Тексеру талабы – тегеурінділік

Есеп комитетінің бақылау іс-шаралары өңірлерге бөлінетін трансферт көлемінің ұлғайғанын көрсетеді. Алайда, аталған қаражат әрдайым тиімді пайдаланыла бермейді. Жергілікті бюджет қаражатын ұтымды пайдалануда өңірлердегі сыртқы мемлекеттік аудит органдары – тексеру комиссияларының рөлі ерекше. Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жүйесінің тиімділігі мен сапасын арттыруға Мемлекет басшысының тұрақты көңіл бөлуінің арқасында тексеру комиссиялары қалыптасу жылдарында жергілікті бюджет қаражатының ұтымды пайдаланылуына үлес қосқан толыққанды құрылымдарға айналды. Тексеру комиссияларының мемлекеттік орган ретінде қалыптасуы және өткен жылдың қараша айында қабылданған «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы» Заңның олардың қызметіне әсері жөнінде Есеп комитетінің мүшесі Ерлан ТҰРЛЫБЕКОВПЕН әңгімелескен едік. – Ерлан Қабыкенұлы, «Мем­­­­­лекеттік аудит және қар­жылық бақылау туралы» заң­ды қабылдау тексеру комис­сияларының қызметіне қалай әсер етті? Есеп комитеті олар­дың қызметін үйлестіруді ал­да­ғы уақытта да жалғастыра ма? – Ең алдымен, заңда мемле­кеттік аудиттің сыртқы және ішкі болып бөлінгенін атап өту қажет. Сыртқы аудиттің негізгі мін­деті – ұлттық ресурстардың тиімді пайдаланылуын бағалау. Бұл мәселелермен Есеп комитеті және өңірлердің тексеру комиссиялары айналысатын болады. Ішкі аудитті ішкі мемлекеттік аудит жөніндегі уәкілетті орган, сондай-ақ, орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы орган­дардың ішкі аудит қызметі жүр­гізеді. Тексеру комиссияларымен өзара іс-қимылымызға келсек, Есеп комитеті тексеру комиссияларына әдістемелік көмек көрсетуді бұрынғысынша жалғастырады. Біз тексеру комиссияларына әр­дайым қолдау білдіріп, оларға ақпараттық, консультациялық көмек көрсетіп, қызметіне озық стандарттар енгіздік. Бұған қоса, жыл сайын бірлескен бақылау іс-шараларын (аудиторлық іс-шараларды) жүргізіп отырамыз, бұл тексеру комиссияларының қызметкерлеріне Есеп коми­те­тіндегі әріптестерінен прак­ти­калық тәжірибе алуға, қойылған міндеттерді барынша сапалы шешуге, яғни қызметтің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Қазір біз Есеп комитетінің ақ­параттық жүйесін тексеру ко­миссияларының ақпараттық жүйе­лерімен интеграциялау жұ­мыстарын жүргізіп жатырмыз, сыртқы мемлекеттік аудит мә­селе­лері бойын­ша қажетті ақ­паратпен алмасатын боламыз. Заңның қа­былдануына орай, бізге тексеру комиссиялары орталық мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл жасаған кезде олардың мүдделерін білдіру бойынша қосымша құзырет берілді. Сонымен бірге, Президент Әкім­шілігінің келісуі бойын­ша Есеп комитеті тексеру комис­сиясының төрағасын тағайындау және босату жөнінде өңірлердің мәслихатына ұсыным енгізеді. – Тексеру комиссиялары – бү­­гінгі таңда сыртқы мем­ле­кеттік аудиттің толыққанды ор­гандары. Олар қалай дамып жа­тыр? Осыдан бірнеше жыл бұ­рын Есеп комитеті олардың қыз­метін сынағаны есімізде... – Мен уақыттың сын-тегеу­ріндеріне жауап беріп, жүктелген функцияларды тиімді орындау үшін кез келген мемлекеттік орган өз қызметін жетілдіруге, жұ­мыстың жаңа әдістерін қолдануға, яғни бір орында тұрмауға тиіс деп есептеймін. Шынымен де, Есеп комитеті бұрын тексеру комиссияларына қатысты елеулі ескертулер айтты. Қызметті ұй­ым­дастырудағы проблемалар, біліктілігі жоғары мамандардың жетіспеушілігі, қызметкерлер са­­нының жеткіліксіздігі, тексеру комиссияларының жұ­мыс тәртібін және оны ұйымдас­ты­руды регламенттейтін ай­қын нор­мативтік-құқықтық база­сы­ның жасалмағандығы туралы айтқанымыз рас. Бұған қоса, тексеру комиссиялары сырт­қы қаржылық бақылаудың то­лық­­қанды органдары емес, тек мәслихат аппаратының құрамында ғана болатын. Бұл ретте тексеру комиссиясының төрағасы депутаттар ішінен сайланып, жергілікті бюджетті қалыптастыруға және бе­кітуге қатысатын, сонымен қа­тар, бақылау органының басшысы ретінде бюджеттің атқарылуы туралы қорытынды дайындайтын. Мұндай шарттарда жергілікті бюджеттің атқарылуының толық­тығын, тиімділігін сапалы бақылау және объективті бағалау туралы сөз болуы мүмкін емес еді. Жағдай 2011 жылы түбегейлі өзгерді. Мемлекет басшысы 2011 жылғы 2 мамырда «Өңірлерде сырт­қы мемлекеттік қаржылық бақылау органдарын жетілдіру туралы» № 67 Жарлыққа қол қойды. Облыстарда, Астана және Алматы қалаларында дербес мемлекеттік мекемелер – мәслихаттарға есеп беретін тексеру комиссиялары құрылды. Айтпақшы, ағымдағы жы­лы өңірлерде тексеру комиссия­ларының құрылғанына 5 жыл толады. Тексеру комиссиялары құрылғаннан бері олардың қызметінің тиімділігін арттыру және мемлекеттік басқару жүйесіндегі рөлін күшейту бойынша ауқымды жұмыстар атқарылды. Жағдайды пайдалана отырып, тексеру комиссияларының қызметкерлерін шағын да болса, аса маңызды болып саналатын төл мерекелерімен құттықтағым келеді. Жұмыс істеген қысқа мер­зім ішінде тексеру комиссиялары сыртқы мемлекеттік аудиттің және қаржылық бақылаудың толыққанды, тәуелсіз органдары болып қалыптасқанын, олардың қызметі нәтижелі екенін атап өткен жөн. Мәселен, 2015 жылы тексеру комиссиялары үстеме бақылауды қоса алғанда, 3 243 бақылау нысанын тексерді. Олар анықтаған бұзушылықтардың жалпы сомасы 2014 жылмен салыстырғанда 2,4 есеге ұлғайып, 780,0 млрд.-тан астам теңгені құрады. Қал­пына келтіруге (өтеуге) жататын қаражаттың 135,3 млрд. тең­гесі немесе 96%-ы белгіленген мер­зімдерде қалпына келтірілді. – Осы сапалы жаңалықтар жер­­гілікті деңгейде сыртқы ба­қылаудың тиімділігін арттыруға қаншалықты әсер етті? – Қабылданған шаралар ар­қылы тексеру комиссияларының пәрменді және нәтижелі бақылау жүргізуі үшін қажетті барлық шарт­тардың жасалғанын атап өт­кен жөн. Жергілікті жерлерде сыртқы бақылау органдарының мәртебесін заңнамалық тұрғыдан айқындау, тексеру комиссияларының құрамы мен қызмет тәртібін қалыптастыру рәсімдері олардың жергілікті билік органдарына тікелей тәуелділігін жойды. Тексеру комиссияларына жеткілікті қызметкерлер саны берілді. Жалпы алғанда, тексе­ру комиссияларына қатысты заң­­­наманы жетілдіру жергілікті бюджетті бақылаумен толық қам­туға айтарлықтай септігін тигізді. Сондықтан да, 2005 жылғы және қазіргі тексеру комиссияларының арасындағы айырмашылық жер мен көктей деп нық сеніммен айта аламын. Бүгінгі таңда тексеру комиссиялары мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жүйесінің толыққанды құрамдас бөлігі болып табылады. Олар анықтаған бұзушылықтар көлемі жыл өткен сайын артып келеді. – Қажетті нормативтік база­ның қабылданумен тексеру ко­миссияларының барлық қиын­шылықтары шешілді ме? – Тексеру комиссияларының қызметінде қиыншылық қал­мады деп айта қою қиын. Бұл ретте өткен жылдар ішінде тек­серу комиссияларының қыз­метін жетілдіру бойынша бірқатар іс-шаралардың жүзеге асырылғанына тоқталсам ба деймін. Бүгінгі таңда тексеру комис­сияларының қызметі үшін сапалы негіз жасалды. Аталған өз­герістер мемлекеттік аудиттің тиімді жүйесін құрудың тек кезекті сатысы болып табылады. Оны ең үздік әлемдік стандарттарға сәйкестендіру үшін алда әлі көп­теген жұмыстар жүргізу қажет. Қазір «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы» заң нормаларын іске асыру үшін барлық қажетті заңға тәуелді акті­лерді әзірлеумен айналысып жатырмыз. Сондай-ақ, 2011 жылы Сырт­қы мемлекеттік қаржылық бақы­лау органдарының үйлестіру кеңесі құрылғанын атап өткен жөн. Кеңес отырыстарында біз барлық тексеру комиссияларының төрағаларымен бірге проблемаларды талқылап, оларды шешу жолдарын іздестіреміз. «Мемлекеттік аудит және қар­жылық бақылау туралы» заңның қабылдануына байланысты, Үй­лестіру кеңесі бұрынғыдай тек сыртқы емес, сонымен бірге, мем­лекеттік аудиттің және қар­жылық бақылаудың барлық органдарын біріктіріп, оның шешімдері мемлекеттік аудит және қаржылық бақылаудың барлық органдарының орындауы үшін міндетті болып табылады. – Ерлан Қабыкенұлы, би­ыл­ғы жылы Есеп комитеті де ме­рей­тойын атап өтеді. Әріп­тес­те­ріңізге қандай тілек айтасыз? – Иә, ағымдағы жылғы 19 сәуірде елімізде мемлекеттік ау­диттің жоғары органының қалып­тасқанына 20 жыл толады. 1996 жылы Мемлекет бас­шы­сының тікелей тапсырмасы бойынша құрылған Есеп комитеті, республиканың сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесінің негізіне айналды. Қалыптасу және даму жылдары ішінде орасан зор қаржылық бұзушылықтар анықталып, трил­лиондаған теңгелер бюджетке қайтарылды. Қазір Есеп комитеті мемлекеттік басқарудың тәуелсіз органы болып табылады, бюджет қаражатына тиімді мемлекеттік аудит жүргізу үшін қажетті барлық өкілеттіктерге ие. Әріптестерімді осы атаулы ме­рекемен шын жүректен құт­тық­т­аймын. Есеп комитетінің бар­лық қызметкерлеріне зор ден­саулық, жақсылық, осынау күр­делі де көп еңбекті талап ететін жұмыстарында жаңа кәсіби табыс­тар тілеймін! Әңгімелескен Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫ, «Егемен Қазақстан».