Мемлекеттік тілге құрмет қандай болуы керек?

Тіл жанашыры Алла Гаврина осыны замандастарына ісімен үйреткісі келеді Осы жақында ғана Қазақстан халқы Ассамблеясының бастамасымен «Мәңгілік Ел» патриоттық актісіне арналып еліміз бойынша барлық облыстық, қалалық және аудандық кітапханаларда, жоғары оқу орындары мен достық үйлерінде бір мез­гіл­де мемлекеттік тілде жалпы, қазақстандық ашық диктант жазу шарасы өткені белгілі. Бұл игі іс-шара қазақ тілін қадірлеп, қастерлейтін, бойларын шын мәніндегі отан­шыл,­ парасатты сезім кернеген алуан этностардың көп екенін айғақтады. Мемле­кет­тің тілдің мерейін асырған сондай ғибрат жандардың бірі – бүгінгі әңгіме арқауы. Қостанайлық көрермендер облыстық «Қазақстан-Қостанай» теледидарына келген жаңа дик­торды бірден байқаған. Көрер­меннің көзін тойдырып, экран­дағы әдемі орыс қызының қазақ ті­лінде мүдірмей сөйлеп отыр­ғаны одан сайын ішіңді жылытатын. Ылғи ізденісте жүретін Алла дикторлықпен шектеліп қалған жоқ, авторлық хабарлар ұйымдастыруға кірісті. Оның орыс және қазақ тілдерінде бір­дей жүр­гізген «Бойтұмар» деген ха­бары тек тілді дәріптеу ғана емес, қайы­рым­дылығымен де, ізгі ісімен де кө­рерменнің көзайымына айналды. Барлығы 40-тан аса саны экранға шыққан хабардың кейіпкерлері арасынан 8 бен 15 жас аралығындағы 15 бала өзінің жаңа отбасын, жаңа ата-анасын тауып, мейірімге бөленді. Мұнда жас журналистің шеберлігі, ұйымдастырушылығы басты орын алған болатын. Алла хабарына қатысқан бала орыс немесе жалпы славян халықтары ұлтынан болса орыс тілінде, қазақ немесе түркітілдес халықтан болса қазақ тілінде сөйледі. Со­нысымен хабардың барлық ­бояуы, мазмұны көрермен жүрегіне жетіп отырды. – Мен хабарда баланы жан-жақты ашуды мақсат тұттым. Олар­мен экраннан тыс жұмыс істедім, барлық өнерін, ішкі тұп-тұнық жан дүниесін, тағды­рын көрерменге жеткіздім. Со­дан біздің студияға телефон қоңыраулары жиі шырылдап, ата-аналар балалар үйіне барып, олармен танысып, үйіне алып кетіп жатты. Ең соңғы хабарыма 9-11 жастағы апалы-інілі Әсия, Алмас атты жетім балаларды қатыстырған едім. Біздің хабарымызды тамашалаған Тараз қаласының тұрғындары телефон шалды. Қостанай облысының тұрғындары да әлгі сүйкімді, өнерлі екі баланы сұрастырумен болды. Қазір балалар Қарабалық ауданынан өзінің жаңа ата-анасын тауып, тұрып жатыр, құжаттарын ресімдеді, – дейді Алла Николаевна. Облыстық теледидардан бері­летін «Полиглот» хабары да Алла ізденістерінің мазмұнды жемісі болатын. Онда журналист үш тұғырлы тілді насихаттайды. Хабарға қа­зақша, ағылшынша білмейтін бір орыс немесе басқа ұлт өкілі, орыс тіліне шорқақ, ағылшынша білмейтін қазақ, со­нымен қатар, қазақ, орыс тіл­де­рін білмейтін шетелдік бір кісі шақырылады. Ха­барда осы үш кейіпкер ортақ әңгі­меге ша­қырылады. Ал жүр­гі­зу­ші Алла Гаврина болса кейіп­кер­дің үшеуімен де үш тілде еркін сөйлеседі. – Көрермен бірі бірінің тілін білмейтін үш кейіпкердің бір сәттік ізденісіне куә болады. Олар сөздікті қолданады, қолдарымен сілтеп көрсетеді, бір сөздің үш тілде қалай аталатынын табады.Ақырында, жарты сағаттық хабарда ортақ тақырыпты үш кісі де түсініп, сөйлесуге дейін барады, – дейді Алла. – Сонымен қатар, хабарға тіл маманы қатысып, ағылшын тілінің грамматикасы туралы айтып отырады. Алла қазір қазақ, орыс, ағыл­шын және француз тілдерінде еркін сөйлейді. Ресейде орыс мектебінің есігін аттады, бірақ көп ұзамай Қостанай облысына қо­ныс аударған соң, кішкентай бүл­діршін қыз өз қалауымен қа­зақ сыныбына баратынын айтты. – Қазір ойлап отырсам, қазақ мектебін бітірсем де, тілді терең білем деуім астамшылық екен. Теле­журналистикаға келгелі қа­зақ тілінің нәріне сусындадым, өстім деп ойлаймын. Алдыма кел­ген жаңалықтарды қарап шық­қан­да Айдын деген журна­лист жігіт­тің сөз саптауына таң­ғалып жүр­дім, басқалардан бөлекше, тілдің бояуын келтіріп жазады. Ішім­нен оның сөз саптауын ұмыт­пауға тырысып, сөйлегенде өзім де пайдаланып отырдым. Кітаптар оқимын, ма­ған көбіне жазушылардың әңгі­ме­лері ұнайды. Шіркін, Оралхан Бө­кеевтің, Шерхан Мұртазаның, тағы бас­қалардың әңгімелерін оқы­ғанда тіл жұмағына барып кел­­гендей әсерде боламын. Деген­­­мен, күнделікті тірліктегі сөз қол­­­да­нысымызда қазақ тілінің құ­на­­­рына, керемет бояуына мән бере бер­­мейміз, – деп толғанады Алла. Ол Қостанай мемлекеттік педа­гогикалық институтының шет тіл­­дер факультетіне түсіп, ағыл­шын-фран­цуз тілдері мамандығын меңгерді. – Осы мамандықты таңдауға нағашы ағамның ықпалы тиген еді. Ол кісі: «Қазақ, орыс тіл­деріне ағып тұрсың, енді шетел тілдерін меңгеруің керек» деген болатын бала кезімде. Қазір керек болған жағдайда төрт тілде де сөйлесе аламын. Бірақ орыс тілін ана тілім деп ұққаныммен, қазақ тілі жаныма жақын. Өзім орыс қызымын, бірақ жаным қазақ. Мүмкін, нағашыларым қазақ болғандықтан, нағашы әжемнің қолында өскендігімнің де әсері бар шығар, – дейді Алла. Алла тіл үйренуге еңбекпен қатар, ұлттық намыс та керек екенін айтып жүреді. Оны бұлай ойлантатын да, айтқызатын да қазақ тілінің жайы. Осыдан екі жыл бұрын, студент кезінде Францияда бір ай болып келді. Сонда француздардың өз тілінің патриоты екендігіне таңғалған әрі қызыққан. – Францияда екі тіл – ағыл­шын тілі мен француз тілі қатар жүреді. Бірақ біз болған Парижде француздар негізінен өзінің мемлекеттік тілінде – французша сөйлеседі. Олар­ға қарап біз секілді сырттан барған өзге ұлт өкілдері де фран­цузша сөйлеуге тырысады екен. Фран­цуз халқы өз елінің, тілі­нің пат­риоты екен, – дейді Алла. Бұл сапар оның санасында «тіл патриоты» деген ұғымды орнықтырды. – Мен ағылшын тілінің халық­аралық тілге айналып кеткенін, дүниежүзінде ғылымның да басымы осы тілде дамып жатқанын білемін, түсінемін. Уақыттың талабына қарай оны да білгеніміз дұрыс болар. Бірақ қоғам мен ғы­лым өзге тілдерде де дамып жатыр ғой. Мемлекеттік тіліміз­де біз сөйлемесек, кім сөйлеуі қажет? Отанды, елді, халқымызды мемлекеттік тілсіз қалай елесте­теміз? – дейді Алла. Расында, «Ана тіліңді құр­метте» деген аталы сөз қазір жауыр боп бара жатқандай. Қалай құрметтеу керек? Әңгіме сонда емес пе? Баланы анасы жақсы көргенде оны тек шолпылдатып сүйе беруі керек пе? Баланы мәпелеп өсіріп, тәрбиелегенде ғана ата-ананың балаға деген махаббаты көрініс таппақ. Ал баланың ата-анаға деген құрметі тіпті, бөлек болмаушы ма еді? Ана тілдің жағдайын да өмір­дің осы көріністеріне баласа ләзім. – Бізде жастар мемлекеттік тілімізде сөйлеуі қажет. Тілдің шырағы сонда жанады. Біз студент кезде көбіне орыс тілінде сөйледік. Мен теледидарға қызметке кел­генімде осының қателік екенін сезіндім. Өйткені, өзге тілде сөйлеп, өз ана тіліне өгейсіп қараған жан өзінің ана тілінің нәрінен айырылады екен. Тілге құрмет құр сөз болмауы тиіс, құрметің – сол тілде сөйлеуің. Жалпы, тіл үйренудің еңбек екенін айтқым келеді, – деп түйді Алла қыз. Қазір Алла Гаврина журна­листік ізденістер үстінде. Қоғам­дық жұ­мыс­тарға да белсене қатысады, іске кірісіп кеткенде топты жарып жүретін қасиеті де бар. Оның сүйік­ті тақырыбы – тіл мәселесі. Мем­лекеттік тіліміздің мәртебесін аспан­датып, адымын жазуды, Елба­сы айтқан үш тұғырлы тілдің талай­лы болуына қарлығаштың қа­на­тымен су сепкендей өз үлесін қосып жүр. Сөзбен емес, әрине, іспен. Нәзира ЖӘРІМБЕТОВА, «Егемен Қазақстан» ҚОСТАНАЙ