қарауда. Қазақстан өзі тарапынан Ұйымға төраға және оның саммиті өтетін ел ретінде жиын жұмысының сәтті болуына бар күш-жігерін жұмсайтын болады.
Журналистер баспасөз мәслихатында бірқатар сұрақтар қойып, оған қанағаттандырарлық жауап алды.
“Хабар” агенттігінің сұрағы: Саммитте қабылданатын қорытынды құжаттың 4 нұсқамен әзірленгендігі айтылды. Мұны қалай түсінуге болады?
Жауап: Өйткені, мұндай ұлы дүбір жиында саммитке қатысушылардың барлығын қанағаттандыратындай қорытынды бір құжатқа қол жеткізу оңай емес. Сондықтан қорытынды құжаттың алғашқы нұсқасы әзірленгеннен кейін ол белгілі бір мөлшерде талқылаудан өткізіліп, айтылған ұсыныстар мен ескертпелер ескерілді. Сөйтіп, екінші нұсқа пайда болды. Міне, осындай жағдайларға байланысты қорытынды құжаттың жобасының өзі бірнеше нұсқаны құрап отыр. Ал нақты мәселені саммитке қатысушылар шешетін болады.
Грузия теледидарының сұрағы: Бұрын ЕҚЫҰ-ның Грузия миссиясы жұмыс істеп еді. Оны қалпына келтіру қарала ма?
Жауап: Саммитте қаралатын мәселелердің ауқымы аз емес. Бірақ күн тәртібіне қайсысы өтетіндігін айта алмаймыз. Жалпы, оған қатысушы әр елдің басшысы өз елін толғандыратын мәселе жөнінде әңгіме қозғауы мүмкін. Ал қорытынды барлық елдердің ортақ көзқарастары нәтижесінде шығарылатын болады.
“Егемен Қазақстан” газетінің сұрағы: Саммиттің күн тәртібіне негізінен қандай мәселелер қойылмақ?
Жауап: Саммиттің күн тәртібіне қойылатын мәселелер алдын ала нақтыланған жоқ. Себебі, бәрін де саммитке қатысушылар шешеді. Жалпы, ЕҚЫҰ-ны толғандырып отырған мәселелер аз емес. Осылардың бәрін саммиттің күн тәртібіне ұсынуға болады.
Баспасөз мәслихатында басқа да көптеген сұрақтар қойылды. Олардың бәріне жауап берілді.
Қазақстан абырой биігінде
Бұл туралы журналистерге арнап өткізген баспасөз мәслихатында ЕҚЫҰ-ның Жанжалдардың алдын алу жөніндегі орталығының директоры Херберт Зальбер мәлімдеді.Херберт Зальбер сөзінің әлқиссасын Қырғызстаннан бастады. Қырғыз елінде әлі де шешімін таппай жатқан мәселелердің қарасы мол екенін айтты. Әсіресе, онда адам құқықтарын сақтау және заңның үстемдік құруы, заң билігін мойындау бойынша атқарылар істердің көптігіне тоқталды. Осы ретте ЕҚЫҰ Қырғызстанға Ұйымның полициясын жіберу жұмысына кіріскенін жеткізді.
– Ал ЕҚЫҰ полициясы дегеніміздің өзі, – деді мейман, сол жердегі ішкі істер органдарына қажетті сараптамалық-кеңес беруші мамандар. Олардың міндеті – сол елде демократия қағидаттарының сақталуы, заң үстемдігіне қол жеткізу бағыттарында консультативтік тұрғыда жөн сілтеу.
Қазіргі күні 8 полиция қызметкері Қырғызстанда жүр, осы аптада тағы біреуі баруы тиіс екен. Ал келесі жылдан бастап 30-дан астамы, яғни бағдарланған мөлшердегі полиция орналасып, Қырғызстанда жоғарыда айтқандай жұмыстарды жүргізетін болады деп күтілуде. “Оны осы елдің басшылығы да жете түсініп отыр. Алда өтетін Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының Саммитіне Қырғызстан президенті Роза Отунбаева да қатысады. Сондықтан ол қатысатын барлық кездесулерде Қырғызстанның мәселесі талқыланатын болады”, деген Х.Зальбер журналистерге сауалдары болса жауап беруге әзір екендігін білдірген.
Алғашқы сұрақ ұзаққа созылған жанжалдар шеңберінде қойылды. “Саммитте осы мәселелерді шешуге қадам жасалады деп ойлайсыз ба, атап айтқанда, Таулы Қарабақ жайында не дер едіңіз?” деген сауалға Х.Зальбер: “Әрине, мұндай жоғары деңгейдегі басшылардың саммиті қандай да бір мәселені жан-жақты қарастыруға мүмкіндік туғызады. Себебі, оған әр мемлекеттің жоғары басшылары келеді. Дегенмен, бұл жерде реалист болуымыз керек, жылдар бойғы қордаланған, шиеленіп қалған түйінді бір саммит аясында шешіп тастау қиын болар, әйтсе де осы жерде әңгіме ауанын түзеуге, келісімге барудың алғышарттарын жасауға мүмкіндік туады деп есептеймін. Және бір баса назар аударатын жәйт – бір-бірімен мәмілеге келе алмай отырған тараптардың даулы мәселені шешуге деген ынталарының алдымен өздерінде болулары қажеттігі. Ал ЕҚЫҰ қызметін бұл тұрғыда араағайындық деуге келер. Осы ретте арнайы құрылған Минск тобы біраз іс атқарды және олар жұмыстарын әрі қарай да жалғастыра береді. Мұндағы басты мәселе, тағы да қайталап айтайын, екі елдің дауды шешуге деген саяси ерік-күшінің болуы”, деп жауап берді.
Мұнан соң Х.Зальбер Еуропа қауіпсіздігінің жаңа архитектурасы туралы сауалға жауап бере келе, мұның өте шамшыл жоба екенін атады. Менің ойымша, деп жалғады ойын ол, қазіргі күнгі еуропалық, трансатлантикалық немесе еуразиялық қауіпсіздік картинасы жаман деңгейде емес, алайда Ұйымға мүше кейбір елдер осы мәселеде теңгерімділік жоқ деп шағымданады. Және бір жәйтті де есімізден шығармауға тиіспіз, қауіпсіздікке жауап беретін ұйымдар тарихи жағдайларда пайда болды. Мысалы, НАТО немесе соңғы кездері ұжымдық қауіпсіздікті сақтауға ұмтылған өзге де ұйымдардың құрылуын осындай тарихи қажеттіліктер тудырды. Ал осылардың барлығына парапар келетін қауіпсіздіктің жаңа тетігін жасау шынымен өте күрделі жұмыс. Алайда, біз оған келе жатырмыз. Менің пайымымда, Астана Саммитінде бұл мәселеде оң нәтижелерге қолымыз жетсе, біз бұдан кейін оның шешіміне сындарлы түрде келетін боламыз, саммиттің негізі де осында жатыр ма деп ойлаймын. Саммиттегі сындарлы үнқатысу Ванкувер мен Владивосток аралығандағы қай елді де қанағаттандыратын қауіпсіздіктің негізін қаласа деген ниет бар.
“Қазақстан өз төрағалығы тұсында ұзаққа созылған жанжалдарды реттеуде қандай жетістіктерге жетті немесе нені орындамады деп ойлайсыз?” – деген сұраққа ЕҚЫҰ-ның Жанжалдардың алдын алу жөніндегі орталығының директоры: “Алдымен Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы аясындағы міндеттерінің әлі толық аяқталмағанын естеріңізге салайын. Оның үстіне төраға ел ЕҚЫҰ-ның саммитін ұйымдастырып отыр. Қазақстанның халықаралық Ұйымға төрағалығы барысында атқарған жұмыстарына байланысты түйінді содан кейін ғана жасауға болатын сияқты. Бірақ мен қазірдің өзінде Қазақстанның жанжал аймақтарындағы жағдайды реттеуге қосқан үлесі өте үлкен болды деп есептеймін. Іс басындағы төраға осы даулы аймақтардың барлығына сапармен барып қайтты. Олардағы тараптарды сындарлы үнқатысуға шақырды, яғни бұл істі алға жылжытты”, деп жауап берді.
Жастар халықаралық форумды қолдайды
Көкшетау қаласындағы “Достар” мәдениет сарайында Ақмола облыстық әкімдігі “Көкше” академиясымен бірлесіп, “Қазақстан және ЕҚЫҰ: тарих – қазіргі заман – келешек” атты студенттік конференциясын өткізді. Саяси шара Ақмола облыстық “Жастар” педагогикалық отрядының “Ақмола жастары саммитті қолдайды” жанды флеш-мобымен және арнайы жабдықталған көрмені тамашалаумен басталды.
Конференцияны ашқан республикалық “Жігер” жас мемлекеттік қызметкерлер клубының мүшесі, модератор Азамат Ысқақов Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы мәртебесіндегі мерейлі қызметі мен атқарған жұмыстарының жемісі жайлы ауқымды ақпарат берді.
Маңызды басқосуда Ақмола облысы әкімінің орынбасары Асхат Қайнарбеков тәуелсіз Қазақстан әлемдегі аса беделді ұйым төрағалығына экономикалық дағдарыс толқынындағы күрделі кезеңде қол жеткізіп, үміт пен сенімді абыройлы атқарып келе жатқандығын нақты мысалдармен жатық баяндады. ТМД елдеріне тұңғыш берілген мүмкіндікті Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев көрегендікпен, терең пайыммен жер жүзі халықтары ұмтылған ұлы мұраттарға бағыттай білді. Сондықтан, араға он бір жыл салып шақырылған Астана Саммиті Қазақстанның ғана емес, бүкіл әлемнің ірі жетістігі саналады. Әлем Қазақстанға назар аударып отыр, өзінің көкейкесті мәселелерін қадамы сәтті Қазақстанмен байланыстырғанды қалайды.
“Көкше” академиясының ректоры, академик Жанат Қасым ертең басталғалы отырған саммит саяси деңгейдегі ғана емес, күнделікті өмірдегі оқиғалардың, тіршілік тарамдарының жақсылық жетегіндегі құбылнамасы екендігіне баса назар аударды. Қолымызға ғасырлар бойғы арман-тілектің, қайрат-жігердің арқасында келген тәуелсіздіктің тәубе қылар шарапаттары ең алдымен жастарға бағытталғаны ғанибет, деді ол.
Парламент Мәжілісінің депутаты Аманжол Жазин, Шоқан Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті философия кафедрасының меңгерушісі Раушан Көшенова Қазақстанның Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалығы кезеңіндегі адамзат үміті ақталар соны қадамдардың қорытындыланарына қатысты пікірлерімен бөлісті. Ал Астана Саммитін Қазақстан мен оның Президенті ұстанған саясаттан үлгі алуға болатындығын айқындайтын жиын деп бағалайтындығымыз сондықтан, деді сөйлеушілер.
Конференцияда сөз алған белгілі ғалымдар, қоғамдық ұйымдардың басшылары, Көкшетау қаласының құрметті азаматтары мен студенттер тәуелсіз Қазақстанның 19 жылдағы жетістігіне, ЕҚЫҰ-ға төрағалығының маңыздылығына, бізбен санасып отырған әлем үнінің тілектестік ниетіне жоғары бағасын беріп, республика жастарына үндеу қабылдады.
“Достар” сарайында Тәуелсіздік мерекесіне арналған көрме ұйымдастырылуы да конференцияның маңызын көтере түсті.
Бақберген АМАЛБЕК, Ақмола облысы.
Құтты қонақ болыңыздар!
ЕҚЫҰ-ға мүше елдер басшыларының Астанада өтетін Саммитін жүрек лүпілдей күтіп отырмыз. Қазақстанға алғаш рет осынша көп және беделді мемлекеттер мен атын алыстан естіп таңданып жүретін халықаралық ұйымдар басшылары бірге келді. Астананың әуежайына жер жүзінің азуын айға білеген үлкен шаһарларынан ғана ұшатын алып лайнерлер қонып жатыр.
Келген қонақтар Қазақстанның қонақжай екендігіне көзі қанып, көңілі толып кетеріне мен бәс тігемін. Өйткені, осынша үлкен жиын болмағанмен жас Астананың халықаралық шаралар өткізіп жатқаны бір бұл емес. Тәжірибенің жетерлігіне шүкірлік етеміз. Ал елімізге келген мәртебелі қонақтарға мемлекеттік дәрежеде көрсетілетін қонақжайлылық негізі біздің халқымыздың дәстүрі арқылы терең қалыптасқан дер едім. “Мың өліп, мың тірілген” қазақ халқы нәубет замандарда арып-ашып келген қандай ұлттың өкілін де бауырындай құшағына тартты. Қазақ халқының қайырымдылығын, меймандостығын көрген аталарымыз Қазақстанда өсіп, өнді. Олардың ұрпағы, біз, осы ұлан-байтақ жерде бір атаның балаларындай тату-тәтті өмір сүріп келеміз. Қазақстандағы қазақтардың да, осы жердің суын сулап, отын оттап отырған өзге ұлыстардың алдында бір-ақ мақсат бар. Ол – Қазақстанды гүлдендіру, оны дүние жүзіндегі мойны озық дамыған елдердің қатарына қосу. Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен өтіп жатқан халықаралық беделді Ұйым – ЕҚЫҰ Саммиті де біздің елімізді дүние жүзінің тануына, қарым-қатынастың одан әрі дамуына жол ашады.
Халқымызда “қонақ аз отырып, көп сынайды” деген мәтел бар. Саммитке келген мемлекеттердің басшылары, мәртебелі қонақтар ең алдымен Қазақстанның ішіндегі құстың ұясындай жылылықты сезіндіретін бейбіт, тыныш өмірді байқар деп ойлаймын. Сарыарқада тотыдайын таранған жас Астананың сұлулығы да еленбей қалмас.
Төрімізге озған мәртебелі қонақтар да саммитте халықаралық маңызы бар, жұмыр жердің болашағына қатысты аса жауапкершілікті істі атқарады. Олардың жұмысына сәттілік тілеймін. Құтты қонақ болыңыздар!
Евгений ДРУЖИНИН, “ДЕП” ЖШС директоры. Қостанай.
Кәделі сый
Алматыдағы Ұлттық кітапхана бүкіл әлем назарын тігіп отырған ЕҚЫҰ-ның Астана Саммиті қарсаңында “Еуропаға жол – өркениетке жол” және “Нұрсұлтан Назарбаев – Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті” атты кітап көрмелерін өз оқырмандары мен қалың көпшілікке кәделі сый ретінде ұсынды.
“Еуропаға жол – өркениетке жол” атты көрмеге ЕҚЫҰ-ға мүше 56 ел мен Еуропаның басқа да мемлекеттерінің тарихы, мәдениеті, әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы сыр шертіп, алуан ақпарат беретін, әлемнің 114 тілінде шыққан бес мыңнан астам кітаптар мен құжаттар қойылды. Еуропаның ғылыми-техникалық және гуманитарлық ақыл-ой қазынасынан қисапсыз мағлұматқа кенелдіре сусындататын бұл құжаттар түрлі саладағы мамандар мен ғалымдарға, жоғары оқу орындары студенттерінің ғылыми ізденістеріне көмек боларлық ақпараттар қоймасы дер едік. Сондай-ақ бұл көрменің ауқымды бөлімі Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі кезіндегі Елбасымыздың тарихи рөлін жан-жақты көрсетіп, оның сындарлы да сарабдал саясатын паш ете алған.
“Нұрсұлтан Назарбаев – Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті” деп аталатын көрмеге Мемлекет басшысының еңбектері, өмірі мен қызметін өзек еткен отандық және шетелдік басылымдар қойылыпты. Көрме кітапхананың Президент өмірі мен қызметіне арналған 16 мыңнан астам библиографиялық жазбаларды жинақтаған электронды дерекқор негізінде жасақталған көрінеді.
Елбасының өмірі мен саяси қызметіне арналған бұл көрме – Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасу жылдарының айшықты шежіресі іспеттес. Мұндағы құжаттар тәуелсіз мемлекетіміздің қысқа мерзімде жүріп өткен жолынан, сол аралықтағы тарихи оқиғалардан, Елбасының көрегендікпен жүргізген салиқалы сыртқы саясаты мен елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдеткен стратегиялық бағдарламаларынан сыр шертеді.
Қорғанбек АМАНЖОЛ.
“Егемен Қазақстанның” тілшілер тобы. Суреттерді түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ, Берсінбек СӘРСЕНОВ.
