Жүрегінен нұр төгілген

«Адам бойында бір жақсы қасиет болмаса, оған бақ та, бақыт та қонбайды» деген екен ғұлама ойшыл Жүсіп Баласағұн. Нұрекеңнің бойындағы осындай айтулы қасиет – адал­дық. Ол – қоғамға, қызметтес әріптестеріне, отбасына, дос-жаранға, ағайын-туысқа деген адалдық. Адалдыққа серік болған байсал­дылық, білімпаздық, бір сәт толастамаған еңбек. Оның шынайы азаматтық жарқын болмысы қиындықпен өткен балалық шақ, білім алу, елінің даму жолындағы қажырлы еңбек, бала тәрбиелеу аясында қалыптасты. Нұрекең деп отырған азаматымыз елге та­ны­мал, құрметті Нұртаза Ыбыраев. Сек­сен­­нің табалдырығына аяқ басқан Нұрекең жақсылықтың, ел бірлігінің шынайы тілекшісі. Өмір құбылыстарына бейжай қарай ал­майды. Ел жетістіктеріне балаша қуанады, қоғамдағы олқы­лық­тарға, келеңсіз жағдай­ларға қынжы­лыс танытады. Нұрекеңнің біздер үлгі етер, мақ­таныш етер қасиеттері оның еңбек­қор­лығы, ақ ниеті, анық ойы мен әділет­тілігі. Ауыл шаруашы­лығы, қазіргі қо­ғам барысы жөнінде әңгіме­лес­кенде аға­ның терең ойлары мен дәлелді бо­л­жам­дарына талай қанықтық. Ағаның балалық шағы өткен жер Сыр то­пырағы, нақтырақ айтсақ, ертедегі Оғыз қаға­натының орталығы саналған Жанкент орын тепкен Қазалы өңірі. Бұл кісіде қызықты ба­ла­лық шақ болмады. Әкеден ерте айырылып, ағалары май­дан­ға аттанып, өмір ауыртпалы­ғын ана­сы­мен бірге көтерді. Ана еңбегі, ана пейілі ерте есейтті, ширақтыққа, ұқып­тылық­қа бау­лы­ды. Күн көрудің қамымен, білім алуды да ойлап жүрді. Жетінші сыныпты бітірісімен Қазалыдағы зоотехникалық – мал дәрігерлік техникумға оқуға қабыл­данып, оны үздік бітіріп шықты. Содан наға­шысы Шәріп Қоспамбетовті арқа тұта барып, оң­түстік өлкедегі Арыс ау­дан­дық ауыл ша­руа­шылығы бөліміне зоо­техник болып орна­ласты. Бір жылдан кейін ау­дан­дық комсомол комитетінде бөлім мең­герушісі қызметін ат­қарды. Нұрекең жөн-жоба сілтеп, ақыл-кеңес берген Шәріп ағасына әрдайым шексіз ризашы­лығын біл­діріп отырады. Білімге деген құш­тарлық кейін Алматы зоотех­ни­калық – мал дәрігерлік институтына алып келді. Студент бола жүріп, курс­аралық дема­лыс­­тарында шаруашылықта еңбек етті. Негізі, қой шаруашылығына деген қызы­ғу­шылық, ғылыми жұмыс­тарға талпы­ны­сы Қазалы ауданындағы «Қазалы» қой совхозынан бастау алды. Осы шаруа­шы­лықтың басшысы, Социалистік Еңбек Ері Дүйсенбай Маханов жас жігітке үлкен сенім артып, биязы жүнді қой өсірудің қыр-сырын жете меңгеруге баулыды. Бұл ғылымға деген алғашқы ұмтылыс еді, ғылымнан қол үзіп қалмау алға қойған мақсаттың бірі болды. Институт бітірісімен еңбек жолы Жам­­был облысында жалғасты. Алғаш­қыда Бурный МТС-інің зоотехнигі бол­ған, одан соң Мерке аудандық ауыл ша­руа­шылығы инспекциясы­на басшылық етті. Өз міндетін жауапкершілікпен ат­қару, бой­дағы білім мен біліктілік аза­матты қыз­мет­тің биік сатыларына кө­теріп отыр­ды. Сов­хоз директорлығынан кейін об­лыс­тық совхоздар басқарма­сы­ның бас­ты­ғы және Шу колхоз-совхоздар өндірістік басқармасының бас­тығы, Жам­был облыс­тық ауыл шаруашы­лығы тә­жірибе стан­ция­сының директоры, Жам­был аудандық партия комитетінің бі­рінші хат­шысы қызметтерін атқарды. Одан арғы қыз­меті – Республикалық кәсіподақ кеңесінің хатшысы. Жезқазған облысының ұйым­дас­ты­рылуына байла­ныс­ты облыстық партия ко­ми­тетінің ауыл шаруашылығы жөніндегі хат­шысы, кейіннен екінші хатшысы болды. Ауыл еңбеккерлерінің жағдайын жасау, қызметкерлерге талап қоя білу, өз ойын өндіріске енгізуде жігерлілік та­ны­ту зор біліктілікті қажет ететіні заң­ды­лық. Әсіресе, жаңадан ұйымдасқан Жез­қазған облысының ауыл шаруа­шы­лығы саласы­на басшылық ету өміріндегі ең жауапты кезең болды. Жұмыс­ты ұтымды ұйым­дас­тыра білудің арқасында бұл өңір­де егін шаруашылығы, металлургтер мен кеншілер үшін көкөніс, сүт өндіру мә­селелері өз шешімін тапты. Егіншілік сала­сында мол табыс өздігінен келе бермейді. Сол себепті де ылғал жабу, тұқым себу, мине­рал­ды тыңайтқыштарды пайдалану сияқ­ты жұмыстардың басы-қасында өзі жүрді. Оның бер жағында жерге егілетін тұқым сорт­тарына да ай­рық­ша мән беріп, олар­дың талапта­ғыдай орналасты­рылуына көңіл бөл­ді. Мал шаруашылығына баса назар аударыл­ды. Бұл жұмыста ең қиын­дық туғызғаны мал азығын дайындау еді, келе-келе бұл мәселе де ойдағыдай шешілді. Жезқазған өңірінде негізінен «Еділбай» қойларының тұқымы жерсіндірілген. Міне, осы мал­дың салмағын арт­тырып, мол ет өндіру ісі жолға қойылды. Нұрекең басшылық еткен жылдары осы малдың басы бір миллион төрт жүз мыңға жетіп, мал басы 30 пайызға артты. Жезқазғанның табиғаты, ауа-райы көп­ші­лікке белгілі. Қысы аязды, жазы ыстық. Өзен, көлдер кездеседі, бірақ өңір суға тапшы. Міне, сондықтан да қуаң­шы­лық жерлерді игеруге, жайылымдарды өңдеу­ге, жалпы, сулан­ды­ру ісіне мән берілді. Сол уақыттары тамақ өнімдерін өндірудің мүм­кіндіктері кеңінен іздестірілетін еді ғой. Жергілікті ресустарға назар аударылды. Арқа жеріндегі қызмет Сыр өңірінде жал­ғасты. Қызылорда облыстың атқару комитеті төрағасының бірінші орынба­сары болды, облыстық аграрлық-өнер­кәсіп­тік комитетке төрағалық етті. Сол кезде жаңа­дан құрылған агроөнеркәсіп кешенін бас­қару біраз күш-жігерді қажет етті. Сыр маржаны – күріш өңдірумен қатар, картоп, көкөніс, бидай, сүт, ет өн­діруде ауқымды шаралар жүзеге асы­рыл­ды. Пайдасы мол дақылдарды өсіруге ма­мандандырылған шаруашылықтарға Қа­ра­ған­ды облысынан картоптың, Жамбыл, Алматы облыста­ры­нан бидайдың, көп­жыл­дық шөп­тер­дің жоғары сапалы тұ­қымдары әкелініп, егістік жерге себілді. Облыс бойынша жыл­ма-жыл 150-170 мың басқа дейін қой борда­қы­ланып, етке өткізілген малдың салмағы арт­ты. Өн­дірілген еттің сапасы күрт жақ­сар­ды.Сүт өндіруді молайту мақсатында фермаларда сауын малдың күтіміне, дұрыс азықта­нуына көңіл бөлінді. Нұрекеңнің тәжірибесі зейнеткерлікке шық­қаннан кейін де қажет болды. Алғаш Қы­зылорда күріш ғылыми-зерттеу инс­титуты директорының орынбасары, кейін Қазақтың егіншілік және өсімдік шаруа­шылық ғылы­ми-зерттеу институтының ғылыми жетістіктерін өндіріске енгізу жә­не насихаттау бөлі­мінің меңгерушісі болып қызмет атқарды. Қызылорда инс­ти­тутының сонау бір тоқырау жыл­да­рында іс-тәжірибесінің молдығы әрі абырой-беделінің арқасында сол мекемені сақтап қалуға өз үлесін қосты. Қазір бұл институт алдыңғы қатардан көрініп жүр. Инсти­туттың өткен тарихы мен жеткен жетістіктерінен сыр шертетін, ға­лым­дардың күрделі зерттеулерінің қоры­тын­дылары, дақылдар­дың шығарылған сорт­тарының бай жәдігер­лері орналас­қан көр­ме-мұражайдың дүниеге келуінде де Нұрекеңнің еңбегі зор. Нұртаза Ыбырайұлы шаруашылық, ел басқару ісінде, партия кеңес жұ­мы­сын ұйым­дас­тыруда ересен тәжірибе жинақ­таған ай­тулы азамат қана емес, ол – нағыз ғалым. Жоғарыда тілге тиек еткеніміздей институтта оқып жүргенде-ақ ғылыммен шұғылдануды басты мін­дет­тердің бірі са­нады. Мүмкін ол есейе келе ел бас­қа­ра­мын, кәнігі партия қыз­мет­керіне айна­ла­мын деп тон пішпеген шы­ғар. Алайда, оның көкейінде ғы­лым ай­ды­­ны­на құлаш сермеу, ауыл шаруа­шы­лығы ғы­лы­мын­да өзіндік із қалдыру мақ­сатының бол­ған­­дығы шүбә­сіз. Шаруа­шылық, партиялық қыз­метте жүріп елу шақты ғылыми ма­териал­дарды жарыққа шығарды. «Қазақ­стан­ның оңтүстік шы­ғы­сы жағдайында қой өсірудің әр түрлі жүйесінің тиімділігі» деген тақырыпта диссертациялық ең­бегін қорғап, ауыл шаруа­шылығы ғылы­мы­ның кандидаты атанды. Қойдың «Оң­түс­тік­қазақстандық меринос» тұқымын өмірге әкелуге белсене қатысқан­дардың бірі. Сол үшін «Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген зоотехнигі» атағын иемденді. Нұрекең қызмет таңдаған адам емес, қан­дай қызметке барса да бұл жоға­ры­дағы бас­шы­лардың ұйғарымымен болып жатты. Оған тоқмейілсу, жеткен жетістікті қанағат тұту жат. Қандай шаруаны да ақылға салып, ойланып, жүз толғанып барып қолға алады. Көңілге медет болатын жәйт, төккен тер, еткен еңбек текке кетпеді. Нұртаза Ыбы­раев­тың елге сіңірген еңбегі уақы­тын­да мемлекет тарапынан орынды баға­сын алды. Гра­мота­ларды, медальдарды айтпа­ған­да омы­рауына Еңбек Қызыл Ту ор­денінің үшеуін, Құрмет бел­гісі орденінің екеуін тақты. Кезіндегі Қа­зақ КСР Жоғарғы Кеңесінің екі шақыры­луына депутат бо­лып, қайраткер азамат ретінде ел-жұртына танылды. 1961 жылдан бері өткен Қазақ­стан Компар­тия­сының съездеріне делегат болып қатысты. 1970 жылдан Республика Орталық партия комитетінің құра­мында болды. Ол кісінің зайыбы Ғарифа Құрман­қызы аса қадірлі, парасатты, мейірімі мол жан. Көк­ше жерінің қызы. Ғалым, педагогика маман­дығы бойынша ғылым кан­ди­даты. Көп жыл­дар жоғары оқу орын­дарын­да кафедра мең­геру­шісі, декан, проректор бола жүріп, жас­тарды адамгершілікке, білімді болуға тәрбие­лей білді. Бұл кісілердің отбасына келгенде өнеге-өсиеттің зертханасына енгендей бола­сың. Шаңырақтағы жарасымды та­ту­лыққа іштей сүйсінесің. Олардың әде­биет пен мә­де­ниеттен, тіпті саясаттың да қыр-сырынан хабарлары мол. Нұрекең мен Ғарифаның балалары ержетіп, өздерінің теңдерін тапқан. Бүгінде олар да үбірлі-шүбірлі отбасы. Өздерінің жеке шаңырақтары бар, үлгілі, өнегелі азаматтар. Бұл жерде «ата көрген оқ жонар, ана көрген тон пішер» деген мақал дәл осы балалар үшін айтылған ба деп қаласың. Нұртаза аға жайлы әсерлі әңгімеге нүкте қою мүмкін емес. Өмір жолы күрделі әрі қызық. Оның өмірі аз күнгі адами тіршілікті қалай құруға болатыны жайлы тәжірибеге ұқсас. Ол жастайынан ұлттық дәстүрлердің көңілге қонымды жақтарын екшеп, бойға сіңірді. Оның сөзінен де, атқарған ісінен де елді, жерді құрметтеу сезімдерін, ұлттық намыс пен абыройды биік қоятыны бірден аңға­рылады. Осы қасиеттерімен де төңіре­гін­дегілерге ардақты, аяулы. Жүсіп Баласағұн бабамыз тағы бірде былай деген екен: «Адам екі нәрсе ар­қылы қартаймайды. Біріншісі – қа­йы­рымды ісі. Екіншісі – мейірімге толы сөзі» . Бабамыздың осы сөзі Нұртаза Ыбырайұлының азаматтық болмысына бай­ланысты айтылғандай. Аға­мыз ра­сын­да да қайырымды, сөзі мейірімді, жаны жомарт жайсаң жан. Оны қартайт­пайтын, шаршатпайтын көп құпияның бірі, бәлкім бірегейі осы болса керек. Ғалиолла МЕЙІРМАН, Қазақ Ұлттық ғылым академиясының академигі, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы.