«Еліме не беремін?»
дейтін қандастардың көптігі қуантады
Қазақстан жылнамасында 1991 жылдың алатын орны ерекше. Дәл осы жылы «Ұлы көш» деген атаумен тарихқа енген керуен легі атажұртқа бет бұрды. Әлемнің төрт бұрышына тарыдай шашылып, тағдыр тәлкегіне ұшыраған сырттағы туғандарымыз Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың шақыруын қабыл алып, ашық қабақпен, емен-жарқын көңілмен орала бастады. Бабаларымыздың талайдан бергі арманы орындалып, кейінгі ұрпағы бақыт шуағына бөленді. Осындай сағынышты сәттерге толы қауышуларды солтүстікқазақстандықтар да бастан өткеріп, алыстан аңсап жеткен ағайындарға жылы құшағын айқара ашты. Моңғолияның Байөлке аймағынан қоныс аударған екі жүз- ге жуық отбасы мүшелері қиян түкпірдегі Тимирязев ауданының Белоградов ауылына шаршап-шалдығып жетсе де, нұрланған жүздері, ұшқын атқан көздері әлі күнге көз алдымызда. Қазақтың тау шынарындай мұқалмас биік рухы Қызылжар аспанын шарлап кеткендей болып еді сол кезде. Бұған дейін тек орыс тілінде білім беріп келген мектептің аралас білім шаңырағына айналуының өзі үлкен жеңіспен пара-пар еді. Имандылық үйі – мешіт ашылып, ұлттық қолөнеріміз, салт-дәстүріміз жанданып, қазақтың қазыналы көші жоғымызды түгендеп, төрт құбыламызды теңестіріп, ұлттың ұлы мұраты жолындағы естен кетпес, жадыдан өшпес оқиғалардың бірегейі болды. Ел тәуелсіздігі жарияланғаннан бергі уақытты ойша шолып, сырттай бағамдап қарасақ, қасиетті Қызылжар жеріне он мыңдай отбасы ат басын бұрған екен. Ұлы көшті бастап берген Моңғолиядан келген ағайындарымыздың қатарын кейін Ресейден, Өзбекстаннан, Қытайдан қоныс аударған қандастарымыз толықтырып, бірге туған бауырдай бірден жарасып кетті. Қысы қатал, жағрапиялық орналасуы ерекше, демографиялық жағдайы бөлек ортаға тез сіңісті. Төрт түлік өсірудің, жермен жұмыс істеудің кәнігі шеберлері теріскейде ерекше серпіліс тудырды. Саяси және зор әлеуметтік маңызы бар мемлекеттік мәселе бір ауыл, бір аудан кемерінен асып, таси аққан өзен құсап арнасына сыймай кете барды. Көші-қон үдерісі шапшаң қарқынмен жүргізіліп, көптеген шаруалар тындырылды. Қазақстан әлемдегі отандастарын өздерінің тарихи отанына шақырған үш елдің қатарында өрелі қадамдар жасады. Бүгінде Елбасы айтқандай, атамекеніне оралған бауырларымыздың арасында «Елімнен не аламын?» деп емес, «Еліме не беремін ?» деп келгендердің көптігі бек жарасып тұр. Егемендігіміздің елең-алаң шағында ата-баба қонысына оралған Жаңабай Пірманов өткен күндерді былай еске алады: – Алғаш көшіп келгенде қатты қиналсам да, туған жерге аяқ басып, ауасымен тыныстағаннан кейін өзімді керемет жеңіл сезіндім. Айыртау баурайына орнығып, атакәсіппен шұғылдандым. Бәрі– еңбектің, туған жер құдыретінің арқасы! Өзбекстанның Тамды облысынан көшіп келген бұл азамат фермерлік қожалық құрды. Түйе шаруашылығын өркендетті. Кейін 30 отбасының осында қоныстануына, қазақ сыныптарының ашылуына ұйытқы болды. Жаңабай сияқты табыстың тайқазанын тасытып жүрген Тайынша ауданында тұратын Орынбай қажы Әлжановтың жетекшілігіндегі серіктестік жүз үйлі Теңдік ауылының тұрғындарын жұмыспен қамтып, қамқорлық жасап отыр. Мектептегі оқушылар санының азайып, жабылу қаупі төнгенде Орекең не амал тапты дейсіз ғой? 1998 жылы Қызылорда облысынан 16 отбасының суыт көшіп келе жатқанын естіп, темір жол бекетінен мың жылдық құдасындай күтіп алған. Ауылға орналастырып, үй-жаймен қамтамасыз еткен, алдарына мал салып берген. 2003 жылы Өзбекстаннан келген 14 отбасын аттай қалап алған. «Елге ел қосылса – құт» деген осы. Теңдіктегі оқушылардың саны 80-ге жетіп, қазақ мектебі сақталып қалған. Төлеу қажы Ахмуддиновтың Омбыдағы жылы орнын, беделді қызметін тастап, алтын бесік ауылына оралуының сыры еліме қызмет етсем деген тілек-ниеттен туғаны анық. Мұндағы айтпағымыз, жырақта жүрсе де, сағы сынбаған, рухы асқақ, еңсесі биік ағайындарымыз босағадан сығалатпай, төрге оздыру құрметінің қайтарымы ретінде бойларындағы барлық қажыр-қайратын, күш-қуатын елдік мүдделерге арнаған. Өсер елдің ұл-қызына тән сабырлы, ұстамды мінез көрсетіп, аспады-таспады, кергімеді, міндетсінбеді. Бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығара отырып, жасампаз Қазақстанның жарқын келешегі жолында бірауыздылық, ұйымшылдық, жоғары еңбек үлгісін танытып келеді. Соның бір мысалына ерке Есілдің жағасында орын тепкен Бәйтерек елді мекенін келтіруге болады.Шоғырлана қоныстанудың шоқтығы биік
Бір жерге топтастырып орнықтыру өзін-өзі ақтаған үрдіс
Жапан далада бой көтерген Бәйтерек ауылының аты да, заты да бүгінде мүлдем өзгерген. Жұртшылық оған тәуелсіздігіміздің символы ретінде де қарайды. Осыдан сегіз жыл бұрын «Нұрлы көш» бағдарламасы шеңберінде бой көтерген елді мекен бүгінде сәулеті мен дәулеті жарасқан қалашықты көз алдымызға елестетеді. Ел десе, емешегі үзілетін шеттегі бауырларымыз үшін арнайы салынғанын біреу білер, біреу білмес, «Бәйтеректе» алғашқыда жаңа үлгідегі жобамен 23 үй салынса, келесі жылы 140, сосын 100 үй, 50 жылыжай тұрғызылды. Қазір тұрғындардың саны екі мыңға жуық. Жыл сайын орта есеппен 30 сәби дүние есігін ашады. Бәйтерек Қызылжар ауылдық округінің орталығы ретінде белгіленіп, көшелерге Астана, Қазақстан Конституциясы, Батыр Баян, Бейбітшілік секілді құлаққа қонымды, жүрекке жылы тиетін атаулар берілді. Көшелер асфальтталып, су құбырлары тартылды. Елді мекенге кірер жолдың қос қапталына егілген қарағайлар адам бойынан асады. Аудан әкімі Болат Жұмабековтің айтуынша, әлеуметтік мәселелер өз шешімін біртіндеп тауып келеді. Мәселен, Үкіметтің қаулысымен тұрғын үйлер жергілікті коммуналдық меншіктің қарауына берілген. Тұрғындар бұдан былай жалгерлік-коммуналдық төлемге ғана есеп айырысады. Электр қуатымен, таза ауыз сумен қамту жайы да жақсара түскен. Ауылдың 300-ге тарта баласы бұған дейін аудан орталығына қатынап оқып келген. Арнайы көлік бөлінгеніне қарамастан әжептәуір проблемалар туатын. Былтыр екі қабатты заманауи ғимарат құрылысын жүргізуге жергілікті қазынадан 827 миллион теңге бөлініп, қысқа мерзімде тұрғызылды. 24 орынды автобус сыйға тартылды. – Жаңа мектеп табалдырығын 302 оқушы аттады. Бірінші сыныпқа 42 бүлдіршін қабылданды. Шағын орталық, мектепалды даярлық сыныбы жұмыс істейді. 72 адам тұрақты жұмыс тапты. 22 кабинет, компьютер сыныбы, спорт залдары, асхана, спорт алаңы, хоккей корты, жылыжай бар,–дейді мектеп директоры Сәудат Сұлтанғазина. Моңғолиядан көшіп келген ауыл тұрғыны, бес баланың анасы Алмагүл Партизан мемлекет қолдауына дән риза. Өзі де, жұбайы да осында жұмысқа орналасқан. Алғашқы жылдары тәжірибенің аздығы ма, әлде асығыстық салдары ма, шеттен келген ағайындарымызды топтап қоныстандыруға онша мән берілмеді. Шенеуніктер тарапынан әйтеуір баспана алса болды ғой деген салғырт ниет басым жатты. Қолдан жасалған бюрократтық кедергілер де кездесіп, аяққа шырмауықша оратылды. Әсіресе, «Мемлекеттік сатып алу туралы» заңда жіберілген олқылықтар тығырыққа тіреп, кейбіреулердің басын дауға іліктірді. Қандастарымызды елге оралту–мәселенің бір жағы. Олардың тұрақтауына, түпкілікті қоныстауына жағдай жасау – басты міндеттердің бірі. Көрші өзбек елінен Новокаменка ауылына ат басын тіреген 30 шаңырақ бір жерге орналасудың арқасында бір-біріне жәрдемдесіп, демеп отырды. Көкөніс өсірудегі тәжірибелері адам қызығарлықтай. Әр отбасы телімі жерлерді бірігіп сатып алған техникалармен игеріп, асар арқылы баспаналар тұрғызып алды. Осы бір жақсы дәстүрді жалғастырған бәйтеректіктердің өзін өзі жұмыспен қамтамасыз ету тәжірибелері де үйренуге тұрарлық.Солтүстіктің суығы сылтау емес
«Еңбек бәрін де жеңбек» деген қанатты сөзді өмірлік мұрат еткен
Жасыратыны жоқ, ішкі миграция мәселесінде шешімін табатын шетін мәселелер аз емес. Көбіне еңбек ресурстары туралы әңгіме қозғалғанда небір түйткілдер андыздап қоя береді. Иә, жүгірсе аңның тұяғы, ұшса құстың қанаты талатын Қазақстан – кең-байтақ, жеріміз кең. Бес Франция еркін сыйып кететін шетсіз де шексіз даламыздың теріскей аймақтарында тұрғындардың демографиялық құрамын, жұмыс күштерін сырттан келген ағайындардың есебінен реттеу, толықтыру кешенді ойластырылса, құба-құп болар еді. Бұл пікірді Бәйтерек ауылының қадірменді тұрғыны, ақсақалдар алқасының мүшесі, көзі қарақты, көкірегі ояу Қайролла қажы Сүлейменов те қолдайды. Ол Құдай қосқан қосағы Мариям апай екеуі 2009 жылы Түмен облысынан көшіп келіпті. Ұл-қыздары да атамекенге қуана оралған. – Елбасымыз Қызылжар өңіріне келген сапарында Бәйтерек ауылына арнайы келіп, бізбен кездесуінде ғасырлар бойы замана дауылымен жөңкіле көшіп, ғасырлар тоғысында туған елдің төріне табан тіреген ағайындар үшін қажетті жағдай жасалып жатқанын айта келіп, соның жарқын үлгісіне бәйтеректіктер өмірін келтірген болатын. Расында да, дәл бүгінгідей мемлекет құрып, төрткүл дүниеге танылып отырған шақта «Ел-елдің бәрі жақсы, өз елің бәрінен жақсы» деген халықтық ұлағатты естен шығармаған жөн дейді ақсақал. Бәйтеректе жас отбасылар көп. Еңбектің, жердің қадірін біледі. Олар жылыжайларды тиімді пайдалану арқылы «Жұмабеков», «Қалдыбаев», «Әбдірайымов», «Әбдірахманов» сияқты жеке кәсіпкерліктер құрып, өздерінен артылған өнімді саудаға шығарады. Осындай елгезек жандардың мемлекеттің жеңілдікті бағдарламаларына көбірек тартылғаны дұрыс. Неше түрлі кедергілердің кездесуінен, құжаттарды ресімдеу бөгесіндерінен, банкке қоятын мүліктік кепілдің болмауынан тауаны шағылып, меселі қайтып жатады. Құрдастарының Сайдислам Әбдірайымовтың алдынан жұмыс үркіп отырады деген қалжыңы себепсіз айтылмаса керек. 3 сотық аумақты алып жатқан екі жылыжайдан жалғыз отбасы ғана емес, өзгелер де нәпақасын айырып отыр. Несие алмай-ақ шаруасын дөңгелетіп жүрген ол облыс орталығынан жеке үй салып алыпты. Сол сияқты, Жанат Отыншиев те жұмыс десе, жанын салатын еңбекторының бірі. Осында көшіп келісімен үш бөлмелі үйдің бір қанатын азық-түлік және тұрмыстық заттар дүкеніне айналдырған. Қоғамдық монша, шаштараз, техникалық қызмет көрсету стансасы жұмыс істейді. Ендігі ойы дәмхана ашу. Мұсабай әулетін де мәуелі шаңырақтардың біріне ұқсатасың. Халқымыздың әдет-ғұрпына, салт-дәстүріне, қолөнеріне деген құрмет пен дәстүр жалғастығын қапысыз аңғарасың. Үйдің егесі Жұпарханнан бастап тәлім-тәрбиеге айрықша мән беретіні байқалады. Иә, алыс-жақын шетелдердің әр қиырынан жиылса да, бәйтеректіктердің ауызбірлігі мықты. Өмір ЕСҚАЛИ, «Егемен Қазақстан» Солтүстік Қазақстан облысы, Қызылжар ауданы