Мамандық таңдау – өмір жолдарын енді ғана бастағалы отырған жастар үшін аса жауапты міндеттердің бірі. Өйткені, ол адамның бүкіл болашағын айқындайды. Қандай жұмыс істейсің, қанша табыс табасың, қоғамға, сонымен бірге, өзіңе де тигізер пайдаң қандай – осылардың бәрі түптеп келгенде, әркімнің таңдаған мамандығына тікелей байланысты болмақ. Шындыққа жүгінсек, әзірге жастарымыздың бәрі бірдей дәл қазіргі таңда өзінің алдағы өміріне қажетті мамандықты таңдау ісіне үлкен жауапкершілікпен келіп жүр деген пікірді берік сеніммен айта алмаймыз. Оған көптеген мектеп бітірушілердің негізінен алғанда заңгер, экономист сияқты мамандықтарға ұмтылуының әлі де болса азаймай отырғаны дәлел. Бұл ретте мәселені көбіне-көп олардың ата-аналарының көзқарастары мен ақыл-кеңестерінің шешіп кетіп жататынын да баршаға белгілі жайт. Жас кезімізде кейбір үлкен кісілердің балам өскенде прокурор болады деген сияқты мақтаныш сөздерін естіп қалатынбыз. Бүгінгі өмір шындығына көз сала отырып, сол дағдының әлі күнге дейін қыр соңымыздан қалмай келе жатқанын байқағандай боласың. Олай болса, ақпараттық технологиялар барынша жетілген, заман талабы жыл санап емес, ай санап дерлік өзгеріп жатқан ХХІ ғасырда жеткіншектеріміз үшін қандай мамандықтар тиімді болмақ? Әлем елдерін түгелдей дерлік шарпып, жиі қайталанатын дағдарыстарынан жаппай жайлаған жұмыссыздығы еш қалыспайтын мына нарық заманында жастарымыздың қандай кәсіпті меңгергені жөн? Дүниежүзілік экономикалық форумның есептеулері бойынша, бүгінде маңызды болып саналатын құзыреттіліктердің 35 пайызы енді бес жылдан кейін толықтай өзгеріске ұшырайтын көрінеді. Айталық, бірқатар мамандықтардың мазмұны мен сапасы трансформацияға ұшыраса, кейбір мамандықтар толықтай жойылып кетпек. Сөйтіп, олардың орнына мүлде жаңа мамандықтар пайда болмақшы. Ондай өзгерістердің өміріміздің көптеген салаларын қамтитыны да белгілі болып отыр. Сонда қайтпек керек? Ондай тұйықтан шығар жол біреу – адамдар алда келе жатқан өзгерістерге дайын болуы тиіс. Кейбір дереккөздерге қарағанда, көршіміз Ресейде қазірдің өзінде жаңа кәсіптердің атласы әзірленіпті. Соған сәйкес, көп ұзамай молекулалық диетолог, «жанды жүйелер» архитекторы, киберпротездер жасаушы, ГМО-агроном, энергия жүйелерінің дизайнері, интеллектуалды энергия желілерінің инженері, «ақылды жолдар» салушылар, ғарыштық туризм менеджері, ғарыш жолдарының инженері, роботтарды басқаратын нейроинтерфейстерді жобалаушы, интеллектуалды меншіктерді бағалаушы, электронды киім-кешек рецептілерін жобалаушы, ойлау продюсері деген сияқты көптеген жаңа мамандықтар пайда болмақ. Бір қызығы, жоғарыда аталған мамандықтардың бірқатарына қазірдің өзінде сұраныс бола бастаған көрінеді. Осының өзі-ақ біздер осы уақыттарға дейін оқып келген бағдарламалардың ескіруге айналғанын көрсететін сыңайлы. Жаппай автоматтандырудың өндіріске енгізілуіне байланысты алдағы 25 жылда дамыған елдердегі жұмыссыздық көрсеткіші 47 пайызға дейін жетеді деген де болжам бар. Ендеше, ерте бастан қамданған адамның ғана келешекте жұмыссыздар қатарын толықтырмасы анық. Осы орайда мынадай бір қызғылықты деректі келтіре кеткен артық емес сияқты. Жоғарыда айтып өткеніміздей, өндірісті жаппай роботтандыру адамдар арасындағы жұмыссыздық көрсеткішінің өсуіне бірден-бір себепкер болып отыр. Осыған орай Майкрософт фирмасының негізін қалаушы атышулы миллиардер Билл Гейтс роботтарға салық салу жөнінде ұсыныс айтқан. Оның пайымдауынша, роботтар үшін табыс салығы мен пайдаға салынатын салықтардың болмауы машиналарға адамдар алдына әділетсіз түрде артықшылықтар береді. Сондықтан да, адам еңбегінің механикалық еңбекпен алмастырылуының асқан шапшаңдықпен жүруіне алаңдаушылық білдірген ол бұл процесті салық саясаты арқылы реттеу орынды болмақ деп есептейді. Әрине, салықтың жансыз роботқа емес, сондай техниканы пайдаланатын компанияларға салынатыны айтпаса да түсінікті болуы тиіс. Қалайсың ба, қаламайсың ба, бұл – өзіміз өмір сүріп отырған ғасырдың бүгінгі таңдағы шынайы бейнесі. Адамзаттың күнкөрісі үшін ақша қажет. Ал ол ақша тек еңбек ету арқылы ғана келеді. Еңбек ету үшін уақыт сұранысына сәйкес келетін мамандығың болуы шарт. Бүкіл ғұмырыңды қамтамасыз ететіндей мамандық таңдай білудің өзектілігі де міне, дәл осында.
Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫ,
«Егемен Қазақстан»